Μαθήματα διαπραγμάτευσης για επίδοξους Δον Κιχώτες

Του ΝΙΚΟΛΑ ΚΑΤΣΙΜΠΡΑ*

Το Ευρωπαϊκό όραμα της ειρήνης και της ευημερίας είναι σίγουρα εμπνευσμένο. Η πραγμάτωσή του όμως έχει, δυστυχώς, καταλήξει σε έναν εφιάλτη. Διακεκριμένοι ακαδημαϊκοί, όπως ο Τζόζεφ Στίγκλιτς και ο Πωλ Κρούγκμαν, έχουν επιτεθεί επανειλημμένως εναντίον των παθογενειών του ευρώ. Η ΕΕ φαίνεται πως έχει ανταλλάξει την ηθική της πυξίδα με την οικονομική ολοκλήρωση. Το άλλοτε ρομαντικό όραμα της Ευρώπης έχει μετατραπεί σε πολλαπλές πραγματικότητες, με αποτέλεσμα οι διάφοροι λαοί να το βιώνουν τελείως διαφορετικά.

Για χώρες όπως η Γερμανία, η Αυστρία και το Βέλγιο, η ΕΕ είναι ένας παραγωγικός ανεμόμυλος, ο οποίος γυρνάει συνεχώς τρέφοντας το χωριό. Για τους Έλληνες όμως, καθώς και για άλλες επαναστατικές φράξιες στην Ευρώπη, η ΕΕ έχει μεταμορφωθεί σε ένα τερατώδη γίγαντα. Στην αρχή, οι άνεμοι του ευρώ περιέστρεφαν τον ανεμόμυλο, διατηρώντας μας χορτάτους. Ξαφνικά, το έλλειμμα ηγεσίας και η τοξική λιτότητα τον μετέτρεψαν σε ένα ψυχρό τέρας, με πλήρη αδιαφορία για τα βάσανα των Ελλήνων.

Η αλήθεια είναι ότι οι βαθύτερες αιτίες της κρίσης είναι βαθιά ριζωμένες στην ελληνική κοινωνία. Παρ’ όλα αυτά, η ευθύνη της ΕΕ είναι τεράστια διότι αγνόησε, εκμεταλλεύτηκε και πολλές φορές γιγάντωσε τις εγχώριες παθογένειες με τους εγκληματικούς οικονομικούς χειρισμούς της.

Γι’ αυτόν τον λόγο, ο κ. Παπανδρέου, ο κ. Σαμαράς και πιο πολύ ο κ. Τσίπρας, ως επίδοξοι Δον Κιχώτες, πολέμησαν τους ανεμόμυλους στην πεδιάδα των Βρυξελλών. Οι απατηλές επιθέσεις τους έχουν αφήσει πίσω μία στοίβα από σπασμένες λόγχες και εκατομμύρια εξαθλιωμένες Δουλτσινέες, που παρακολουθούν με αγωνία, απελπισμένες, πίσω στην πατρίδα. Ο κ. Τσίπρας, ο πιο επαναστατικός από τους τρεις, προσπαθεί τώρα να μαζέψει τα κομμάτια του αφότου η τελευταία εξόρμησή του ενάντια στους Ευρωπαϊκούς ανεμόμυλους απέτυχε να επιβραδύνει τα πτερύγιά τους.

Αυτή η τελευταία επίδειξη ανυπακοής παραλίγο να φέρει την Ελλάδα στο χείλος της ανθρωπιστικής κρίσης. Οι προθέσεις του είναι σωστές, η στρατηγική του, όμως, ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτη.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα των πρόσφατων Ελληνικών κυβερνήσεων είναι ότι τις καταβρόχθισε η πολυπλοκότητα των διαπραγματεύσεων. Οι τεχνικότητες των Ευρωπαϊκών διαδικασιών, η περιπλοκότητα των μακροοικονομικών και τα τεράστια εσωτερικά προβλήματα, ενώθηκαν σε ένα πυκνό, άλυτο πρόβλημα.

Πολεμώντας με έναν τέτοιο πολύπλοκο, γιγαντιαίο αντίπαλο είναι επίπονο και απαιτεί συγκεκριμένη στρατηγική: Πρέπει να ξεκινήσεις από μέσα, επικεντρώνοντας σε κάθε μία πτέρυγα ξεχωριστά. Ποτέ δεν επιτίθεσαι μετωπικά, ιδίως αν έχεις μειωμένη ισχύ. Οι πολυμερικές (multi-stakeholder) διαπραγματεύσεις είναι κάπως έτσι:

Η Ευρωζώνη αποτελείται από άλλα 18 μέλη με τα δικά τους ενδιαφέροντα, ανάγκες, θέσεις, προτεραιότητες και τρόπους σκέψεις. Η Ελλάδα βρέθηκε εναντίον 18 και τους αντιμετώπισε ως μία, μοναδική, μονολιθική οντότητα. Κατά μία έννοια, κάναμε το ίδιο λάθος που έκανε η Ευρωζώνη εξ’αρχής – αντιμετωπίσαμε ομάδες ανθρώπων σαν τα στερεότυπά τους, ομαδοποιώντας τους σε μία ομοιόμορφη ομάδα.

Αντιθέτως, η διαπραγμάτευση με πολλαπλούς συμμετέχοντες απαιτεί μία ολιστική στρατηγική, η οποία λαμβάνει υπόψιν τις ιδιαιτερότητες κάθε μέλους. Αυτό απαιτεί πολλή δουλειά και μεθοδικότητα, δεν υπάρχει όμως άλλος δρόμος.

Ο κ. Τσίπρας και η ομάδα του θα έπρεπε να αναλύσουν, εκτιμήσουν και τελικά προσεγγίσουν τις ανάγκες και τις προτεραιότητες κάθε μέλους της Ευρωζώνης ξεχωριστά. Αυτή η τακτική προλειαίνει το έδαφος για το κομμάτι των διαπραγματεύσεων που λαμβάνει χώρα συνολικά στις Βρυξέλλες. Η ανάλυση των «παικτών», ή «ενδιαφερομένων μερών», και η εμπλοκή τους είναι κάτι που θα έπρεπε να συμβαίνει εδώ και χρόνια.

Αρχικά η διαπραγματευτική ομάδα πρέπει να υποβοηθείται από υπο-ομάδες, για παράδειγμα έξι. Κάθε μία από τις υπο-ομάδες θα αναλάμβανε την ανάλυση και προσέγγιση τριών κρατών μελών. Η κύρια μέριμνά τους θα ήταν να χαρτογραφήσουν όλες τις σχέσεις της Ελλάδας με το εκάστοτε μέλος, κρίσιμες πληροφορίες σχετικά με την αγορά και το κοινωνικό και πολιτικό σύστημα του μέλους και τέλος, τις κύριες προτεραιότητές του. Αυτός ο χάρτης βοηθάει στον εντοπισμό μοτίβων, σχέσεων και προοπτικών που μπορούν να υποστηρίξουν τον στρατηγικό σχεδιασμό της προσέγγισης αυτού του μέλους.

Χώρες όπως η Εσθονία, η Λάτβια και η Λιθουανία, είναι πολύ αρνητικές ενάντια στις Ελληνικές θέσεις. Πιστεύουν και έχουν επανειλημμένως υποστηρίξει ότι είναι δύσκολο να ταυτιστούν με κάποιον με τον οποίο δεν έχουν σχέση, τον θεωρούν διεφθαρμένο και έχει μεγαλύτερο εισόδημα από αυτές. Πολλές φορές παραβλέπουμε την αξία της εμπιστοσύνης σε προσωπικό επίπεδο, η οποία είναι ανυπολόγιστη. Οι εξαγριωμένες δηλώσεις διαφόρων αρχηγών κρατών είναι ενδεικτικές του μεγέθους της αίσθησης της αναξιοπιστίας μας. Η δουλειά κάθε υπο-ομάδας θα ήταν να βρει τρόπους επαναπροσέγγισης, ανάπτυξης της εμπιστοσύνης και αλληλεξάρτησης.

Στην περίπτωση των Βαλτικών κρατών, για παράδειγμα, η ρητορική της Ελληνικής ομάδας θα μπορούσε να ξεκινήσει από το γεγονός ότι δεν αναγνωρίσαμε ποτέ την προσάρτησή τους στην Ρωσία το 1940. Δεν θα ήταν έκπληξη αν ένας από τους βαθύτερους λόγους της πολεμικής τους εναντίον της Ελλάδας είχε να κάνει με το κοντόφθαλμο φλερτ μας με τη Ρωσία, το οποίο είναι γνωστό διεθνώς ότι στερείται από ουσιώδη προοπτική. Η Ελληνική προεδρία στην ΕΕ ήταν μία ευκαιρία να συνεργαστούμε σε μία από τις μεγαλύτερες προτεραιότητές τους – την αντιμετώπιση της διαφθοράς, κάτι το οποίο επικαλούνται ως κύριο λόγο για την ρητορική τους εναντίον μας.

Ένα άλλο πιθανό σημείο επιρροής είναι η κυριαρχία της ναυτιλία μας. Η Λιθουανία προσδοκά την ενεργειακή της ανεξαρτητοποίηση και πρόσφατα αγόρασε ένα δεξαμενόπλοιο NLG, με σκοπό τον τερματισμό των εισαγωγών από τη Ρωσία. Οι Έλληνες πλοιοκτήτες κυριαρχούν στην αγορά NLG και θα μπορούσε ίσως να υπάρξει μια συνδιαλλαγή επ’αυτού, δίνοντας στη Λιθουανία μία προσοδοφόρα προσφορά για την πλήρωση των ενεργειακών της αναγκών, με αντάλλαγμα την υποστήριξή της στην αναδιάρθωση του χρέους.

Στην περίπτωση της Φινλαδίας, η Ελλάδα θα μπορούσε να προτείνει ένα λεπτομερές σχέδιο υποστήριξης της υποψηφιότητάς της στο ΝΑΤΟ, κάτι το οποίο συνιστά μέγιστη στρατηγική της προτεραιότητα. Για την Σλοβενία, η επικοινωνία θα μπορούσε να βοηθηθεί από την Ελληνική κατασκευαστική εταιρία Ελλάκτορ, η οποία υπέγραψε πρόσφατα ένα συμβόλαιο 26 εκατομμυρίων ευρώ για την κατασκευή σταθμού επεξεργασία αποβλήτων στο Νόβο Μέστο.

Αυτά είναι λίγα απλοϊκά παραδείγματα ώστε να γίνει εμφανές πως η Ελλάδα θα μπορούσε να επενδύσει στις σχέσεις τις προληπτικά, έτσι ώστε να επανοικοδομήσει τη χαμένη εμπιστοσύνη και να προσελκύσει υποστηρικτές πριν τις κύριες διαπραγματεύσεις. Με αυτό τον τρόπο, θα ανέπτυσσε την ισχύ της με τη δημιουργία ποιοτικών, έμπρακτων συνεργασιών και θα επανεξέταζε τις εναλλακτικές της μέσα από νέες προοπτικές. Μία ώρα διαπραγματεύσεων στις Βρυξέλλες κανονικά χρειάζεται μήνες προετοιμασία, τόσο στην Αθήνα, όσο και στις έδρες των εταίρων. Οτιδήποτε άλλο είναι απλά ερασιτεχνικό.

Μεταξύ της εκτεταμμένης ομογενειακής επιρροής, του τουρισμού, της ναυτιλίας και των παραδοσιακών, πολιτιστικών και θρησκευτικών δεσμών, η Ελλάδα μπορεί να βρει τον τρόπο να επαναδιαμορφώσει την προβολή της και την επαναπροσέγγιση καίριων εταίρων.

Δυστυχώς, η αποτυχία των διαπραγματεύσεων είναι σχετική με την χρόνια απουσία της Ελλάδας από τη διεθνή σκηνή. Η τελευταία διμερής επίσκεψη στην Εσθονία και την Λάτβια ήταν πριν από περισσότερα από 10 χρόνια, ενώ τη Λιθουανία δεν έχει ποτέ επισκεφθεί Έλληνας αρχηγός κράτους. Η Ελλάδα πρέπει να βγει έξω από τον μικρόκοσμό της. Πρέπει να βγει έξω ποιοτικά, σπάζοντας την παραδοσιακή εσωστρεφή ταυτότητά της και δημιουργώντας αναγκαίο πολιτικό κεφάλαιο, κάτι από το οποίο έχουμε φαληρίσει εδώ και δεκαετίες. Οι Έλληνες πολιτικοί πρέπει να παρκάρουν τον γάϊδαρό τους έξω από τον ανεμόμυλο και να αρχίσουν να δουλεύουν από μέσα. Στο τέλος της ημέρας, “ο γενναίος άντρας χαράζει το μέλλον του και κάθε άντρας είναι ο απόγονος του ίδιου του του έργου”.

* Ο Νικόλας Κατσίμπρας διδάσκει στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα διαπραγματεύσεων και επίλυσης συγκρούσεων του πανεπιστήμιου Columbia της Νέας Υόρκης, είναι Senior Fellow του Hellenic American Leadership Council και πρώην αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού.

mignatiou

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ