Το μεταλλείο θανάτου του Λιαντίνη

Ο Λιαντίνης αφιέρωσε τη ζωή του στη Μελέτη του Θανάτου. Κομίζω γλαύκας εις Αθήνας; Ναι... Τι είπε όμως ακριβώς για το θάνατο; Ή πιο σωστά, τι έγραψε στα βιβλία του;

Η αλήθεια είναι πως όποιο βιβλίο του και να ανοίξεις θα βρεις πλήθος αναφορές για το θάνατο. Άσε που ώρες ώρες νομίζω πως κάθε τι που έγραψε, είναι για το θάνατο. Και θαρρώ πως είναι οι ώρες που πιο πολύ πλησιάζω τη σκέψη του...

Πώς λοιπόν να απαντήσεις το ερώτημα; Τι είπε για το θάνατο; Εφτά βιβλία στο επίσημο και μερικά ακόμη στο ανεπίσημο. Και από δίπλα σε θέση πρώτη από τα γραπτά, η ζωή του. Και κορυφαίο γεγονός η συνάντησή του, η αυτοθέλητη, με το θάνατο. Όλος ο Λιαντίνης, είναι μια μελέτη θανάτου, ένα μεταλλείο απύθμενο και πλουτοφόρο σε γνώση για το θάνατο και σε αγάπη για τη ζωή.

Θα αλλάξουμε λοιπόν τρόπο μουσικό. Και το "τι είπε" θα το γυρίσουμε σε "ας δούμε μερικά από αυτά που έγραψε ο Λιαντίνης για το θάνατο":

________

ΕΞΥΠΝΟΝ ΕΝΥΠΝΙΟΝ

"Ο ίμερος (ίμερος =έρωτας) και ο θάνατος αποτελούν την ενική δυαρχία, που περικοσμεί την ανθρώπινη ζωή, κατά τον τρόπο που η φιλότητα και το νείκος των προσωκρατικών ζωοποιεί το νόημα του κόσμου." (240)

"Έχει κανείς στην ιδιοκτησία του το θάνατό του, ένα μεταλλείο πολύτιμης ουσίας και αιωνιότητας και το αφήνει να οξειδώνεται στην αργία." (237)

"Ο έρωτας είναι ο αμφιθαλής αδερφός του θανάτου.

Ο έρωτας πεθαίνει δια του θανάτου και ο θάνατος γεννιέται δια του έρωτος." (189)

ΧΑΣΜΑ ΣΕΙΣΜΟΥ

"Το Μισολόγγι είναι ο τόπος που κατάργησε την εκλογή και θέσπισε την απόφαση. Το τειχιό και η πέτρα, που απάνου της έσκασε κεραυνός γεννημένος από τη βίαιη κρούση των δυνάμεων του Μηδενός και του Είναι, και την όρισε κατοικία του ανθρώπου. Έξω από τα τείχη ευρίσκεται η ζωή, που πληρώνεται με την τιμή του θανάτου. Μέσα από τα τείχη ευρίσκεται ο θάνατος, που εξαργυρώνεται με την ατιμία της ζωής. Ούτε μέσα να μείνει κανείς ημπορεί, γιατί τον σκιάζει η ντροπή της σκλαβιάς, ούτε έξω βολεί να περάσει, γιατί τον βιάζει η απειλή του Άδη.

Εκείθε με τους αδερφούς, εδώθε με το Χάρο. " (39)

"Η μελέτη θανάτου εκφράζει την επαφή του Σολωμού με το πρόβλημα στο επίπεδο της γνώσης. Όταν η θεωρία του ξένου γίνεται λεηλασία προσωπική. Η μετάβαση από την πείρα στη μελέτη θανάτου προϋποθέτει μια εσωτερική αλλαγή, που συνίσταται στην προέκταση του υποκειμένου στο αντικείμενο, στην ανακάλυψη του δεσμού του ανθρώπου με τον κόσμο. Πρόκειται για την ανάδυση της ανάγκης από το βυθό του όντος και το διάλογο, που αρχίζει μαζί της κανείς. Η ανακάλυψη του προσωπικού θανάτου αναποδογυρίζει τον κόσμο και φανερώνει το ρυθμό μιας νέας τάξης." (67)

HOMO EDUCANDUS

"Αν αναρωτηθεί κανεί τι είναι τώρα που ζει, τι θα 'ναι όταν πεθάνει, και τι ήταν προτού να γεννηθεί, αν βουλιάξει στον υδράργυρο αυτής της απορίας με τη γνώση ή με τη μνήμη πως το αύριο έφτασε κιόλας, και πως το χθες το πήρε πια μαζί του ο ποταμός της Λήθης με τα άσπρα κυπαρίσσια στις όχθες του, αν ακούσει ν' ανεβαίνει στον ύπνο του από το ουρανοκρέμαστο πηγάδι της αβύσσου κάποια απόκριση στο ερώτημα, σαν ηχώ αμετάδοτη και προσωπική, τότε καλώς ερωτά, και καλώς αποκρίνεται. Διαφορετικά να μην ερωτά για το μηδέν και το είναι. Όπως δεν ερωτούν τα οικόσιτα κυνάρια και τα μανιτάρια." (71)

ΝΗΦΟΜΑΝΗΣ

"Η Ιθάκη είναι το τέλος του ταξιδιού, είναι ο θάνατος του άρτιου ανθρώπου, είναι το καβαφικό "φθάσιμο" που δεν έχει να μας δώσει τίποτε άλλο….

Ο άρτιος άνθρωπος ενόσω ζει πεθαίνει θανάτους πολλούς…" (14)

"Όταν στοχάζεσαι πώς πεθαίνει ένας άνθρωπος, στην ουσία στοχάζεσαι πώς πεθαίνει το σύμπαν. Μόνον αυτός ο χαλασμός απομαγνητίζει το βάρος του θανάτου. Ο θάνατος του ποιητή ισοδυναμεί με τη Συντέλεια του κόσμου. Στη διπλή όψη του αρχαίου στίχου:

εγγύς μεν ή ση περί πάντων λήθη, εγγύς δε ή πάντων περί σου λήθη

(λίγο ακόμη, και θα τα ξεχάσεις όλα· λίγο ακόμη, και θα σε ξεχάσουν όλα) " (121)

"Πόσο βαρύς είναι ο θάνατος! Φανταστείτε τη μάζα της γης να πυκνώνει σύμφωνα μ' εκείνο το νόμο που οι αστροφυσικοί λένε ότι σχηματίζονται οι «μελανές οπές», μέσα στο σύμπαν. Να πυκνώνει συνέχεια. Οσο να φτάσει στο τέλος να γίνει μια σφαίρα με διάμετρο δυόμισυ εκατοστά. Φανταστείτε τούτο τον πυγμαίο βώλο να κλείνει μέσα του ολάκερη τη μάζα, ολάκερο το βάρος της γης.

Τόσο βαρύς είναι ο θάνατος, θα μετρήσεις την περπατηξιά και το θώρι του, όταν το μυαλό σου ανοιχτεί στους γαλαξίες. Όταν αγγίξει την ιδέα του άπειρου ορίου, και αρχίσει να συναγροικιέται πώς αραιώνει ο χρόνος, αραιώνει συνέχεια, ώσπου ξαφνικά ακινητεί. Δεν ξεχωρίζεις πια αν έγινε χώρος ο χρόνος, ή χρόνος ο χώρος.

Άξαφνα περπατούσα και δεν περπατούσα
κοίταζα τα πετούμενα πουλιά κι ήταν μαρμαρωμένα. (Π268)

Οι δύο αυτοί στίχοι από την Έγκωμη δείχνουν πού συναντιούνται το γίγνεσθαι και το είναι." (121)

ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟ

"Αλίμονο αν φύγει ο θάνατος από μέσα μας. Ξέρετε γιατί δεν πεθαίνουν τα πτώματα; Γιατί ο θάνατος έφυγε από μέσα τους." (14)

"Η στάση των στωικών απέναντι στο θάνατο σε σύγκριση με τους έλληνες κλασικούς, με τον Πλάτωνα λ.χ., φανερώνει τη διαφορά. Η Στοά φθάνει να υποδείχνει την αυτοκτονία, την εύλογον εξαγωγήν όπως την ονομάζει, στις περιπτώσεις που η ψυχρή λογική δίνει το πράσινο φως για μια τέτοια έξοδο ανάγκης. Οι περισσότεροι δάσκαλοι και μαθητές επήραν αυτοθέλητα τη ζωή τους. ….Απέναντι σε τούτη την εκλογή βίας σχετικά με το θάνατο, που είναι το σημαντικότερο πρόβλημα της ζωής και της φιλοσοφίας - ας θυμηθούμε πως ο Πλάτωνας όριζε τη φιλοσοφία σαν μελέτη θανάτου - οι έλληνες στέκουνται με θαλασσινή ανάσα ελευθερίας. Στο δογματικό καταβιασμό των στωικών είχαν αντιτάξει τη διαλεκτική τους ευπορία. Ο θάνατος, για να τον μελετάς, έχει το εύρος της ζωής που την ζεις. Έτσι τα δύο μπροστά σου γίνουνται ένα." (17)

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

«Και το υπέροχο δώρο του νου, το πιο μεγάλο του προνόμιο απέναντι στα άλογα ζώα, (σ.σ. εννοεί του ανθρώπου) το πλήρωσε με το πιο μεγάλο τίμημα. Με το να μάθει ότι πεθαίνει.
Με το να μάθει τι είναι ο θάνατος. Κάτι που τα άλογα ζώα δε θα το μάθουν ποτές.
Παίρνεις την αρνάδα και της λες πως πας να τη σφάξεις, κι εκείνη βελάζει χαρούμενα και σου γλείφει τα χέρια. Και την ώρα που της μπήγεις στο λαιμό το μαχαίρι, εκείνη σφαδάζει βέβαια από τον πόνο. Δεν γνωρίζει όμως ότι πεθαίνει. Όπως πριν δεν εγνώριζε ότι ήταν στον κόσμο, έτσι και τώρα δε γνωρίζει ότι τραβάει για το μεγάλο Τίποτε και για το άπειρο Σκότος.» (34)

"Το παράδειγμα που φέρνω, για να δείξω ότι οι έλληνες δε νοθέψανε τη γνώση τους για τη σκληρότητα και την απανθρωπιά της φύσης, είναι ότι μπροστά στον τρόμο του θανάτου αρνήθηκαν να παρηγορηθούν με την ψευτιά για μια ζωή μετά θάνατο. ...

Θάνατος για τους έλληνες εσήμαινε ανυπαρξία ατελεύτητη, και σκοτάδι για πάντα. Αυτή την οδηγία τους έδωκε η γλώσσα και η σοφία της φύσης. Όλα τα άλλα είναι γεννήματα του φόβου μπροστά στο θάνατο, και δουλειά της φαντασίας. Είναι το τι δεν αντέχουμε, το τι δε θα θέλαμε, είναι πλύση εγκεφάλου από την παράδοση και τη συνήθεια, και δόλος αβυσσαλέος.

Ξέρεις πόση απόσταση υπάρχει ανάμεσα σ' εκείνον που τιμά τη φυσική γνώση πως όταν πεθάνει θα χαθεί, όπως χάνεται το φύλλο του δέντρου, που λέει ο Όμηρος, και ανάμεσα σ' εκείνον που τον έμαθαν να πιστεύει πως όταν πεθάνει, θα μεταναστέψει σε κάποια υπερουράνια Αμερική;

Υπάρχει τόση απόσταση, όση απόσταση υπάρχει ανέσα στο χαλίκι και στο διαμάντι των Ρομανώφ. Υπάρχει τόση διαφορά ουσίας και ποιότητας, όση διαφορά υπάρχει ανάμεσα σ' έναν καννίβαλο μάγο της φυλής των Παπούας και στο Ντίρακ που ανακάλυψε την αντιύλη.

Στο πρόβλημα του θανάτου, που για τον άνθρωπο είναι το πρόβλημα των προβλημάτων, και για τη φιλοσοφία ο μόνος δρόμος που οδηγεί στη γνήσια έρευνα και στην αληθινή γνώση για τη φύση και τη μοίρα του ανθρώπου, όπως ισχυρίζεται ο Πλάτων, οι έλληνες δεν καταδέχτηκαν να κοροϊδέψουν τον εαυτό τους. Αρνηθήκανε να αυτοεξευτελιστούν." (126)

«Να μη λησμονούμε πως η λέξη τέλος στην ελληνική γλώσσα σημαίνει με δύο σημασίες. Με την πρώτη θα πει το τέλος, την τελευτή, την παύλα, τη λήξη, το finis, το θάνατο. Με τη δεύτερη σημαίνει το σκοπό. Όπως οι τελικές προτάσεις, που λένε οι γραμματικοί, δηλώνουν τον σκοπό.

Ο θάνατος λοιπόν είναι η λήξη, αλλά είναι και ο τελικός στόχος, ο έσχατος και ο συγκεντρωτικός σκοπός της ζωής μου. Όλα όσα κάνω εκεί αποβλέπουν και εκεί κατατείνουν. Η φορά της ζωής μου με φέρνει να πραγματώσω, να φτάσω, να κατορθώσω, να συντελέσω, να δικαιώσω, να αποκαταστήσω την εκκρεμή στιγμή του θανάτου μου.

Γιατί εκείνη η στιγμή θα νοηματοδοτήσει όλες τις πράξεις της ζωής μου. Και με τέτοιο νόημα ο Σόλων ελεεινολογούσε κάποτε τον Κροίσο της Λυδίας. Στάσου πρώτα να ιδώ πως θα πεθάνεις, του είπε, και ύστερα να σου ειπώ αν υπήρξες άνθρωπος αληθινός και ωραίος, ή αν έζησες σαν αστεία κρεατούρα.» (92)

ΓΚΕΜΜΑ

"Δύο είναι οι ψηλότερες κορυφές της καταδρομικής πορείας του βίου μας. Η πείρα του έρωτα, και η πείρα του θανάτου.

Ο έρωτας και ο θάνατος είναι δύο στιγμές απόλυτα μοναδικές για τον καθένα μας. Ποτέ δε γίνεται να ζήσουν δύο άνθρωποι την ερωτική τους βίωση με όμοιο τρόπο. Αλλά με όμοιο τρόπο ποτέ δε γίνεται να ζήσουν και τη βίωση του θανάτου." (51)

"Κάθε φορά που ερωτεύονται δύο άνθρωποι, γεννιέται το σύμπαν. Ή για να μικρύνω το βεληνεκές, κάθε φορά που ερωτεύονται δύο άνθρωποι γεννιέται ένας αστέρας με όλους τους πρωτοπλανήτες του.

Και κάθε φορά που πεθαίνει ένας άνθρωπος, πεθαίνει το σύμπαν. Ή για να μικρύνω το βεληνεκές, κάθε φορά που πεθαίνει ένας άνθρωπος στη γη, στον ουρανό εκρήγνυται ένας αστέρας supernova.

Έτσι, από την άποψη της ουσίας ο έρωτας και ο θάνατος δεν είναι απλώς στοιχεία υποβάθρου. Δεν είναι δύο απλές καταθέσεις της ενόργανης ζωής.

Πιο πλατιά, και πιο μακρυά, και πιο βαθιά, ο έρωτας και ο θάνατος είναι δύο πανεπίσκοποι νόμοι ανάμεσα στους οποίους ξεδιπλώνεται η διαλεκτική του σύμπαντος. Το δραστικό προτσές δηλαδή ολόκληρης της ανόργανης και της ενόργανης ύλης. Είναι το Α και το Ω του σύμπαντος κόσμου και του σύμπαντος θεού. Είναι το είναι και το μηδέν του όντος. Τα δύο μισά και αδελφά συστατικά του.

Έξω από τον έρωτα και το θάνατο πρωταρχικό δεν υπάρχει τίποτα άλλο. Αλλά ούτε είναι και νοητό να υπάρχει. Τα ενενήντα δύο στοιχεία της ύλης εγίνανε, για να υπηρετήσουν τον έρωτα και το θάνατο. Και οι τέσσερις θεμελιώδεις δυνάμεις της φύσης, ηλεκτρομαγνητική ασθενής ισχυρή βαρυτική, λειτουργούν για να υπηρετήσουν τον έρωτα και το θάνατο.

Όλα τα όντα, τα φαινόμενα, και οι δράσεις του κόσμου είναι εκφράσεις, σαρκώσεις, μερικότητες, συντελεσμοί, εντελέχειες του έρωτα και του θανάτου.

Γι' αυτό ο έρωτας και ο θάνατος είναι αδελφοί και ομοιότητες, είναι συμπληρώματα, και οι δύο όψεις του ίδιου προσώπου. Είναι ο όμορφος Ενδυμίων, ας πούμε. Που άλλοτε ξύπνιος ακουμπάει το κεφάλι του τρυφερά στα στήθη της Σελήνης και την κοιτάει στα μάτια. Και άλλοτε κοιμάται τον ύπνο του νεκρού κάτω από το απέραντα αμίλητο βλέμμα της." (52)

"… Η βάση κάθε μορφής ζωής είναι ο θάνατος. Ο θάνατος είναι το θεμέλιο και η αιτία και η σωτηρία της ζωής. Χωρίς θάνατο δεν υπάρχει ζωή. Ζωή και θάνατος είναι τα δύο μισά που δίνουν εκείνο το απλό και απόλυτο φαινόμενο, που το ονομάζουμε φύση, φύεσθα, γέννηση, natura. " (131)

_________________

Θάνατος, θάνατος, θάνατος. Ωχ! Βάρος κι αυτό. Βαριά η "ψυχή" μου σήμερα από θάνατο. Έκανα το λάθος να δω ένα βίντεο για τους Δίδυμους Πύργους. Θα μου πεις δεν ήξερες τι έγινε στους Δίδυμους; Ε, και; Ήξερα. Φυσικά και ήξερα. Το έζησα δυστυχώς βήμα βήμα την ώρα που συνέβαινε... Από την τηλεόραση. Όπως εκατομμύρια άνθρωποι σ' αυτόν τον κόσμο. Μα κάθε φορά που το ξαναβλέπω η ψυχή μου μαυρίζει. Και ειδικά τη στιγμή που βλέπω ανθρώπους να πηδάνε στο πουθενά από το φλεγόμενο κτίριο. Ίσως γιατί αυτό το σάλτο μορτάλε φέρνει πάντα στο νου μου τον πρώτο θάνατο που γνώρισα... Έτσι, με πτώση στο κενό, έφυγε και ένας από τους καλύτερους φίλους μου.

Κι ο Λιαντίνης τον ίδιο όρο χρησιμοποιεί. "Πήδησε", γράφει, ο Εμπεδοκλής του στη Μήτρα του Χάους. Ένα ρω χωρίζει το Χάος από το Χάρος. Το ρω του έρωτα; Δεν ξέρω ποιο ρω είναι. Κι αν είναι καν ένα ρω... Παίζω με τις λέξεις γιατί δεν αντέχω να δω ακόμα το θέμα σε όλο το βάθος και σε όλο το πλάτος. Και ψέματα δε θέλω να πω και μάλιστα για τέτοιο ζήτημα.

Και είπα να ξαναδιαβάσω το Δάσκαλο απόψε. Μήπως και βρω απάντηση. Και κόλλησα πάλι στο ίδιο σημείο. "Ο θάνατος γεννιέται δια του έρωτος." Είναι το τελείως απλό που έρχεται στο νου μου; Πως άπαξ και γεννηθείς ο μόνος σίγουρος προορισμός σου είναι ο θάνατος; Αυτό είναι; Και γιατί να είναι;;; Γιατί; Είναι άδικο. Μεγάλο άδικο. Μα την αλήθεια, κάποιος έχει παίξει πολύ άσχημο παιχνίδι σε βάρος μας. Κι άλλο τόσο αλήθεια είναι πως είχε δίκιο ο Όμηρος. Να μην είχα γεννηθεί και να μην είχα ερωτευτεί!

Και πανάθεμα την τρομερή (κυριολεκτικά, τρομερή με την απόλυτη έννοια του τρόμου και μόνο) να κάνω βίντεο για στιγμές που είχα ξεχάσει πως τις έζησα. Λήθη δεν το λένε αυτό; Και το αντίθετο είναι η α - λήθεια; Στιγμές. Μνήμες. Ούτε καν μνήμες δε θέλησα να τις πω. Memories. Αχ, αυτή η ρημάδα η γλώσσα παιχνίδια που παίζει όταν δεν αντέχουμε το βάρος της. Μέμορις... Τι να μου πει εμένα η λέξη; Πόσο ακουμπάει στα εσώψυχά μου; Ενώ οι μνήμες; Φέρνουν ορθάνοιχτα τα μνήματα εμπρός μου. Και τους έρωτες που κάποτε ζήσαμε κι εμείς. Τώρα; Η λησμονιά και ο θάνατος...

"Φοβάμαι το θάνατο. Γιατί φοβάμαι το θάνατο;"

Αντιλαλεί η φωνή του. Και αστράφτει ο λόγος του. Να νικήσεις τον εγωισμό. Τον νίκησα φέτος, οριστικά, χαϊδεύοντας το κεφαλάκι ενός παιδιού. Όχι, δεν έχω σκοπό να το εξηγήσω αυτό. Τον εγωισμό όμως τον έχω κάνει κομματάκια. Ο θάνατος τι να μου πει πια;

"Έρωτας είναι η τέχνη του να φεύγεις", ε; Έτσι δεν έγραψε; Και το πώς να φεύγεις... Καλά το θυμάμαι και μια χαρά το έπραξα και το ξαναέπραξα. Κι αν χρειαστεί, θα το ξανακάνω. Όχι γιατί το είπε ο Λιαντίνης. Καθόλου. Τέτοιες φυγές τις είχα μαθημένες πολύ πριν τον γνωρίσω. Δεν μου τις έμαθε εκείνος. Οι φυγές μού έμαθαν το Λιαντίνη... Γιατί ήξερε πόσο πονά εκείνος που φεύγει. Και σ' αυτή τη χώρα του πόνου ήταν το δικό μου ραντεβού με τη σκέψη του.

Αυτό που δεν ξέρω και θα τολμήσω να το πω... (όταν τολμάς να μιλάς για το θάνατο, τολμάς τα πάντα) είναι το πόσο πονά εκείνος που αφήνεις πίσω. Και πόσο πόνο αντέχει. Και που δεν τον διάλεξε. Εσύ, που πήρες την απόφαση να φύγεις, του την προσφέρεις απλόχερα. Αυτοθέλητα εσύ. Αναγκασμένος ο άλλος. Υποχρεωμένος. Από σένα. Εσύ όμως, περήφανος! Που άντεξες να φύγεις!!!

Αναρωτιέμαι. Αυτό "έπαθα" σήμερα. Πόσο περήφανος είναι αυτός που φεύγει. Και πόσο ο πόνος του είναι εξιλασμός στον πόνο που προκαλεί. Γεννιέται έτσι ο θάνατος με τον έρωτα; Ε, ναι. Τέτοιος έρωτας είναι θάνατος. Κι ο άλλος; Ο άλλος που ανυποψίαστα αφέθηκε σε τέτοιο θανάσιμο έρωτα μαζί σου; Ας πρόσεχε; Δεν ξέρω. Αν ήξερα, καθόλου δε θα ρώταγα. "Όπως δε ρωτούν τα οικόσιτα κυνάρια και τα μανιτάρια". Εγώ όμως, Δάσκαλε, ρωτώ. Και πόρο δε βρίσκω απόψε.

Και δε με φταίει μόνο η επίθεση στους Δίδυμους. Είναι που πέρασα ώρες χτες με τη φωνή της μανούλας σου. Και είναι και η δική μου μάνα... Ούτε κι αυτό θα το εξηγήσω. Είναι όμως.

Μάζεψα πολύ θάνατο απόψε. Και καθόλου βέβαιη δεν είμαι (δυστυχώς) πως αυτό είναι βάση ζωής. Ότι πεθαίνουμε όμως θανάτους πολλούς όσο ζούμε, ναι. Κι εγώ απόψε νιώθω ένα τέτοιο θάνατο να ολοκληρώνω... Μετά από μήνες. Μην πω και χρόνια.

liantinis-o-daskalos-mas

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ