Μπλεζ Πασκάλ - Περί αδικίας

Το δικό μου, το δικό σου.

Αυτό το σκυλί είναι δικό μου,  έλεγαν εκείνα τα φτωχά παιδιά·

αυτή είναι η θέση μου υπό τον ήλιο. 

Ιδού η αρχή και η εικόνα της αρπαγής σ' όλη την γη.

Γιατί με σκοτώνετε; Μα δε μένετε στην άλλη πλευρά της θάλασσας;

Φίλε μου, αν μένατε σε τούτη την πλευρά, θα ήμουνα δολοφόνος,

και θα ήταν άδικο να σε σκότωνα μ' έναν τέτοιο τρόπο.

Αλλά μια και μένετε στην άλλη πλευρά είμαι ένας γενναίος,

και τούτο είναι δίκαιο.

Πάνω σε τι θα θεμελιώσει κανείς την οικονομία του κόσμου, τον οποίο θέλει να κυβερνήσει; Άραγε είναι η ιδιοτροπία του καθενός χωριστά; Τι σύγχυση! Άραγε είναι η δικαιοσύνη; Την αγνοεί.

Σίγουρα αν την γνώριζε, δεν θα είχε καθιερώσει αυτό το αξίωμα, το πιο γενικό απ' όλα τα αξιώματα που υπάρχουν μεταξύ των ανθρώπων: Ότι ο καθένας ακολουθεί τα ήθη της χώρας του. Η λάμψη της αληθινής ισότητας θα είχε κυριαρχήσει σ' όλους τους λαούς, και οι νομοθέτες δεν θα είχαν πάρει για πρότυπο, αντί γι' αυτή τη σταθερή δικαιοσύνη, τις φαντασίες και τις ιδιοτροπίες των Περσών και των Γερμανών. Θα την έβλεπαν να φυτεύεται σ' όλα τα κράτη του κόσμου και σ' όλες τις εποχές, ενώ δεν βλέπουν τίποτα το δίκαιο ή το άδικο, που να μην αλλάζει ουσιαστικά καθώς αλλάζει το κλίμα.

Τρεις διαβαθμίσεις προς το βόρειο πόλο ανατρέπουν ολόκληρη την νομολογία, ένας μεσημβρινός αποφασίζει για την αλήθεια, λίγα χρόνια κατοχής, και οι βασικοί νόμοι αλλάζουν· το δίκαιο έχει τις εποχές του, η είσοδος του Κρόνου στον ζωδιακό του Λέοντα1 μας βάζει το σπέρμα ενός εγκλήματος. Αστεία δικαιοσύνη που την χωρίζει το όριο ενός ποταμού! Αλήθεια πριν από τα Πυρηναία, πλάνη πέρα από αυτά.

Ομολογούν ότι η δικαιοσύνη δεν βρίσκεται σε αυτές τις συνήθειες, αλλά διαμένει σε φυσικούς νόμους, γνωστούς σ' όλες τις χώρες. Σίγουρα θα υποστήριζαν την άποψη αυτή επίμονα, αν η αυθαιρεσία της τύχης, που έσπειρε τους ανθρώπινους νόμους, είχε συναντήσει έστω και ένα που να ήταν παγκόσμιος. Αλλά το αστείο είναι τέτοιο, ώστε η ιδιοτροπία των ανθρώπων είναι τόσο βασικά διαφοροποιημένη, που να μην υπάρχει ούτε ένας.

Η κλοπή, η αιμομιξία, ο φόνος των παιδιών και των πατεράδων, όλα αυτά έχουν θέση ανάμεσα στην ηθική ζωή. Δεν υπάρχει πιο αστείο πράγμα από το να έχει δίκαιο ένας άνθρωπος να με σκοτώσει, επειδή κατοικεί πέρα από την θάλασσα, και ο βασιλιάς του έχει διαφορές με τον δικό μου, ενώ εγώ δεν έχω απολύτως καμιά διαφορά μαζί του.

Υπάρχουν δίχως αμφιβολία φυσικοί νόμοι, αλλά αυτός ο εκφυλισμένος λόγος (λογική) έχει διαφθείρει τα πάντα. Τίποτα δεν υπάρχει δικό μας· ό,τι λέμε δικό μας, είναι έργο τέχνης2. Από τις αποφάνσεις της συγκλήτου και του δήμου γίνονται τα εγκλήματα3. Κάποτε από τα ελαττώματά μας, τώρα υποφέρουμε από τους νόμους4. 

Από τούτη την σύγχυση φτάνουμε στο σημείο ο ένας να λέει ότι η ουσία της δικαιοσύνης είναι η αυθεντία του νομοθέτη, ο άλλος αυτό που ταιριάζει στο μονάρχη, και ο άλλος η παρούσα συνήθεια, πράμα που φαίνεται και το πιο σωστό. Τίποτα, ακολουθώντας το μοναδικό λόγο, δεν είναι δίκαιο καθεαυτό. Όλα κλονίζονται με τον χρόνο. Η συνήθεια δημιουργεί την κάθε ισότητα, με την μοναδική δικαίωση που έχει δεχτεί· είναι το μυστικό θεμέλιο της αυθεντίας της. Όποιος την οδηγήσει πίσω στην αρχή της την εξουδετερώνει.

Τίποτα δεν είναι πιο απατηλό από τους νόμους που διορθώνουν τα λάθη. Όποιος υπακούει σ' αυτούς, γιατί είναι δίκαιοι, υπακούει σε μια φανταστική δικαιοσύνη, και όχι στην ουσία του νόμου: συγκεντρώνεται όλος στον εαυτό του· είναι νόμος και τίποτα περισσότερο. Όποιος θελήσει να εξετάσει το κίνητρο του, θα το βρει τόσο αδύνατο και ελαφρό, ώστε αν δεν είναι συνηθισμένος να θεάται τα παράδοξα της ανθρώπινης φαντασίας, θα παραξενευτεί από το γεγονός ότι ένας αιώνας του έδωσε τόση μεγαλοπρέπεια και τόσο σεβασμό. Η τέχνη της κριτικής, της ανατροπής των κρατών, αποβλέπει στον κλονισμό των καθιερωμένων συνηθειών, εισχωρώντας βαθιά ως την πηγή τους, για να αποδείξει την έλλειψη αυθεντίας και δικαιοσύνης. Πρέπει, όπως λένε, να προσφύγουμε στους θεμελιακούς και πρωταρχικούς νόμους του κράτους, τους οποίους μια άδικη συνήθεια έχει καταργήσει5. Είναι ένα σίγουρο παιχνίδι για να τα χάσουμε όλα. Τίποτα δεν θα είναι δίκαιο, σε τούτη την αμφιταλάντευση.

Εντούτοις ο λαός ευχαρίστως προσέχει τέτοια λόγια. Τινάζουν το ζυγό από την στιγμή που τον αναγνωρίζουν. Και οι Μεγάλοι εκμεταλλεύονται την καταστροφή του και την ανατροπή που δημιουργούν αυτοί οι περίεργοι εξεταστές των υπαρχουσών συνηθειών. Γι' αυτό και ο πιο σοφός νομοθέτης6 έλεγε για το καλό των ανθρώπων, πρέπει κανείς να τους εξαπατά. Και ένας άλλος καλός πολιτικός7: αφού αγνοεί την αλήθεια που λυτρώνει, αποδέχεται αυτό που τον εξαπατά8.Δεν πρέπει ο άνθρωπος να καταλαβαίνει την αλήθεια της αρπαγής· κάποτε κυριάρχησε παράλογα, άλλα εντωμεταξύ έγινε λογική. Πρέπει να την δέχεται ως αυθεντική, αιώνια, και να κρύβει την αρχή της, αν δεν θέλει να πάρει αμέσως τέλος.

Δικαιοσύνη, ισχύς

Είναι δίκαιο αυτό που είναι δίκαιο να ακολουθείται· είναι αναγκαίο αυτό που είναι το ισχυρό να ακολουθείται. Η δικαιοσύνη δίχως την δύναμη είναι ανίκανη· η δύναμη δίχως την δικαιοσύνη είναι τυραννική. Η δικαιοσύνη δίχως δύναμη είναι αντιφατική, γιατί υπάρχουν πάντοτε κακοί· η δύναμη δίχως τη δικαιοσύνη είναι κατακριτέα. Πρέπει λοιπόν να βάλουμε μαζί τη δικαιοσύνη και τη δύναμη. Και για να το κάνουμε αυτό, πρέπει αυτό που είναι δίκαιο να είναι και ισχυρό, ή αυτό που είναι ισχυρό να είναι δίκαιο.

Η δικαιοσύνη αμφισβητείται· η δύναμη είναι πολύ λογική και αναμφισβήτητη. Έτσι δεν μπόρεσαν να δώσουν τη δύναμη στη δικαιοσύνη, γιατί η δύναμη αντιμάχεται τη δικαιοσύνη, και έχει πει ότι αυτή (δικαιοσύνη) ήταν άδικη και έχει πει επίσης ότι αυτή (δύναμη) ήταν εκείνη που ήταν δίκαιη. Και έτσι μη μπορώντας να κάνει αυτό που είναι δίκαιο να γίνει ισχυρό, έκανε αυτό που είναι ισχυρό να γίνει δίκαιο.

***

1. 12 Αυγούστου 1654 (πιθανόν να εννοεί το νέο βασιλιά της Γαλλίας που είχε στεφτεί μόλις ένα μήνα πριν).

2. Το πρωτότυπο στη λατινική, ειλημμένο από τον Κικέρωνα.

3. Το πρωτότυπο στη λατινική, ειλημμένο από τον Σέννεκα.

4. Το πρωτότυπο στη λατινική, ειλημμένο από τον Τάκιτο.

5. Η πολιτική φιλοσοφία της εποχής εκείνης, κυρίως στα πλαίσια ενός επαναστατικού "λαϊκισμού" και "κοινοβουλευτισμού"

6. Πλάτωνας (βλ. Πολιτεία)

7. Αυγουστίνος

8. Το πρωτότυπο στη λατινική, ειλημμένο από το έργο του Αυγουστίνου "Περί της Πολιτείας του Θεού". Το χωρίο όπως και πολλές από τις σκέψεις του Πασκάλ είναι αναφορές στο έργο του Μονταίνιου (Montagne - Essais).

Σχόλιο: H Πασκαλική ειρωνεία. Είναι κοφτερή και πολλές φορές ανεπαίσθητη. Η αρπαγή και ο σφετερισμός των περισσοτέρων ή όλων των αγαθών από τους κατά συνθήκην ισχυρούς και προνομιούχους προξενεί το μεγάλο κακό στην ανθρωπότητα, τον αλληλοσπαραγμό της. Η αρπαγή γίνεται με ηθικά και νομικά θεσπίσματα που σιγά-σιγά γίνονται συνήθεια.

Μετάφραση, σχόλια και υποσημειώσεις είναι του Ν. Α. Ματσούκα από το βιβλίο Στοχασμοί (Blaise Pascal) εκδόσεις Π. Πουρνάρα Θεσ/νίκη 1999.

Ο Μπλεζ Πασκάλ (Blaise Pascal, 19 Ιουνίου 1623 - 19 Αυγούστου 1662) ήταν Γάλλος μαθηματικός, φυσικός, συγγραφέας και φιλόσοφος.

sobaresapopseis + o-klooun

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ