Τα πρόσωπα της βίας

Όλοι μας έχουμε ακούσει τη φράση oτι «η βία γεννάει βία» και οι περισσότεροι συμφωνούν με αυτήν. Πού όμως οφείλεται, ποιοι είναι οι παράγοντες που τη δημιουργούν, τη συντηρούν και την ανακυκλώνουν;

Η επιθετικότητα είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού εσωτερικών και εξωτερικών συνθηκών, μπορεί να εκφραστεί λεκτικά, ψυχολογικά και σωματικά. Τα άτομα που θεωρούνται ευάλωτα να δεχτούν την επιθετικότητα σε όλες τις μορφές είναι οι γυναίκες, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι.

Στο κομμάτι της οικογένειας πρέπει να αναφέρουμε ότι η επιθετικότητα παίρνει τη μορφή τόσο της σωματικής-σεξουαλικής όσο και της ψυχολογικής βίας η οποία δεν είναι λιγότερο καταστροφική παρόλο που δεν είναι εμφανής διότι δεν αφήνει εξωτερικά σημάδια. Περιλαμβάνει φωνές, λεκτική βία, εξύβριση, απομόνωση, εκφοβισμό, έλλειψη συναισθηματικής απαντητικότητας και αποκοπή από κοινωνικές επαφές.

Στην ελληνική κοινωνία η επιθετικότητα που λαμβάνει χώρα μέσα στην οικογένεια θεωρείται «οικογενειακή υπόθεση», που σπάνια γίνεται γνωστή στον ευρύτερο περίγυρο ,κι αυτό, γιατί η δομή της ελληνικής οικογένειας στηρίζεται στην αρχή «τα εν οίκω μη εν δήμω». Όσο για τις λεκτικές ή ψυχολογικές μορφές είμαστε ακόμα δυστυχώς στο επίπεδο να μη θεωρούνται καν επιθετική συμπεριφορά. Η επιθετικότητα στην οικογένεια αναγνωρίζεται πλέον ως ένα μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας με σημαντική ψυχολογική βάση.

Θα μπορούσε να ρωτήσει κάποιος ποιοι είναι οι λόγοι που οι άνθρωποι θέλουν να πληγώνουν τα πιο κοντινά τους άτομα;

Οι απαντήσεις μπορεί να είναι πολλές αλλά σίγουρα δεν είναι απλές. Ένας λόγος είναι το σύνδρομο κακοποίησης. Παράγοντες σχετικοί με την εγγύτητα, το στρές και την ισχύ σχετίζονται με τον κύκλο κακοποίησης σε ορισμένες οικογένειες. Σύμφωνα πάλι με την ψυχοβιολογία η βία και η επιθετικότητα είναι μέσα στην ανθρώπινη φύση είναι έμφυτες και ενστικτώδεις. Ο Freud (1930) μίλησε για το ένστικτο του θανάτου την καταστροφική δύναμη δηλ. που χτίζεται μέσα μας και εκτονώνεται με τη βία κατά του άλλου ή κατά του εαυτού του.

Ο Lorenz (1966) υιοθέτησε την Δαρβινική θεωρία της εξέλιξης και της αρχής της επιβίωσης, υποστήριξε δηλ. πως το «fighting instinct» είναι εξελικτικό και απαραίτητο για την ανθρώπινη επιβίωση.Πρέπει να τονίσουμε ότι οι επιπτώσεις της επιθετικής συμπεριφοράς είναι τραυματικές τόσο για τη σωματική αλλά και για την πνευματική υγεία του θύματος.Συμφωνά με στατιστικές μια στις 4 γυναίκες θα βιώσουν κάποια μορφή κακοποίησης, στη πλειοψηφία τους τα θύματα κακοποιούνται από κάποιο γνωστό τους άτομο.

Στις Η.Π.Α μια γυναίκα κακοποιείται σωματικά κάθε 15΄΄ και σχεδόν το ¼ των ανθρωποκτονιών όπου ο δολοφόνος γνωρίζει το θύμα συμβαίνουν μεταξύ των συζύγων σύμφωνα με τον Shackelford(2001).Έμφαση όμως πρέπει να δοθεί στο γεγονός πως τις περισσότερες φορές επεισόδια επιθετικότητας και κακοποίησης παρακολουθούν ή ακόμα και δέχονται τα παιδιά. Κάτι τέτοιο είναι ιδιαιτέρως ανησυχητικό καθώς αυξάνει το ενδεχόμενο παιδικής κακοποίησης.Σε αυτό το σημείο η μετάβαση στο σχολικό περιβάλλον δεν είναι τυχαία αφού τα τελευταία χρόνια δυστυχώς εμφανίζεται το φαινόμενο της ενδοσχολικής επιθετικότητας ή ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού.

Η ενδοσχολική βία είναι η απρόκλητη, συστηματική, επαναλαμβανόμενη επιθετικότητα με σκοπό την επιβολή καταδυνάστευση και τη πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου από μαθητές σε μαθητές μέσα και έξω απτό χώρο του σχολείου που είναι ο κατεξοχήν χώρος κοινωνικοποίησης των παιδιών.Έχει πολλαπλές επιπτώσεις τόσο στη ψυχική όσο και στη ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Στην εκδήλωση του φαινομένου συμβάλλει η αλληλεπίδραση ατομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Ειδικότερα ρόλο παίζουν τα ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών και τα χαρακτηριστικά του οικογενειακού περιβάλλοντος.

Για παράδειγμα ο Bandura με τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης υποστηρίζει πως οποιαδήποτε κοινωνική συμπεριφορά μαθαίνεται μέσω 1)Άμεσης εμπειρίας μέσω της οποίας το άτομο άμεσα ανταμείβεται για τη συμπεριφορά 2)Έμμεσης εμπειρίας όπου το άτομο μαθαίνει μέσα από υποκατάστατα.

Ο Παρασκευόπουλος (1985) αναφέρει μια σειρά πειραμάτων όπου έδειξε ότι το άτομο συμπεριφέρεται επιθετικά επειδή έχει μάθει ότι με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζει κάποιο επιθυμητό αποτέλεσμα.Τα ευρήματα του Walters έχουν μεγάλη σημασία για την κοινωνικοποίηση του παιδιού Π.χ. ο πατέρας που ενθαρρύνει το παιδί του(αγόρι) να παλεύει μαζί του ή να ασχολείται συστηματικά με επιθετικά-ανταγωνιστικά παιχνίδια γιατί πιστεύει ότι έτσι διαπλάθει τον «αυριανό άντρα».

Η συμβολή των Μ.Μ.Ε στο τρόπο που προβάλουν τη βία έχουν σαν συνέπεια τη δημιουργία αντικοινωνικών συμπεριφορών. Αυτό αναδείχτηκε μέσα από μια σειρά πειραμάτων όπως αναφέρει ο Bandura παρατηρεί ότι το παιδί βλέποντας είτε στη πραγματικότητα (οικογένεια- πατέρα) είτε εικονική πραγματικότητα(τηλεόραση-σινεμά) ένα επιθετικό πρότυπο θα εκδηλώσει επιθετική συμπεριφορά ανεξάρτητα αν η συμπεριφορά αυτή θα αμειφθεί ή αν εκ των πραγμάτων είναι αναμενόμενη.

Σημαντικό επίσης είναι η ταύτιση του παιδιού με το γονέα του ίδιου φύλου. Ο Τσιαντής (1991) αναφέρει στο βιβλίο του «Ψυχική Υγεία Του Παιδιού και της Οικογένειας» την άποψη του Andy κατά την οποία το κύριο σημείο που διαχωρίζει τους παραπτωματίες από τα φυσιολογικά αγόρια είναι οι αδυναμίες και η ανεπάρκεια του πατρικού και όχι του μητρικού ρόλου.Εξηγεί ότι το παιδί που αντιλαμβάνεται αρνητικά τον πατέρα για μακρό χρονικό διάστημα μπορεί να είναι όχι μόνο επιθετικό κατά του πατέρα αλλά με τη πάροδο του χρόνου μπορεί να προβάλλει επιθετικότητα και πέρα από την οικογένεια, το σχολείο και τη κοινωνία γενικότερα. Κλείνοντας θα αναφερθούμε σε κάποια χαρακτηριστικά που αφορούν τόσο τα παιδιά θύματα όσο και τα παιδιά θύτες καθώς και τις πιο συνηθισμένες εκδηλώσεις βίας.

Οι πιο συνηθισμένεςεκδηλώσεις βίας είναι:

• Χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοί
• Φραστικές επιθέσεις, βρισιές, προσβολές
• Εκβιασμοί
• Καταστροφή προσωπικών αντικειμένων
• Κλοπές
• Σεξουαλική παρενόχληση-κακοποίηση
• Αποκλεισμός και απομόνωση

Τα χαρακτηριστικά των παιδιών που ενδέχεται να δεχτούν επίθεσηείναι:

• Χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Ήσυχα, ευαίσθητα
• Ανασφαλή κ αγχώδη

Τα χαρακτηριστικά των παιδιών αφού έχουν δεχτεί βία:

• Παθητική αποδοχή της βίας
• Φόβο για περαιτέρω βία ή τιμωρία από τους μεγάλους
• Πανικό, κλάμα
• Πεποίθηση ότι η παρέμβαση ενός ενήλικα δεν θα είναι αποτελεσματική.

Τα χαρακτηριστικά των παιδιών που ασκούν βία:

• Έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, παρότι δείχνουν το αντίθετο
• Είναι ενεργητικά, υπερδραστήρια και επιθετικά
• Έχουν τάση για αντικοινωνική συμπεριφορά
• Δεν έχουν τύψεις και ηθικούς ενδοιασμούς για τις πράξεις τους

Εισαγωγική Φωτογραφία

• The Bully, by Iwfontaine

Βιβλιογραφία

• Bandura., A. (1973). Aggression: A Social Learning Analysis.Englewood Cliffs, NJ:  Prentice-Hall
• Moyer, K. E. (1976). The Psychology of Aggression. New York: Harper & Row.
• Παρασκευόπουλος, Ν. (1985). Εξελικτική Ψυχολογία, τόμος ΙΙ. Αθήνα: Ιδιωτική έκδοση.
• Richard J. Gelles, Violence in the family:A Review of Research in the seventies. Journal of Marriage and Family, Vol. 42, No. 4, Decade Review (Nov., 1980), pp. 873-885,National Council on Family Relations
• Tolan, P., Gorman-Smith, D., & Henry, D. (2006). Family violence. In D. L. Schacter (Ed.), Annual review of psychology (vol 57). (pp. 557-583). Palo Alto, CA US: Annual Reviews.
• Τσιαντής., Ι. (1991). Ψυχική υγεία του παιδιού και της οικογένειας. Τόμος Ι. Αθήνα: Καστανιώτης

psychologein

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ