Τα οχυρά του Μεταξα (Μέρος Α) : Το κατασκευαστικό θαύμα των ηρωικών οχυρων

Ή Γραμμή Μεταξά”, όπως έμεινε στην ιστορία από τον εμπνευστή της Ιωάννη Μεταξά, εκτείνεται στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα από το Μπέλλες έως την Ροδόπη, και θεωρείται το μεγαλύτερο τεχνικό έργο στην Ελλάδα του 20ου αιώνα. Την εποχή που κατασκευάστηκαν τα 21 οχυρά της “Γραμμής Μεταξά” (1936-1940), θεωρούνταν έργο τιτάνιο, ασύλληπτου κόστους και τεράστιας εθνικής σημασίας. 

Κύρια αποστολή του έργου, ήταν η απόκρουση αιφνίδιας εχθρικής προσβολής με παράλληλη εξασφάλιση προκάλυψης τμημάτων στρατού εκστρατείας. 

Στο μεσοπόλεμο η Βουλγαρία δεν είχε παραιτηθεί των αξιώσεών της επί ελληνικών εδαφών -δεν συμμετείχε στο Βαλκανικό Σύμφωνο Φιλίας- γεγονός που οδήγησε την Ελλάδα να ξεκινήσει ένα μεγαλόπνοο και πολυδάπανο σχέδιο κατασκευής μόνιμων οχυρώσεων στα βόρεια σύνορα, ακολουθώντας ανάλογες αμυντικές τακτικές άλλων χωρών της Ευρώπης. 

TA 21 ΟΧΥΡΑ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ ΜΕΤΑΞΑ : Ποποτλίβιτσα (Σέρρες), Ιστίμπεη (Σέρρες), Κελκαγιά (Σέρρες), Αρπαλούκι (Σέρρες), Παλιουριώνες (Σέρρες), Ρούπελ (Σέρρες), Καρατάς (Σέρρες), Κάλη (Σέρρες), Περσέκ (Δράμα), Μπαμπαζώρα (Δράμα), Μαλιάγκα (Δράμα), Περιθώρι (Δράμα), Παρταλούσκα (Δράμα), Ντάσαβλη (Δράμα), Λίσσε (Δράμα), Πυραμιδοειδές (Δράμα), Καστίλλο (Δράμα), Άγιος Νικόλαος (Δράμα), Μπαρτίσεβα (Δράμα), Εχίνος (Ξάνθη), Νυμφαία (Ροδόπη).

Ο στρατιωτικός σχεδιασμός του έργου έγινε από αξιωματικούς του Πεζικού και του Πυροβολικού, ενώ η κατασκευή ανατέθηκε σε αξιωματικούς του Μηχανικού. Ιδιαίτερα σημαντικός υπήρξε ο ρόλος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου για την αντοχή του τσιμέντου που τελικά χρησιμοποιήθηκε στα έργα. 

Το μέγεθος του έργου είναι δυσθεώρητο, ιδιαίτερα εάν ληφθεί υπόψη ο χρόνος που απαιτήθηκε για την ολοκλήρωσή του: απαιτήθηκαν να διανοιχτούν υπόγειες στοές συνολικού μήκους 24 χλμ. και υπόγεια καταφύγια μήκους περίπου 13 χλμ., ενώ για την προσέγγιση στις περιοχές των οχυρών κατασκευάστηκαν 174 χλμ. οδικού δικτύου. 

Κάθε συγκρότημα αποτελείται από ένα ή περισσότερα υπόγεια δαιδαλώδη οχυρά, αθέατα εξωτερικά, με θαλάμους οπλιτών, γραφεία διοίκησης, μαγειρεία, αποθήκες πυρομαχικών κ.λπ. που επικοινωνούν μεταξύ τους με στενούς διαδρόμους και καταλήγουν σε πολυβολεία, πυροβολεία, παρατηρητήρια και άλλα επίγεια αμυντικά έργα. 

Γύρω από τα οχυρά αναπτύχθηκαν διπλές και τριπλές γραμμές ανάσχεσης, με δίκτυα αντιαρματικών τάφρων και εμποδίων. 

Αν και η Γραμμή Μεταξά, όπως έμεινε στην ιστορία από τον εμπνευστή της Ιωάννη Μεταξά, κύρια αποστολή είχε ν’ αποτρέψει πιθανή εισβολή της Βουλγαρίας σε ελληνικά εδάφη, κλήθηκε κατά τον Β΄ Π.Π. να αντιμετωπίσει την επίθεση της ισχυρής ναζιστικής Γερμανίας στη διάρκεια της επιχείρησης «Μαρίτα» στα Βαλκάνια, τον Απρίλιο του 1941. 

Στόχος της Γερμανίας ήταν ν’ απεγκλωβιστεί η σύμμαχη Ιταλία του Μουσολίνι -η οποία είχε περιέλθει σε αδιέξοδο στην Αλβανία από τις ελληνικές δυνάμεις (ελληνοϊταλικός πόλεμος 1940-1941)- και παράλληλα να εξασφαλίσει τα νώτα της ενόψει της επικείμενης επίθεσης στη Ρωσία.

Η οχυρωματική αυτή γραμμή που έλαβε το όνομά της από τον σχεδιαστή και δημιουργό της, τον τότε πρωθυπουργό και υπουργό εθνικής Άμυνας της Ελλάδας Ιωάννη Μεταξά, αποτελούνταν κυρίως από υπόγειες σήραγγες που περιελάμβαναν επιμέρους επίγεια οχυρά συγκροτήματα, με παρατηρητήρια, πυροβολεία και πολυβολεία κ.λπ. καθώς και μία τεράστια ανάπτυξη αντιαρματικών τάφρων, ζωνών αντιαρματικών σιδηροπηγμάτων και σκυροδέματος σε διπλές και τριπλές γραμμές ανάσχεσης, που στο σύνολό του για την εποχή του και με τα τότε ελληνικά δεδομένα αποτέλεσε ένα τιτάνιο έργο. 

Την υλοποίηση του μεγαλόπνοου αυτού σχεδίου ανέλαβε η Διοίκηση Φρουρίου Θεσσαλονίκης, που την εποχή εκείνη αποτελούσε μεγάλο σχηματισμό, η οποία και συγκρότησε ειδική «επιτροπή Μελετών Οχύρωσης» στην οποία συμμετείχαν τοπογράφοι, γεωγράφοι, μηχανικοί, αρχιτέκτονες, με συμμετοχή και άλλων στρατιωτικών μονάδων, όπως Μηχανικού, αλλά και πολιτικών, όπως το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, πολλές βιομηχανίες Αθήνας και Πειραιά κ.λπ. 

Η Επιτροπή υπό την πίεση του χρόνου στη συνέχεια των εργασιών επιλογής των σημείων κατασκευής οχυρών και όλων των απαραίτητων άλλων έργων υπέβαλε σχετική έκθεση προτάσεων στο Υπουργείο Άμυνας όπου μετά από συσκέψεις αποφασίσθηκε η κατασκευή του έργου η οποία κάλυπτε οχυρωτικά από την Κεντρική Μακεδονία (όρος Μπέλες) μέχρι την Κομοτηνή καλύπτοντας τμηματικά μία ζώνη μήκους περίπου 300 χλμ., χωρίς να περιλαμβάνονται σ΄ αυτή οι επεκτάσεις αντιαρματικών ζωνών και άλλων συμπληρωματικών οχυρώσεων που έφθαναν μέχρι τον ποταμό Έβρο. Ιδιαίτερη μάλιστα βαρύτητα είχε δοθεί στον απόρρητο χαρακτήρα της κατασκευής και στην απόλυτη μυστικότητα των όλων εργασιών.

Κύριος σκοπός της κατασκευής της οχυρωματικής αυτής γραμμής δεν ήταν η συνεχής παθητική άμυνα, αλλά η απόκρουση μιας αιφνίδιας εχθρικής προσβολής με παράλληλη εξασφάλιση προκάλυψης τμημάτων στρατού εκστρατείας. 

Η «Επιτροπή Μελετών Οχυρώσεων» που συστάθηκε επί τούτου μελέτησε την κατασκευή μόνο για τις ανάγκες προκάλυψης οι οποίες και ήταν:

1. Η άμεση απόκρουση οποιασδήποτε αιφνίδιας εχθρικής εισβολής.

2. Η εξασφάλιση τη απρόσκοπτης επιστράτευσης εκ των παραμεθορίων πληθυσμών.

3. Η εξασφάλιση ταχείας συγκέντρωσης στρατού εκστρατείας στη παραμεθόριο περιοχή.

4. Η εξασφάλιση εκ μέρους των στρατευμάτων προκάλυψης ορισμένης γραμμής υπέρ του στρατού εκστρατείας.

Συγκεκριμένα η Επιτροπή Μελετών ανέφερε στην έκθεσή της σχετικά:

«Δεν αποκλείεται σε κάποιους τομείς (της οχυρωτικής γραμμής), να πρόκειται να αμυνθούν οι κύριες δυνάμεις εκστρατείας, επί της τοποθεσίας των έργων, τα οποία θα μελετηθούν επιπρόσθετα, τα οποία πιθανόν, αν και επαρκή για τις ανάγκες της κάλυψης, να μην είναι επαρκή για τις θέσεις αντίστασης όλης της Στρατιάς. Η Επιτροπή έκρινε ότι δεν μπορούσε ν΄ ασχοληθεί με την εξέταση και της περίπτωσης αυτής. Στη Διοίκηση εναπόκειται να καθορίσει ποια σημεία θα είναι τα σημεία αυτά και αν θα πρέπει εκεί να κατασκευαστούν περισσότερα ή ισχυρότερα έργα».

Εκ της περικοπής αυτής συνάγεται καθαρά ότι όλο το έργο είχε προσωρινό αμυντικό και μόνο χαρακτήρα.

Τη «Γραμμή Μεταξά», αποτελούσαν είκοσι ένα (21) οχυρά. Τα οχυρά αυτά είχαν κατασκευασθεί, αποκλειστικά από ελληνικά χέρια, για την αμυντική θωράκιση της Ελλάδας από βουλγαρική επίθεση, επειδή την περίοδο εκείνη, 1936-1940, η Βουλγαρία ήταν έξω από το Βαλκανικό Σύμφωνο Φιλίας και επιζητούσε να ξαναπάρει τα ελληνικά εδάφη που είχε χάσει κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913). 

Το κάθε οχυρό αποτελούσε στο σύνολό του ένα περίκλειστο έργο από ένα ή περισσότερα στεγανά συγκροτήματα, ικανό να αμυνθεί προς κάθε κατεύθυνση. Περιλάμβανε σκέπαστρα, πυροβολεία, πολυβολεία, ολμοβολεία, βομβιδοβολεία, παρατηρητήρια, έργα παραλλαγής και παραπλάνησης, πολλαπλές εισόδους και εξόδους. 

Οι υπόγειες εγκαταστάσεις κάθε οχυρού περιλάμβαναν διοικητήριο, θαλάμους αξιωματικών, θαλάμους οπλιτών, τηλεφωνικό κέντρο, μαγειρείο, δεξαμενές νερού, χώρους υγιεινής, αποθήκες τροφίμων (για 15 μέρες), χειρουργείο, φαρμακείο, συστήματα αερισμού, φωτισμού (γεννήτριες, λάμπες πετρελαίου, φακούς κ.ά.), αποχέτευση, εξωτερικές θέσεις μάχης, αντιαρματικά κωλύματα, θέσεις αντιαεροπορικών όπλων κ.ά. 

Οι κατασκευές αυτές ήταν ιδιαίτερα ανθεκτικές, ενώ κάποιες εξ αυτών συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα. Το εσωτερικό των έργων αυτών φωτιζόταν κυρίως με λάμπες πετρελαίου, ενώ σε μερικά είχαν εγκατασταθεί και κάποιες ηλεκτρογεννήτριες, (Σήμερα τα οχυρά της γραμμής αυτής ηλεκτροφωτίζονται από το δίκτυο της Δ.Ε.Η., συνεχίζοντας όμως να διατηρούν και τις ηλεκτρογεννήτριες). 

Ο εξαερισμός τους επιτυγχανόταν τόσο με τεχνητές όσο και με φυσικές μεθόδους. Η δε παροχή νερού γινόταν από το δημόσιο δίκτυο. 

Όλα τα οχυρά διατηρούνται σε καλή κατάσταση και εν ενεργεία. Ορισμένα είναι ανοιχτά για το κοινό. Το καθένα από τα οχυρά αυτά έχει και την ιστορία του, τη γενναία αντίσταση των υπερασπιστών του. Πολλά οχυρά έμειναν απόρθητα και παραδόθηκαν στις 10 Απριλίου μετά την υπογραφή του σχετικού Πρωτοκόλλου Συνθηκολόγησης (9 Απριλίου 1941). 

Οι οχυρώσεις της Γραμμής Μεταξά αποτελούνται από 21 ανεξάρτητα συγκροτήματα και μέγα πλήθος αντιαρματικών τάφρων, χαρακωμάτων και σιδηροπαγών ζωνών ανάσχεσης.

Η αμυντική αυτή οχύρωση αποτελεί το μέγιστο τεχνικό έργο της Ελλάδας κατά τον περασμένο αιώνα, όπως αποδεικνύεται από ορισμένα συνοπτικά στοιχεία :

1) Έργα υποδομής
Διάνοιξη νέων οδών: 115 χλμ. Αξιοποίηση και επισκευή παλαιών οδών: 92 χλμ. Εκσκαφές επιφανειακών έργων: 16.000 κ.μ. Εκσκαφές υπόγειων έργων: 291.000 κ.μ. Εκσκαφές οδοποιίας: 927.000 κ.μ.

2) Κυρίως έργο
Σύνολο οπλισμένου σκυροδέματος 108.000 κ.μ. Σύνολο σκυροδέματος μη οπλισμένου: 68.000 κ.μ. Συνολικό μήκος εξωτερικών υδραγωγείων: 74 χλμ. Συνολικό μήκος εσωτερικών υδραγωγείων: 14 χλμ. Συνολικό μήκος τηλεφωνικών γραμμών εκτός οχυρών: 1.216 χλμ. Συνολικό μήκος τηλεφ. γραμμών εντός των οχυρών: περίπου 70 χλμ. Συνολικό μήκος ανάπτυξης συρματοπλέγματος: 90 χλμ.Συνολική ποσότητα τσιμέντου: 66.000 τόνοι. Συνολική ποσότητα σιδήρου οπλισμού σκυροδέματος: 12.000 τόνοι. Συνολικό μήκος υπόγειων στοών: 24.000 μέτρα, Συνολικό μήκος υπόγειων καταφυγίων - θαλάμων: 13.000 μέτρα, Συνολικό μήκος σωλήνων ύδρευσης: 88.000 μέτρα,

3) Κόστος - χρόνος
Σύνολο δαπάνης: 1,5 δισ. δραχμών (ίσο με 58,5 δις ευρώ (2002)), Σύνολο ημερομισθίων: 3.000.000, (2.900.000) Διάρκεια κατασκευής: 3,5 χρόνια, (Νοέμβριος 1936 - Ιούλιος 1940). Το έργο υπέστη κάποιες περικοπές, στις οποίες περιλαμβανόταν ένα ακόμα οχυρό και κάποια ακόμα ενισχυτικά έργα ανάσχεσης.

Την  εποχή που κατασκευάστηκαν (1936-1940) τα 21 οχυρά της «Γραμμής Μεταξά», στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα από τις Σέρρες έως την Κομοτηνή, θεωρούνταν έργο τιτάνιο, ασύλληπτου κόστους και τεράστιας εθνικής σημασίας. 

Το μέγεθος του έργου είναι δυσθεώρητο, ιδιαίτερα εάν ληφθεί υπόψη ο χρόνος που απαιτήθηκε για την ολοκλήρωσή του: Απαιτήθηκαν να διανοιχτούν υπόγειες στοές συνολικού μήκους 24 χλμ. και υπόγεια καταφύγια μήκους περίπου 13 χλμ., ενώ για  την προσέγγιση στις περιοχές των οχυρών κατασκευάστηκαν 174 χλμ. οδικού δικτύου. 

Ο στρατιωτικός σχεδιασμός του έργου έγινε από αξιωματικούς του Πεζικού και του Πυροβολικού, ενώ η κατασκευή ανατέθηκε σε αξιωματικούς του Μηχανικού. Ιδιαίτερα σημαντικός υπήρξε ο ρόλος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Γύρω από τα 21 οχυρά αναπτύχθηκαν διπλές και τριπλές γραμμές ανάσχεσης, με δίκτυα αντιαρματικών τάφρων και εμποδίων. 

Κατά την «Μάχη των Οχυρών» (6-10/4/1941) οι Γερμανοί δεν κατάφεραν να καταλάβουν σημεία «κλειδιά» της γραμμής, με αποτέλεσμα να κινηθούν και να καταλάβουν την Θεσσαλονίκη, μέσω Γιουγκοσλαβίας. 

Τα περισσότερα οχυρά δεν έπεσαν ποτέ στα χέρια του εχθρού,  προκαλώντας την έκπληξη του εχθρού, αλλά και τον θαυμασμό των συμμάχων. 

Η απάντηση του Αντισυνταγματάρχη Γεώργιου Δουράτσου, διοικητή του οχυρού Ρούπελ- στους Γερμανούς : «Τα οχυρά δεν παραδίδονται αλλά καταλαμβάνονται» συνεχίζει να συγκινεί έως τις μέρες μας. 

Για την ιστορία οι Γερμανοί πλήρωσαν βαρύ τίμημα στην προσπάθεια τους να υπερκεράσουν την  «Γραμμή Μεταξά» καθώς είχαν τεράστιες απώλειες αναλογικά με τις δυνάμεις τους αλλά και τις δυνάμεις των αμυνομένων Ελλήνων.

Τα οχυρά του Μεταξα (Μέρος Α) : Το κατασκευαστικό θαύμα των ηρωικών οχυρων

Τα οχυρά του Μεταξα (Μέρος Β) : Η θρυλική αντίσταση των οχυρών που άλλαξε για πάντα την μοίρα του Β Παγκοσμίου πολέμου

Πηγή : https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%AE_%CE%9C%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BE%CE%AC
http://metaxasline.org/%CF%84%CE%B1-21-%CE%BF%CF%87%CF%85%CF%81%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B7%CF%82-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BE%CE%B1/
https://www.enikos.gr/society/542110/afieroma-enikosgr-ta-oxyra-tis-grammis-metaxa-sygklonistikes-phot
https://www.roupel.gr/%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B7-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BE%CE%B1/
https://www.protothema.gr/travelling/article/634893/tourismos-stin-thruliki-grammi-metaxa/

greekhistoryandprehistory

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ