Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ: Επιτάφιος

Παρασκευή 9 Μαΐου 2014

Επιτάφιος

Παρίσι 1958. Ο Μίκης Θεοδωράκης, περιμένοντας μέσα στο αυτοκίνητό του τη Μυρτώ, που έχει πάει για ψώνια, διαβάζει τον «Επιτάφιο». Το αντίτυπο του το ‘χε στείλει λίγες μέρες πριν ο Γιάννης Ρίτσος με την αφιέρωση «Το βιβλίο τούτο κάηκε από τον Μεταξά στα 1938 κάτω από τις στήλες του Ολυμπίου Διός».

Μέχρι να γυρίσει η Μυρτώ, έχει ξεσπάσει μπόρα και με ανάλογη ορμή ο Μίκης έχει μελοποιήσει τα περισσότερα από τα είκοσι ποιήματα. Η μελοποίηση επισφραγίζει την αμοιβαία εκτίμηση των δύο ανδρών, που είχαν πρωτοσυναντηθεί το 1946. Κυρίως, όμως, γράφει την πρώτη σελίδα στο μεγάλο κεφάλαιο του νεοελληνικού πολιτισμού, που αφορά τη «μετάγγιση» της ποίησης στον λαό με όχημα μελωδίες που έρχονταν κατευθείαν από το dna του.

Ο «Επιτάφιος» ηχογραφείται το ’60, σε διεύθυνση Μάνου Χατζιδάκι με τη Νάνα Μούσχουρη. Επαναστατικότερη (και στην αρχή «καταδικαστέα» ακόμα κι από αριστερούς) είναι, όμως, η ηχογράφησή του την ίδια χρονιά, σε διεύθυνση του ίδιου του Μίκη, με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση και το μπουζούκι του Μανώλη Χιώτη. Επεται το ’63 η εκδοχή με τη φωνή της Μαίρης Λίντα.

από άρθρο της Ν. ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ για την εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Να ‘χα τ’ αθάνατο νερό
από τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου
Ενορχήστρωση: Μανώλης Χιώτης
Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης
από το http://www.youtube.com/watch?v=G7FC24XMyco

Ο πρώτος Επιτάφιος ενορχηστρώνεται από τον Χατζιδάκι και ερμηνεύεται από τη Μούσχουρη στο ύφος του ελαφρού ευρωπαΐζοντος ελληνικού τραγουδιού. Το αποτέλεσμα δεν φαίνεται να ικανοποιεί τον Θεοδωράκη και τον Λαμπρόπουλο, διευθυντή της Κολούμπια και σπουδαίο παραγωγό. Έτσι, συμβαίνει κάτι ασυνήθιστο για τη δισκογραφία που ανοίγεται πολύ επιλεκτικά και προσεκτικά στο νέο για την Ελλάδα φορμάτ του δίσκου μακράς διαρκείας. Μέσα σε λίγες βδομάδες το ίδιο έργο ηχογραφείται ξανά με διαφορετική λογική και αισθητική, σε διαφορετική εταιρία δίσκων.

Ο δεύτερος Επιτάφιος έχει διαφορετικό καλλιτεχνικό σχήμα και προσανατολισμό.

Ο Λαμπρόπουλος, σαν σκηνοθέτης, κάνει το κάστινγκ του νέου εγχειρήματος και ζητάει από τον Χιώτη να αναλάβει τη μορφοποίηση των μελωδιών του Θεοδωράκη με τη συνδρομή του Μπιθικώτση.

Το τελικό αποτέλεσμα του δεύτερου Επιτάφιου ικανοποιεί τον Θεοδωράκη και τον Λαμπρόπουλο, η απήχησή του είναι σαφώς μεγαλύτερη από τη χατζιδακική εκδοχή και έτσι ξεκινάει ένα ολόκληρο κίνημα μουσικής που γεννιέται από το πάντρεμα του λαϊκού στοιχείου με το λόγιο.

αποσπάσματα από ένα αφιέρωμα στον Μ. Θεοδωράκη που δημοσίευσε το thehistoryofgreece.blogspot.gr

Να ‘χα τ’ αθάνατο νερό
από τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου
Ενορχήστρωση: Μάνος Χατζιδάκις
Ερμηνεία: Νανά Μούσχουρη
από το http://www.youtube.com/watch?v=XtDYvsMMpFs

Ας δούμε όμως και την άποψη του ίδιου του Θεοδωράκη για τον Επιτάφιο όπως τη διατύπωσε σε μια συνέντευξή του στον Γιώργο Λιάνη:

- Ο Ρίτσος μού είχε εξομολογηθεί ότι το θεωρούσε ιεροσυλία να έμπαιναν σε λαϊκά κέντρα ο «Επιτάφιος», τα «άγια των αγίων» του λαού μας.

«Ετσι είναι. Και νομίζω ότι το στοιχείο που απώθησε, τόσο τον Ρίτσο όσο και τον Σεφέρη, ήταν η φωνή του Μπιθικώτση και το μπουζούκι του Μανώλη Χιώτη. Τους ήταν αδιανόητο να βλέπουν την ποίησή τους ντυμένη με τα λαϊκά μουσικά ρούχα των τραγουδιών του Τσιτσάνη, που τα άκουγες τότε σε περιθωριακά μουσικά κέντρα προορισμένα για τους φτωχούς εργαζομένους των συνοικιών. Τότε το αφτί των αστών (ακόμη και των αριστερών διανοουμένων) είχε συνηθίσει να ακούει βιολιά, σαξόφωνα και άλλα “ευγενή” μουσικά όργανα.

Τις δε φωνές τις ήθελε βελούδινες, απαλές, γλυκερές. Ευρωπαϊκές! Να όμως που το αφτί τελικά συνηθίζει, φθάνει να ξέρεις εσύ με ποιους τρόπους θα το οδηγήσεις να δεχθεί μελωδίες, φωνές και όργανα στην ουσία καθαρά ελληνικά. Το κύμα της αποδοχής του “Επιτάφιου” (και των υπόλοιπων έργων) υπήρξε τόσο πλατύ, βαθύ και ισχυρό, που παρέσυρε ακόμη και τους πιο επιφυλακτικούς, όπως ήταν λ.χ. ο Σεφέρης, που με παρακάλεσε να περάσουμε μια ολόκληρη νύχτα πηγαίνοντας από το ένα λαϊκό κέντρο στο άλλο, για να απολαμβάνει σαν μικρό παιδί το “Περιγιάλι”».

- Τι ρόλο έπαιξε ο Μάνος Χατζιδάκις στον «Επιτάφιο»;

«Χωρίς τον Χατζιδάκι είναι βέβαιον ότι δεν θα έμπαινα τότε στον στίβο του ελληνικού τραγουδιού. Η δε ουσιαστική μας συνύπαρξη είχε για μένα τον χαρακτήρα μιας πράξης συμβολικής και ακόμη πιο πολύ καθοριστικής για μας, αν σκεφτεί κανείς το τι κάναμε και οι δυο μας παράλληλα από ΄κεί και πέρα».

ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ

από μια συνέντευξή του στον Γ. Λιάνη

εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 10/6/2009