Οι Λειμώνες του Έρωτα

ΠΛΑΤΩΝΑ: ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ - [Ή ΠΕΡΙ ΕΡΩΤΟΣ ΗΘΙΚΟΣ]

«Τι έρωτας, τι θάνατος, δεν έχεις να διαλέξεις.»

Μ’ αυτό το λαμπερό στίχο η δημοτική μας ποίηση κατέγραψε τη διαλεκτική σχέση του έρωτα και του θανάτου και έκλεισε σε δεκαπέντε μόλις συλλαβές βάθος και πλάτος φιλοσοφικών νοημάτων ασύλληπτων και που αξιώθηκαν αμέτρητους θηρευτές από τα πιο λαμπρά πνεύματα του ανθρώπινου γένους. Ένας τέτοιος εκλεκτός των ανθρώπων και ο Δημήτρης Λιαντίνης που μοίρασε τη ζωή του ανάμεσα στον έρωτα και στον ξανθό Απρίλη. Το Διόνυσο και τον Απόλλωνα. Και διάλεξε το Διόνυσο. Για να οδηγηθεί στον Απόλλωνα, στο φως και στο απολυτήριο μάθημα της αλήθειας. Γιατί αδελφούς και ομοιότητες τους διέκρινε και δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Και ευλαβικά ανέδειξε το στίχο του Σολωμού ως ένα από τους καλύτερους της νεοελληνικής ποίησης:

«Έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη.»

Σε χίλιους τόνους μουσικούς επανέλαβε από αρχή έως και τέλος αυτή τη σχέση που κάνει αξεχώριστους τον Έρωτα και το Θάνατο. Γαϊτανάκι μαλαματένιο τα λόγια του τεντωμένο και σμιλεμένο στον τόπο που δεν έχει τόπο να σταθεί, κι εκεί και τότε που ο χρόνος γίνεται ένα με το χώρο. Το σημείο το απροσδιόριστο ανάμεσα Έρωτα και Θάνατο. Η εικόνα αυτής της δραματικής τελετουργίας απεικονίζεται με τρόπο απαράμιλλο στο κόσμημα που απέθεσε στο εξώφυλλο των Ελληνικών του. Πάνω στη ναξία λίθο. Και έχει ιδιαίτερο νόημα εδώ να τονίσουμε πως «ναξία λίθος» είναι το άλλο όνομα που είναι γνωστές εκείνες οι πέτρες που «Ακονόπετρες» καλούνται.

Στάσου και δες ετούτο το κόσμημα. Την τριάδα των μορφών. Την «αγία τριάδα». Μακράν του υπερβατικού νοήματος που η θρησκεία έδωσε στη φράση. Πλησίον όμως των μέτρων του ανθρώπου. Των μέτρων που ο Δημήτρης Λιαντίνης μας έμαθε να σεβόμαστε και να τιμούμε ως τα μόνα δυνατά να μας ανυψώσουν στο ανώτερο σημείο που η φύση μας προόρισε έναν έκαστο. Ο συμβολισμός πασιφανής. Σε τούτη την «αθώα» χορευτική φιγούρα ξετυλίγεται σύμπασα η ζωή του αληθινού ανθρώπου. Η πορεία από το σκοτάδι προς το φως. Πορεία που ξετυλίγεται στο μεταίχμιο του έρωτα και του θανάτου. Κορυφή και σύνορο ασύνορο που και ο Λιαντίνης διόδευσε με τάξη, κλιτότητα και μέτρο…

Είναι εντελώς κατανοητό πως οι προβολείς στρέφονται κύρια στο τέρμα του ταξιδιού του. Και φωτίζουν μονόπλευρα την πορεία του εστιάζοντας στον τελικό σταθμό, στην αυτοθέλητη συνάντηση με το θάνατο. Όμως το ταξίδι, πάει καιρός που το μάθαμε από το γέροντα της Αλεξάνδρειας, δεν είναι μόνο ο προορισμός. Και ο Λιαντίνης το επανέλαβε τονίζοντας πως:

«Ο θάνατος, για να τον μελετάς, έχει το εύρος της ζωής που την ζεις. Έτσι τα δύο μπροστά σου γίνουνται ένα.»

Και η ζωή είναι ο έρωτας. Τουλάχιστον είναι το μισό, με την ίδια έννοια που η μια όψη του νομίσματος είναι το μισό και αξεχώριστο κομμάτι του όλου.

Δίπλα λοιπόν στο Μεταλλείο του Θανάτου του που ήδη ανασκάψαμε και ανασύραμε από το πλούσιο κοίτασμά του μπριλάντια και ζαφείρια, είναι χρεία και εκ των ων ουκ άνευ να επισκεφθούμε και τους λειμώνες του έρωτά του. Κι αν για το Θάνατο η σύνεση και η λογική μας βάζει όριο στον τόπο και στο χρόνο που αποχαιρέτησε τα εγκόσμια, σε κείνη δηλαδή την απογευματινή ώρα δίπλα στο Καταφύγιο του Ταϋγέτου που κάπνισε το τελευταίο τσιγάρο συντροφιά με ένα άλλο ανθρώπινο πλάσμα, ίδια πορεία και στον έρωτα θα ακολουθήσουμε. Μακράν του συνδρόμου της κλειδαρότρυπας. Εμείς με τη φιλοσοφία του ασχολούμαστε. Δεν κάνουμε ρεπορτάζ για τη ζωή του. Στα βιβλία του και στις σελίδες του θα αναζητήσουμε τους ερωτικούς του μπαξέδες. Στα επίσημα κείμενα και όχι στα αποκηρυγμένα.

Στάση πρώτη το ΕΞΥΠΝΟΝ ΕΝΥΠΝΙΟΝ:
σελ 189


Ο έρωτας πεθαίνει δια του θανάτου και ο θάνατος γεννιέται δια του έρωτος.


Η ελληνική λέξη ίμερος - λέξη ποιητική - αποδίδει πιστότερα τα βαθιά υποστρώματα της ερωτικής ορμής και οδηγεί σ' έναν καθολικό ιδεασμό, που αντιστοιχεί προς τη φροϋδική libido.


σελ 190
Ο ίμερος στον Όμηρο είναι γείτονας του θρήνου:
γόου ίμερον ώρσε

Ο ίμερος υπήρξε και της γνώσης η πηγή:
"Αδάμ δε έγνω Εύαν την γυναίκαν αυτού,
και συλλαβούσα έτεκε τον Κάιν."


σελ 191
Ο Σωκράτης υπήρξε ο σοφώτερος άνθρωπος, ακριβώς γιατί περισσότερο απ' όλους επέτυχε να κρατήσει τον Έρωτα στο σημείο της ισορροπίας. Η φιλοσοφία μετά τον Πλάτωνα - και τον μεγάλο πλατωνικό μαθητή - εξέπεσε στην επιστήμη, γιατί της έλειψε ο έρωτας.

Σταθμός ενδιάμεσος και για το λόγο αυτό ιδιαίτερα σημαντικός, ο ΝΗΦΟΜΑΝΗΣ:
σελ. 37
Λαβαίνουμε σαν αρχή του μίτου την υπόθεση ότι ο αιώνας του σύμπαντος αισθητοποιεί την κίνησή του απάνω στη διαδοχική ταλάντωση που ενεργεί το φαινόμενο του αφανισμού και της ξαναδημιουργίας. Τότε αναγκαία θα δεχθούμε ότι το σημείο που σχεδόν συναγγίζεται η ανθρώπινη ύπαρξη με έναν από τους βαθύτερους νόμους της φύσης είναι το ενικό γεγονός του έρωτα και του θανάτου.


Στην κύρια προσφορά του ο ποιητής είναι φορέας και μεταδότης γνώσεων.
Έτσι θα δεχθούμε αναγκαία ότι στις βασικές κοιτασματικές προϋποθέσεις του ποιητή ανήκουν τα ισχυρά βιώματα του έρωτα και του θανάτου. Αυτά τα δύο βιώματα στο ξύπνημα της ποιητικής συνείδησης του Σεφέρη έπαιξαν το ρόλο του πυροκροτητή.

Και από κει θα περάσουμε στο τέρμα. Στο τέλος, με την αρχαϊκή σημασία του όρου. Στο αστέρι και στη Γκέμμα του:

Σελ 51
Καταπώς έχουν να μας διδάξουν οι σοφοί και οι ποιητές, αλλά και καταπώς έχει να μας δείξει η προσωπική μας εμβίωση και εμπειρία, η δοκιμασία της ζωής δηλαδή, δύο είναι οι ψηλότερες κορυφές της καταδρομικής πορείας του βίου μας. Η πείρα του έρωτα, και η πείρα του θανάτου.

Ο έρωτας και ο θάνατος είναι δύο στιγμές απόλυτα μοναδικές για τον καθένα μας. Ποτέ δε γίνεται να ζήσουν δύο άνθρωποι την ερωτική τους βίωση με όμοιο τρόπο. Αλλά με όμοιο τρόπο ποτέ δε γίνεται να ζήσουν και τη βίωση του θανάτου.


Σελ 52

Κάθε φορά που ερωτεύονται δύο άνθρωποι, γεννιέται το σύμπαν. Ή για να μικρύνω το βεληνεκές, κάθε φορά που ερωτεύονται δύο άνθρωποι γεννιέται ένας αστέρας με όλους τους πρωτοπλανήτες του.

Και κάθε φορά που πεθαίνει ένας άνθρωπος, πεθαίνει το σύμπαν. Ή για να μικρύνω το βεληνεκές, κάθε φορά που πεθαίνει ένας άνθρωπος στη γη, στον ουρανό εκρήγνυται ένας αστέρας supernova.

Έτσι, από την άποψη της ουσίας ο έρωτας και ο θάνατος δεν είναι απλώς στοιχεία υποβάθρου. Δεν είναι δύο απλές καταθέσεις της ενόργανης ζωής.

Πιο πλατιά, και πιο μακρυά, και πιο βαθιά, ο έρωτας και ο θάνατος είναι δύο πανεπίσκοποι νόμοι ανάμεσα στους οποίους ξεδιπλώνεται η διαλεκτική του σύμπαντος. Το δραστικό προτσές δηλαδή ολόκληρης της ανόργανης και της ενόργανης ύλης. Είναι το Α και το Ω του σύμπαντος κόσμου και του σύμπαντος θεού. Είναι το είναι και το μηδέν του όντος. Τα δύο μισά και αδελφά συστατικά του.

Έξω από τον έρωτα και το θάνατο πρωταρχικό δεν υπάρχει τίποτα άλλο. Αλλά ούτε είναι και νοητό να υπάρχει. Τα ενενήντα δύο στοιχεία της ύλης εγίνανε, για να υπηρετήσουν τον έρωτα και το θάνατο. Και οι τέσσερις θεμελιώδεις δυνάμεις της φύσης, ηλεκτρομαγνητική ασθενής ισχυρή βαρυτική, λειτουργούν για να υπηρετήσουν τον έρωτα και το θάνατο.

Όλα τα όντα, τα φαινόμενα, και οι δράσεις του κόσμου είναι εκφράσεις, σαρκώσεις, μερικότητες, συντελεσμοί, εντελέχειες του έρωτα και του θανάτου.

Γι' αυτό ο έρωτας και ο θάνατος είναι αδελφοί και ομοιότητες, είναι συμπληρώματα, και οι δύο όψεις του ίδιου προσώπου. Είναι ο όμορφος Ενδυμίων, ας πούμε. Που άλλοτε ξύπνιος ακουμπάει το κεφάλι του τρυφερά στα στήθη της Σελήνης και την κοιτάει στα μάτια. Και άλλοτε κοιμάται τον ύπνο του νεκρού κάτω από το απέραντα αμίλητο βλέμμα της.


Σελ. 53
Με τρεις μόνο καταδηλώσεις, αλλά επιφανείς και ελληνικές, θα θυμίσω ότι ο έρωτας και ο θάνατος είναι το ίδιο πράγμα.

Πρώτο το φραγμένο 15 του Ηράκλειτου.
Άδης και Διόνυσος έν και ωυτό.

Δεύτερος ο στίχος του Σολωμού.
Μόλις είν' έτσι δυνατός ο έρωτας και ο χάρος.

Τρίτος ο λαμπερός δημοτικός μας δεκαπεντασύλλαβος.
Τι έρωτας, τι θάνατος, δεν έχεις να διαλέξεις.

Ο έρωτας και ο θάνατος, στον Εμπεδοκλή Φιλότητα και Νείκος, στο Φρόυντ Lustprinzip και Todestrieb, είναι τα δύο μισά του "συμβόλου". Σύμβολο στην αρχαία Ελλάδα ήταν το μέταλλο που το 'σπαζαν στα δύο, και έπαιρναν από μισό οι δυο φίλοι. Όταν μετά από καιρούς ξανασμίγανε, συνταίριαζαν τα δύο μισά (συμβάλλειν), εγνωρίζονταν και βεβαίωναν την αρχαία φιλία.

.........
Γιατί υπάρχει ο έρωτας στη φύση και στη ζωή μας; Ο έρωτας υπάρχει, για να διαιωνίζεται η συνέχεια των ειδών. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η φύση έχτισε ετούτη τη συναρπαστική λειτουργία.

Τη φύση ποσώς την ενδιαφέρει, αν υπάρχουμε εμείς σα μονάδες, σαν ατομικότητες. Αν υπάρχεις εσύ κι εγώ, και περπατάς και χαίρεσαι. Αν υπάρχει μια λεμονιά στον κάμπο και στα όρη λειώνει το χιόνι για να ποτίζουνται οι τρυφεροί της κλώνοι. Αν υπάρχει απάνω στο δέντρο το μήλο και το ρόδι, η φύση αδιαφορεί ολοτελώς. Δε φροντίζει για σένα, τίμιε αναγνώστη, η φύση περισσότερο, απ' όσο φροντίζει για σένα μια πέτρα που την πατάς μπροστά σου, ή τη βλέπεις χτισμένη στον τοίχο.

Τη φύση ένα την ενδιαφέρει, η διαιώνιση των ειδών. Να ζήσει το κάθε είδος όσο γίνεται πιο πολύ στο χρόνο. Δύο, πέντε, δέκα εκατομμύρια χρόνια. Κι όταν εξαφανισθεί το κάθε είδος, αφού συντελεσθεί ο χρόνος που του ορίστηκε να ζήσει, η φύση θα το ταφιάσει και θα το κλάψει χωρίς δάκρυα και γόους. Και ταυτόχρονα θα μεριμνήσει να το αντικαταστήσει με το καινούριο είδος.
…………………………….
Στη φύση ανώλεθρο και αχάλαστο δε μένει τίποτα, παρά μονάχα ένα: η βούληση της φύσης να οικονομεί και να φροντίζει την αλυσίδα των ειδών. Όπως φροντίζει και την αλυσίδα της ανόργανης ύλης. Την αλυσίδα των αστέρων, για παράδειγμα. (Αστέρες πρώτης γενεάς, δεύτερης γενεάς κλπ)

Πώς πετυχαίνει η φύση τη διαιώνιση των ειδών; Με το πιο απλό, το πιο πανούργο, αλλά και το πιο ελκυστικό δέλεαρ. Με τη γενετήσια ηδονή. Με τον ίμερον τον ελλήνων, τη voluptas και τη libido των λατίνων.

Επομένως η ηδονή που τρυγούν και καρπώνονται δύο δυνατοί και τρυφεροί εραστές, όταν αγκαλιάζουνται μέλος με μέλος, σφιχτά και βαθιά, και γίνουνται τα δύο ένα, δεν είναι ο αυτοσκοπός της γενετήσιας πράξης.

Δεν αγκαλιαζόμαστε, για να ζήσουμε εκείνο το σύντονο αλλά και ωκεάνειο αίσθημα του ίλιγγου και του αποκεφαλισμού που το λέμε ηδονή. Όχι.

Αγκαλιαζόμαστε, για να γεννήσουμε την καινούρια ζωή, το παιδί μας, που θα προωθήσει την υπόθεση του είδους μας. Του είδους άνθρωπος στο προκείμενο.

Σύμφωνα μ' αυτή την αυτονότητη και κατάδηλη θεώρηση της φυσιολογίας, οι άνθρωποι έπρεπε να ζευγαρώνουμε τόσες φορές, όσες είναι για να γεννήσουμε τη νέα ζωή. Αυτό είναι το άγιο θέλημα της φύσης. Και αυτό γίνεται με τα ζώα που ζουν φυσικά.
……………
ΣΕΛΙΔΑ 54

Αυτό συνέβαινε και με τον άνθρωπο. Αλλά με τον άνθρωπο εσυνέβηκε και κάτι άλλο. Ήρθε μια στιγμή μέσα στην εξελικτική του διαδρομή, που κατανόησε ότι είναι ωραίο πράμα να αγκαλιάζεται. Είδε ότι καλόν το ιδείν και κατανοήσαι, και άψασθαι, και δοκιμάσαι το σώμα του έρωτα.

ΣΕΛΙΔΑ 55
Από την άλλη όμως είδε ότι είναι κακό και ψυχρό και ανάποδο το προϊόν που έδινε αυτή η τερπνή ώρα, από έναν αριθμό προϊόντων και ύστερα. Είδε ότι η κύηση, ο τοκετός, το παιδί που θα 'ρχότανε είναι μπελάς και μπαλαούρα, είναι σκοτούρα και έγνοια, και κίνδυνος κάποτε μεγάλος. Οι μισές γυναίκες παλαιά πεθαίνανε στη γέννα.

Ετότες λοιπόν ήταν που ο άνθρωπος έκαμε τη μοιραία επιλογή. Εψήφισε φιλί και ηδονή, και καταψήφισε τοκετό και κύηση. Έτσι εδιάσπασε την ενότητα της πανίερης πράξης, και την εδιαχώρισε στα δύο μισά της. Επροσκύνησε το ένα, εβλαστήμησε το άλλο. Είπε ναι στο πήδημα, είπε όχι στο γκάστρωμα.

……………………

αποφάσισε να εκτρέψει τη γενετήσια ορμή του από το φυσικό της ρείθρο. Και ελογάριασε ανόητα πως η νέα κατάσταση που θα δημιουργήσει θα είναι εξίσου έγκριτη και νόμιμη με την παλαιά. Ότι ημπορεί ο ίδιος ο άνθρωπος να δημιουργήσει φύση!

…..
Αλλά αυτό είναι Ύβρις με την έννοια της αττικής τραγωδίας. Είναι η μεγαλύτερη Ύβρις που διέπραξε ο άνθρωπος σε όλη την εξέλιξη της ιστορίας του. Μαζί με την άλλη, την Ύβρι του θανάτου, που θα ειπούμε.
Δε γνωρίζουμε πότε συνέβηκε αυτή η τομή. Σε ποια στιγμή της ιστορικής πορείας του ανθρώπου.


ΣΕΛΙΔΑ 51

Δύο είναι οι ψηλότερες κορυφές της καταδρομικής πορείας του βίου μας. Η πείρα του έρωτα, και η πείρα του θανάτου.


ΣΕΛΙΔΑ 170
Ο έρωτας είναι η τέχνη του να φεύγεις…


Αλίμονο αν τούτη η αναφορά θεωρηθεί πως εξαντλεί τον ανεξάντλητο πλούτο των λειμώνων του έρωτα. Των λειμώνων που καλλιέργησε ο Δημήτρης Λιαντίνης. Ακόμη και αν πρακτικά είχαμε τη δυνατότητα, θα ήταν αντίθετο προς τη σημασιολογία του όρου. Γιατί ο έρωτας είναι η πηγή της ζωής. Όμοια ακριβώς με την άλλη πηγή, το δίδυμο αδερφό του, το θάνατο. Και όταν – ίσως, κάποτε - θα έχουν οι άνθρωποι εξαντλήσει και το ενός και του άλλου τα κοιτάσματα, άλλο δε θα έχει πια να πάνε παραπέρα…

Κατά πως μας συμβούλεψε όμως ο ποιητής, καλύτερα χρόνους πολλούς και αιώνες και χιλιετίες να διαρκέσει το ταξίδι. Γιατί αν η Ιθάκη σημαίνει το θάνατο, ο θάνατος, ας μην το ξεχνάμε πως είναι νόμος πανεπίσκοπος του σύμπαντος. Κι όταν σημάνει το μεγάλο ΤΕΛΟΣ, δε θα πεθάνεις μόνο εσύ κι εγώ. Θα πεθάνει σύμπαν. Και όχι μόνο στη συνείδηση εκείνου που φεύγει…

Εμείς όμως ακόμη δεν είμαστε ούτε στα μισά του δρόμου. Και είναι όμορφα που εδώ ακριβώς βρισκόμαστε. Που ακόμη ξετυλίγουμε το μίτο κι ακόμη ζούμε τον προσωπικό μας μύθο. Που ακόμη ζούμε τον έρωτα. Γιατί ο έρωτας είναι η ζωή που ζούμε. Και δεν είναι μόνο τα αχ και τα βαχ σε τσαλακωμένα σεντόνια. Αν έτσι νομίσανε όσοι διαβάσανε Λιαντίνη, ή χειρότερα, όσοι περιορίστηκαν στις επιστολές του περιφρονώντας τα βιβλία του, λάθος νομίσανε. Ο έρωτας, και να το γράψετε σε όλους τους κώδικες και όχι μόνο στους αστικούς, είναι η τέχνη του να φεύγεις. Και είναι γιος του Πόρου και της Πενίας. Δεν είναι η ηδονή και ο κορεσμός. Και δεν ήταν ούτε πριν τη μεταπολίτευση, ούτε μετά. Ούτε καν πριν τον αιώνα μας… Ούτε καν και στην επόμενη χιλιετία. Και επί λέξει θα επαναλάβω με το δικό του λόγο:

«Δεν αγκαλιαζόμαστε, για να ζήσουμε εκείνο το σύντονο αλλά και ωκεάνειο αίσθημα του ίλιγγου και του αποκεφαλισμού που το λέμε ηδονή. Όχι.

Αγκαλιαζόμαστε, για να γεννήσουμε την καινούρια ζωή, το παιδί μας, που θα προωθήσει την υπόθεση του είδους μας. Του είδους άνθρωπος στο προκείμενο.»

Αυτοί είναι οι δικοί μας λειμώνες του έρωτα… Του αληθινού έρωτα. Για τους άλλους, τους πλαστικούς, αφήνουμε όσους κατά λάθος ανήκουν στο είδος άνθρωπος να τους μετράνε μόνο με τους οργασμούς τους.

liantinis-o-daskalos-mas

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ