H ψυχολογία της εκδίκησης

Η έννοια της εκδίκησης είναι τόσο παλιά όσο και η ανθρώπινη ιστορία. Ο Κώδικας του Χαμουραμπί, για παράδειγμα, η παλαιότερη καταγραφή ποινικού κώδικα της Ιστορίας (1760 π.Χ.), βασίζεται στην ισχυρή πεποίθηση της εκδίκησης κατά του θύτη, στην αρχή της ανταπόδοσης των ίσων. Αναπαρίσταται λογοτεχνικά από τον Σαίξπηρ στον «Macbeth», τηλεοπτικά με σειρές όπως το «Game of Thrones», και κινηματογραφικά με ταινίες όπως το «Kill Bill», «Django Unchained»κ.α.

Η εκδίκηση είναι ένα συναρπαστικό και συχνά σαγηνευτικό διαπροσωπικό γεγονός. Είναι κοινό θέμα της λαϊκής ψυχαγωγίας, αναμφίβολα γιατί πολλοί από αυτούς που έχουν αδικηθεί θα καλωσόριζαν την ευκαιρία να εκδικηθούν τους ανθρώπους που τους έβλαψαν –με την προϋπόθεση φυσικά ότι δεν θα ακολουθούσαν αντίποινα. Η αποκατάσταση της δικαιοσύνης, και η εξισορρόπηση της συναισθηματικής, οικονομικής ή σωματικής οδύνης είναι συνήθως το κίνητρο πίσω από πράξεις εκδίκησης. Σε πολλές περιπτώσεις όμως, η αρχική οδύνη του θύματος ωχριά μπροστά στην οδύνη που αυτο-προκαλεί όταν αναζητά εκδίκηση, και η ισότητα που επιδιώκει ανατρέπεται ξανά.

Ένα τρανταχτό παράδειγμα εκδίκησης είναι η υπόθεση της Lorena Bobbitt η οποία το 1993 αφού έπεσε θύμα σωματικής κακοποίησης και βιασμού από τον άντρα της, τον εκδικήθηκε ευνουχίζοντας τον καθώς κοιμόταν στο κρεβάτι τους. Έπειτα έφυγε από το σπίτι, και πέταξε το κομμένο μέλος από το τζάμι του αυτοκινήτου, ευτυχώς όμως για το σύζυγο, η αστυνομία το εντόπισε και επανενώθηκε χειρουργικά. Η υπόθεση της Lorena Bobbitt, αν και ακραία, είναι ένα δυνατό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο η αρχική παράβαση ή αδίκημα οδηγεί σε μια πράξη εκδίκησης όπου το θύμα προσπαθεί να πατσίσει.

H εκδίκηση ενώ ξεκινά ως προσπάθεια επαναφοράς της ισορροπίας στη σχέση, μπορεί να φέρει το αντίθετο αποτέλεσμα. Ο δράστης μπορεί πλέον να θεωρεί τον εαυτό του θύμα, και να εκκινήσει ένας νέος κύκλος εκδίκησης.

Οι άνθρωποι που πληγώθηκαν ή προδόθηκαν πιστεύουν χωρίς καμιά αμφιβολία ότι αν το έτερο μέλος υποφέρει θα αισθανθούν καλύτερα, ο συναισθηματικός τους πόνος θα μειωθεί. Είναι αλήθεια; Ή μήπως η εκδίκησηγίνεται αυτο-καταστροφική; Ο Κομφούκιος είπε «Πριν ξεκινήσεις ένα ταξίδι για εκδίκηση σκάψε δύο τάφους». Ο Γκάντι μέλλον συμφωνούσε μαζί του:«Το μόνο αποτέλεσμα που θα έχει το οφθαλμός αντί οφθαλμού, είναι να κάνει όλον τον κόσμο τυφλό».

Οι Carlsmith, Wilson & Gilbert (2008) διερεύνησαν το συναισθηματικό αντίκτυπο της εκδίκησης σε μια πειραματική συνθήκη στην οποία 48 φοιτητές πανεπιστημίου κλήθηκαν να συμμετάσχουν σε ένα συνεργατικό παιχνίδι, όπου όλοι θα κέρδιζαν τα ίδια χρήματα. Όμως, ένας από αυτούς με δόλιο τρόπο κέρδισε περισσότερα εις βάρος των άλλων. Έπειτα, οι ερευνητές χώρισαν τους συμμετέχοντες σε τρεις ομάδες: Στους «εκδικητές»δόθηκε η ευκαιρία αντιποίνων, στους «μη εκδικητές» δε δόθηκε αντίστοιχη ευκαιρία και η τρίτη ομάδα ερωτήθηκε για τις προβλέψεις τους: πώς φαντάζονταν ότι θα ένιωθαν αν εκδικούνταν;

Οι περισσότεροι ανέφεραν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι αν τους δινόταν η ευκαιρία θα τιμωρούσαν τον δράστη, αλλά αυτοί που το έκαναν τελικά ένιωθαν χειρότερα από αυτούς που δεν είχαν την ευκαιρία να εκδικηθούν. Οι περισσότεροι πίστευαν ότι αυτό θα τους έκανε να νιώσουν καλύτερα, θα έδινε ένα κλείσιμο, θα σκέφτονταν λιγότερο για το θύτη, είχε όμως το αντίθετο αποτέλεσμα –η εκδίκηση έκανε τους ανθρώπους να σκέφτονται περισσότερο το θύτη, το οποίο με τη σειρά του τους έκανε να νιώθουν χειρότερα. Και ενώ δεν προέβλεπαν καμία διαφορά, τα αρνητικά συναισθήματα εντείνονταν όταν οι άνθρωποι τιμωρούσαν οι ίδιοι τον θύτη και δεν ήταν απλά μάρτυρες στην πράξη εκδίκησης κάποιου άλλου.

Οι ερευνητές λοιπόν καταλήγουν ότι τα αρνητικά συναισθήματα οφείλονται στο ότι:

• Οι άνθρωποι που εκδικούνται σκέφτονται έντονα τον αρχικό θύτη, ενώ αυτοί που δεν εκδικούνται προχωρούν τη ζωή τους και σκέφτονται λιγότερο τον θύτη.
• Οι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται τις διαφορετικές συναισθηματικές συνέπειες του να είναι κανείς μάρτυρας από το να είναι ηθικός αυτουργός της τιμωρίας.

Η συγχώρεση ή έστω το να αφήνει κανείς πίσω του οδυνηρές καταστάσεις είναι μια πρόκληση. Αλλά όπως λέει και ο Chuck Palahniuk (Αμερικανός συγγραφέας και δημοσιογράφος):

«Αυτή είναι η καλύτερη εκδίκηση: Η ευτυχία. Τίποτα δεν εξοργίζει περισσότερο τους ανθρώπους από το να βλέπουν κάποιον να έχει μια καλή ζωή.»

Σταυρούλα Ανθή

Ψυχολόγος

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Carlsmith, Κ.Μ., Wilson, T.D., &Gilbert, D.T. (2008).The paradoxical consequences of revenge. Journal of Personality and Social Psychology, 95(6), 1316–1324.

Stillwell, A.M., Baumeister, R.F.,& Del Prior, R.E. (2008). We’re all victims here: Toward a psychology of revenge.Basic and Applied Social Psychology, 30, 253-263.

Schumann, K.,& Ross, M. (2010).The benefits, costs, and paradox of revenge.Social and Personality Psychology Compass 4(12),1193–1205.

mypsychology

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ