«ΣΠΟΝΔΑΙ»

Η λέξη σπονδή είναι παράγωγο του ρήματος «σπένδω» και σημαίνει την έγχυση κάποιου υγρού μέσω κάποιου σκεύους ως προσφορά σε κάποιο θεό. Το υγρό, του οποίου ένα μέρος ενσταλαζόταν πάνω σε τράπεζα πριν ακόμη μοιραστεί για την πόση, ήταν συνήθως οίνος αναμεμειγμένος με νερό (κρᾶσις). Πολλές φορές όμως αντί οίνου τις σπονδές τις τελούσαν χρησιμοποιώντας κάποιο άλλο υγρό όπως π.χ νερό (υδρόσπονδα), μέλι (μελίσπονδα), γάλα (γαλακτόσπονδα) ή λάδι (ελαιόσπονδα). Συχνά επίσης χρησιμοποιούνταν μείγμα από μέλι και γάλα (μελίκρατον). Στα κείμενα του Θουκυδίδη, του Θεόφραστου, του Παυσανία, του Πλουτάρχου, του Αντιφώντος και του Αθήναιου πληροφορούμαστε για σπονδές που γίνονταν με καρπούς της γης, με άνθη, με αλεύρι, με γλυκίσματα ή με μύρο, μείγμα δηλαδή από σμύρνα, λιβανωτό και στεφάνους. (Αθήναιος-Δειπνοσοφιστές, Α, 16.21)

Οι σπονδές είχαν ως σκοπό την εξιλέωση, την παράκληση σε κάποιον θεό, τον καθαγιασμό της οικίας ή του τόπου καθώς και την ιερή κύρωση υπόσχεσης, συνθήκης ή όρκου. Γίνονταν προς τιμήν των θεών, των ημίθεων και των ηρώων όπως αναφέρει ο Πλάτωνας στους Νόμους του (799 α-β). Τα ειδικά αγγεία τα οποία χρησιμοποιούσαν για να σπένδουν λέγονταν Σπονδεία και είχαν διαφορετικές μορφές και ονομασίες. Στον Όμηρο αναφέρεται το Δέπας (ποτήρι) με το οποίο μοιραζόταν το υγρό της σπονδής στους παριστάμενους:
«Ως αρ’ έφη και αναϊξας δέπας αμφικύπελλον μητρί φίλη εν χειρί τίθει…» Το δέπας χρησιμοποιούνταν επίσης και στις αγροτικές σπονδές όπου ονομαζόταν Σκύφος:
«Αυτάρ έπει δείπνησε και ήραρε θυμόν εδωδή, και οι πλησάμενος δώκε σκύφος, ώ περ έπινεν, οίνου ενίπλειον.» (Οδύσσεια ξ 124-125)
Σε άλλα αποσπάσματα του Ομήρου και στο Λεξικό του Ησύχιου το αγγείο της σπονδής φέρει την ονομασία Κισσύβιον:
«Και τότ’ εγώ Κύκλωπα προσηύδων άγχι παραστάς , κισσύβιον μετά χερσίν έχων μέλανος οίνοιο.» (Οδύσσεια ι 345-347) «Κισσύβιον, το εκ κισσύνου ξύλου ποτήριον και ο Σκύφος» (Ησύχιου λεξικόν, Ι 346)
Ως σπονδεία χρησιμοποιούνταν επίσης η «φιάλη» και ο «κρατήρας». Η φιάλη ήταν ένα αβαθές πήλινο αγγείο μέσα στο οποίο έβραζαν υγρά. Ο κρατήρας (εκ του κεράννυμι) ήταν ένα μεγάλο και ευρύ αγγείο με το οποίο κερνούσαν τον νερωμένο οίνο.Τοποθετούνταν πάνω σε τρίποδα στη μεγάλη αίθουσα της οικίας στα αριστερά της εισόδου και κατά τη διάρκεια της σπονδής έπρεπε να είναι ξέχειλος από οίνο. Ήταν κατασκευασμένος από άργυρο με στεφάνη ή χείλος από χρυσό ή ήταν ολόχρυσος και χρησιμοποιούνταν επίσης στις γαμήλιες τελετές. 


Οι σπονδές θεωρούνταν ιερές γι αυτό έπρεπε να τελούνται μέσα σε κλίμα ιερής κατάνυξης και μεγαλοπρέπειας. Συνοδεύονταν από χορούς με γνωστότερο όλων τον Σπόνδειο χορό. Αναφέρονται επίσης και τα θρησκευτικά άσματα που ψάλλονταν μεταξύ των ύμνων.

Οι σπονδές τελούνταν από τα πανάρχαια χρόνια από όλους τους λαούς κατά τον ίδιο τρόπο που γίνονταν στην Ελλάδα. Στη σύγχρονη εποχή η συνήθεια αυτή έχει αντικατασταθεί από την πρόποση που αντιστοίχως αντιπροσωπεύει μια ευχή, έναν όρκο ή μια μεγάλη επιθυμία. 

ΣΠΟΝΔΟΦΟΡΟΙ

Σπονδή σε νόμισμα του Σελινούντα της Μ. Ελλάδας 

Οι σπονδές ήταν λατρευτικές πράξεις μεγάλης σημασίας αρκετά διαδεδομένες σε όλη την αρχαία Ελλάδα. Εκτός από ιεροτελεστίες που συνόδευαν τις απλές καθημερινές στιγμές του ανθρώπινου βίου σπονδές γίνονταν και πριν από κάθε σπουδαίο γεγονός, όπως εθνικές ή θρησκευτικές εορτές και αγώνες. Την τέλεση τους αναλάμβαναν ειδικοί θρησκευτικοί λειτουργοί οι οποίοι ονομάζονταν Σπονδοφόροι. 

Οι Σπονδοφόροι ήταν ένα είδος κηρύκων που ήταν επιφορτισμένοι με την αναγγελία της σπονδής. Στεφανωμένοι με κλαδί ελιάς ή δάφνης και κρατώντας στο ένα χέρι το σκήπτρο των κηρύκων και στο άλλο χρυσό σπονδείο περιόδευαν στις πόλεις και στα χωριά αναγγέλλοντας τα της σπονδής.
Οι Σπονδοφόροι προτού ξεκινήσουν την αποστολή τους δεσμεύονταν με ιερό όρκο και λάμβαναν τις σχετικές για την εκπλήρωση του έργου τους οδηγίες και επιστολές.
Στην Αθήνα οι Σπονδοφόροι διακήρυσσαν την έναρξη των Ελευσινίων και των Παναθηναίων. Κατά τον ίδιο τρόπο κήρυτταν την έναρξη των Ολυμπιακών αγώνων και παράλληλα επέβαλλαν την υποχρεωτική κατάπαυση των πολέμων. Γι αυτό η λέξη σπονδή στην πολιτική γλώσσα ισοδυναμούσε με τη λέξη ειρήνη και ο ρόλος των Σπονδοφόρων ομοίαζε με αυτόν των πρέσβεων.
Η εκεχειρία ήταν ιερή και απαράβατη. Σε κείμενα του Θουκυδίδη αναφέρεται πως οι Λακεδαιμόνιοι το 420 π.Χ τιμωρήθηκαν με βαρύτατο πρόστιμο και με τον αποκλεισμό τους από τους αγώνες επειδή κατά τη διάρκεια της ιερομηνίας δεν σεβάστηκαν την εκεχειρία και συνέχισαν τις εχθροπραξίες.

Συνηθιζόταν επίσης πριν από την έναρξη κάθε μάχης ο επικεφαλής του στρατεύματος να προσεύχεται και να υπόσχεται σπονδές και θυσίες προς τους θεούς για τη νίκη του στρατού του. Έτσι, στους Επτά Επί Θήβας του Αισχύλου παρακολουθούμε τον Ετεοκλή να παρακαλά και να ορκίζεται στους πάτριους θεούς τάζοντας τους σπονδές με θυσίες ταύρων και προβάτων και ύμνο ευχαριστήριο εάν η πόλη του σωθεί.

Σύνηθες ήταν επίσης το φαινόμενο κατά τη διάρκεια των μαχών οι ηττημένοι να στέλνουν Σπονδοφόρους στους νικητές και να ζητούν σπονδές ώστε να περισυλλέξουν και να θάψουν τους νεκρούς τους και εφόσον αυτό γινόταν τότε έλεγαν πως "έθαπταν τους νεκρούς, τούς υποσπονδίους". 

ΑΙΜΑΤΗΡΕΣ ΣΠΟΝΔΕΣ 



Η σημασία των σπονδών για τους αρχαίους Έλληνες είχε τόση βαρύτητα ώστε η παράληψη τους πριν από κάθε θεϊκή επίκληση να θεωρείται βλασφημία. Χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες: στις αιματηρές και στις αναίμακτες.
Οι αιματηρές ήταν σπονδές που προϋπέθεταν θυσίες ζώων και κατά τη διάρκειά τους ακολουθούνταν ιδιαίτερη ιεροτελεστία. Ξεκινούσαν με τις "δοκιμές" που ο ιερέας υπέβαλε το ζώο που θα θυσιαζόταν ώστε να επιβεβαιώσει πως ήταν εύρωστο και ορμητικό, συνεπώς άξιο για προσφορά στους θεούς. Κατόπιν γέμιζε το σπονδείο με το υγρό της σπονδής, που συνήθως ήταν νερό ιερής πηγής ή οίνος εκλεγμένος και άκρατος, και έριχνε μια ποσότητα από αυτό πάνω στην τράπεζα της σπονδής. Αφού έπινε πρώτος λίγες γουλιές πρότεινε το σπονδείο στους συμμετέχοντες (Σπενδόντες) οι οποίοι έπρεπε να πιουν για να γίνουν «κοινωνοί» της λατρευτικής πράξης. Με το υπόλοιπο του υγρού που έμενε στον κρατήρα ο ιερέας έραινε το άνω μέρος της κεφαλής του ζώου που θα θυσιαζόταν, στο σημείο μεταξύ των κεράτων. Από την ιεροτελεστία αυτή έχει προκύψει το απόφθεγμα κατά το οποίο το αμπέλι προειδοποιεί τον τράγο που το κατασπαράζει, πως έστω και αν το φάει ως τη ρίζα αυτό θα αναπτυχθεί ξανά και θα γίνει ο οίνος που θα χρησιμοποιηθεί στη θυσία του:

«Καν με φάγης επί ρίζαν, ὅμως ἔτι καρποφορήσω͵ ὅσσον ἐπισπεῖσαι σοί͵ τράγε͵ θυομένῳ.»

Τα ζώα που προτιμώνταν για τις θυσίες ήταν τα βοοειδή, συνήθως αρσενικά, που βρίσκονταν σε φάση αναπαραγωγής για να πληρούν τις παραπάνω προϋποθέσεις. Ακολουθούσαν ο χοίρος, το πρόβατο, η αίγα, ο πετεινός και οι όρνιθες. Αναφέρονται επίσης θυσίες σκύλων προς τιμήν χθόνιων θεοτήτων όπως της Εκάτης, του Ενυάλιου στη Λίνδο, της Ειλιονείας, κ.α.

Το ζώο προς θυσία επιλεγόταν με αυστηρά κριτήρια. Οι οστέινες εκφύσεις στις κεφαλές των κερασφόρων επιχρυσώνονταν και στολίζονταν με κόκκινες κορδέλες, τους Λιμνίσκους. Για τη σφαγή των μεγαλόσωμων χρησιμοποιούνταν οι πελέκεις ενώ για τα μικρόσωμα, μικρότερα εγχειρίδια. Οι αιματηρές σπονδές γίνονταν με σκοπό να εξευμενίσουν τους θεούς με το αίμα του ζώου το οποίο συνέλεγαν σε λεκάνη και με αυτό έσπενδαν τον βωμό ως αποτροπαϊκό του θανάτου. Τη στιγμή της θανάτωσης του ζώου οι γυναίκες που μετείχαν στη σπονδή επιδίδονταν σε «ολολυγή» δηλαδή σε ταυτόχρονους και οξείς αλαλαγμούς.

Όταν η θυσία ολοκληρωνόταν και το σφάγιο τεμαχιζόταν ο ιερέας έριχνε τα άχρηστα μέρη στην πυρά για το άναμμα της οποίας χρησιμοποιούνταν σχίζες ξύλου ώστε να βγάζει μεγάλη και λαμπερή φλόγα. Τα κομμάτια του βρώσιμου κρέατος καταναλώνονταν από τους συμμετέχοντες αμέσως μετά τη θυσία. Υπήρχαν όμως περιπτώσεις κατά τις οποίες το σφάγιο παραδινόταν ολόκληρο στη φωτιά, δηλαδή σε «ολοκαύτωση».

Οι αιματηρές σπονδές απευθύνονταν προπάντων στις ουράνιες θεότητες και κυρίως στην «Ουρανία» Αφροδίτη. 


Από Βάσω Μαγγανάρη

ΠΗΓΕΣ:
ΣΠΟΝΔΑΙ-ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΤΟΝ ΘΕΟ, ΓΡ. ΖΩΡΖΟΥ
ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ-ΤΑ ΙΕΡΑ ΤΩΝ ΧΘΟΝΙΩΝ
ΘΕΟΤΗΤΩΝ, Διαδίκτυο
ΘΥΣΙΑ-Διαδίκτυο

The Mythologists + 

The Mythologists + 

The Mythologists

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ