Πως να χακάρεις ένα μυαλό #3

Σήμερα θα ρίξουμε μια ματιά στα πρωταρχικά μνημίδια (primary memes). Πρόκειται για μνημίδια τόσο σημαντικά για την γενετική εξέλιξη, που βρίσκονται μέσα μας από την αυγή της ανθρωπότητας. Τα μνημίδια «στο παρασκήνιο» που κινούν τα νήματα των υπολοίπων. Αυτά που είναι παρόντα σε όλους τους ανθρώπινους πολιτισμούς, ανεξάρτητα από το πόσο διαφορετικοί είναι μεταξύ τους.

Θυμάσαι που σου μίλησα για τα βιολογικά κουμπιά; Αν όχι, κάνε κλικ εδώ. Έχουμε ήδη συζητήσει για το πώς το σεξ, ο φόβος και το φαγητό βοήθησαν τα γονίδιά μας να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν, και μαζί με αυτά το ανθρώπινο είδος. Αυτά τα κουμπιά βρίσκονται μέσα μας, στο DNA του κάθε ανθρώπου και, εφόσον πατηθούν, είναι αδύνατο να μην κερδίσουν τουλάχιστον την προσοχή σου.

Τα βιολογικά κουμπιά άρχισαν να μορφοποιούνται όταν οι άνθρωποι ήταν ακόμα στις «σπηλιές», πολύ πριν αναπτυχθεί ο Λόγος. Είναι το κοινό χαρακτηριστικό μας με τα ζώα και εύκολο να το παρατηρήσεις σε αυτά χωρίς πολύ κόπο. Όταν κάποιο ζώο αρχίσει να τρέχει πανικόβλητο, είναι πολύ εύκολο για τα υπόλοιπα στο κοπάδι να μιμηθούν αυτή την συμπεριφορά, αφού πατιέται το κουμπί του Φόβου, κι ας μην ξέρουν ακριβώς το γιατί ή εξαιτίας ποιού τρέχουν.

Βέβαια κάποια στιγμή ο άνθρωπος ξεχώρισε από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο, όταν απέκτησε συνείδηση και γλώσσα. Εκείνη τη στιγμή άρχισε και η κυριαρχία των μνημιδίων.

Είναι πολύ πιο χρήσιμο να μπορείς να μεταδώσεις πληροφορίες για κάποιον κίνδυνο από τα να κάνεις απεγνωσμένες γκριμάτσες και αφηρημένες παντομίμες. Πολύ γρήγορα η αξία των μνημιδίων που μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τα τρία βιολογικά κουμπιά του φόβου, του σεξ και της τροφής έγινε εμφανής. Αυτά είναι και τα πέντε πρωταρχικά μνημίδια που είναι (χωρίς βέβαια να μας ζητήσουν τον λόγο) μαζί μας ακόμα και σήμερα.

Εκείνες τις προϊστορικές εποχές, γονότυποι ανθρώπων που δεν μπορούσαν να τα λάβουν και να τα μεταδώσουν, είχαν σαφέστατο εξελικτικό μειονέκτημα, αφού είτε οι φορείς-άτομα πέθαιναν νωρίς, είτε δεν έκαναν αρκετούς απογόνους. Σιγά-σιγά οι κοινωνίες που μορφοποιήθηκαν (και οι πρώτοι πολιτισμοί) ήταν αυτές που συμπεριελάμβαναν αυτά τα πέντε πρωταρχικά μνημίδια.  Οι υπόλοιπες απλά εξαλείφθηκαν με την πάροδο των αιώνων.

Ας δούμε λοιπόν αυτά τα πέντε πρωταρχικά μνημίδια που σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ενυπάρχουν σε όλους μας, αφού είναι η εκπροσώπηση των βιολογικών κουμπιών στην ιδεόσφαιρά μας.

Φωτογραφία: ChristinaPenescu

Το πρώτο πρωταρχικό μνημίδιο είναι το μνημίδιο της Κρίσης. Ένας οποιοσδήποτε άμεσος κίνδυνος έπρεπε να μπορεί να μεταδοθεί ως ιδέα, όσο πιο αποδοτικά γίνονταν. Τι κίνδυνος είναι αυτός; Πόσο μακριά βρίσκεται και πότε θα μας φτάσει;

Άνθρωποι που μπορούσαν να λάβουν και να μεταδώσουν το μνημίδιο της Κρίσης είχαν περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης από εκείνους που απλά δεν έδιναν σημασία. Οι πρώτοι θα ειδοποιούσαν την κοινότητα και θα πολεμούσαν ή θα κρύβονταν ή θα υποχωρούσαν, μαζί με τα παιδιά τους βέβαια που θα συνέχιζαν την γενετική τους αλυσίδα. Οι δεύτεροι, αργά ή γρήγορα, θα γίνονταν το μεσημεριανό κάποιας τίγρης.

Το  δεύτερο μνημίδιο που ισχυροποιήθηκε στις κοινωνίες των προϊστορικών μας παππούδων είναι αυτό της Αποστολής. Αν μπορούσες να αφοσιωθείς σε μια αποστολή, όπως το να βρεις φαγητό ή σύζυγο, σου έδινε περισσότερες πιθανότητες να το καταφέρεις. Πολύ περισσότερο αν μπορούσες να το μεταδώσεις και σε άλλους, πιθανούς βοηθούς στην αποστολή σου.

Ένα άλλο πρωταρχικό μνημίδιο είναι αυτό του Κινδύνου. Αυτό διαφέρει από το μνημίδιο της Κρίσης, γιατί αφορά κινδύνους περισσότερο έμμεσους. Που είναι τα δηλητηριασμένα νερά; Που κυνηγάνε τα λιοντάρια; Τι χρώμα έχουν τα θανατηφόρα φίδια; Κίνδυνοι υπαρκτοί, αλλά όχι άμεσοι. Όμως αν ήθελες να επιβιώσεις εκείνα τα χρόνια, ήταν χρήσιμα μνημίδια.

Το τέταρτο πρωταρχικό μνημίδιο είναι το αυτό του Προβλήματος. Ήταν πάρα πολύ χρήσιμο να μπορείς να αναγνωρίσεις ένα πρόβλημα και να το επικοινωνήσεις, ώστε να έχεις και περισσότερες πιθανότητες να το λύσεις ή να το ξεπεράσεις. Πως θα προφυλαχθούμε τον χειμώνα; Πως θα ξεπεράσουμε τους ανταγωνιστές μας στα μάτια του αντίθετου φύλου; Τι χρειάζεται για μια πιο σταθερή παροχή τροφής;

Φωτογραφία: gilad

Τελευταίο από τα πέντε πρωταρχικά είναι το μνημίδιο της Ευκαιρίας. Αυτοί που μπορούσαν να το διαχειριστούν και να το μεταδώσουν είχαν πιο πολλές πιθανότητες να βρουν περισσότερο φαγητό, καλύτερη στέγη ή διαθέσιμους ερωτικούς συντρόφους.  Είναι το μνημίδιο που τάζει επιβράβευση όταν δίνεις σημασία, και αρκετές φορές αυτή η επιβράβευση ήταν υπαρκτή δίνοντας το εξελικτικό πλεονέκτημα στους φορείς του. Αυτά γίνονταν τότε. Για το τι γίνεται σήμερα, διάβασε παρακάτω.

Πέντε πρωταρχικά μνημίδια πίσω από όλα τα υπόλοιπα, η γέφυρα με τα βιολογικά μας κουμπιά: Κρίση, Αποστολή, Κίνδυνος, Πρόβλημα και Ευκαιρία. Αν το καλοσκεφτείς πρόκειται για την βάση όλων των πολιτισμών ανεξάρτητα του πόσο διαφορετικοί είναι μεταξύ τους. Από την αρχαία Ρώμη μέχρι την σύγχρονη Κίνα και από τους αυτόχθονες Ινδιάνους της Αμερικής μέχρι τους Εσκιμώους, κανένας πολιτισμός δεν είναι αδιάφορος στα πρωταρχικά μνημίδια και για όλους είναι πολύ σημαντικά. Οι πολιτισμοί και οι κοινωνίες αναπτύχθηκαν εξαιτίας αυτών των μνημιδίων φέρνοντας μας εδώ που είμαστε σήμερα. Στον σύγχρονο «δυτικό» κόσμο.

Εδώ υπάρχει ένα θέμα. Η εξέλιξη των μνημιδίων είναι πολλές φορές πιο γρήγορη από αυτή των γονιδίων. Ένα γονίδιο χρειάζεται γενεές γενεών για να ελεγχθεί η χρησιμότητά του στο περιβάλλον και τελικά να εδραιωθεί ή να εξαλειφθεί. Για τα μνημίδια αυτή η διαδικασία μπορεί να είναι λίγες μέρες ή και ώρες!

Με απλά λόγια τα γονίδιά σου, που σου δόθηκαν από τους γονείς σου, θα σε συντροφεύουν σε όλη σου την ζωή και κάποια από αυτά ίσως μεταδοθούν στους απογόνους σου. Τα μνημίδιά σου όμως θα αλλάξουν πολλές φορές κατά την διάρκεια της ζωής σου, ενώ οι απόγονοί τους δεν θα περιορίζονται μόνο στα παιδιά σου, αλλά δυνητικά σε κάθε άνθρωπο με τον οποίο συναναστρέφεσαι!

Τα μνημίδια δημιουργήθηκαν αρχικά για να βοηθήσουν την επιβίωση και αναπαραγωγή των γονιδίων, όμως όταν ήρθε η γλώσσα και αργότερα η γραφή, η μεταδοτικότητά τους ξέφυγε και ανέλαβαν γρήγορα τα ηνία της κυριαρχίας από τα γονίδια, τα οποία είχαν δημιουργηθεί για να προστατεύουν.

Ερχόμαστε στο σήμερα. Από την δική μας καθημερινή σκοπιά, η εξέλιξη των γονιδίων είναι τόσο αργή που πρακτικά είναι στάσιμη. Αυτός είναι ίσως και ένας από τους λόγους που η θεωρία του Δαρβίνου δεν γεννήθηκε ιστορικά νωρίτερα. Η παρατήρηση είναι εξαιρετικά δύσκολη. Οποιοσδήποτε έχει ασχοληθεί με την βιολογία, έστω και σε επίπεδο αρχαρίου, γνωρίζει ότι οι γρήγορες γενετικές μεταλλάξεις ανήκουν μόνο σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας ή κόμικ. Με άλλα λόγια, ακόμα κι αν το τσίμπημα μιας ραδιενεργής αράχνης μπορούσε να σε κάνει να σκαρφαλώνεις τοίχους, αυτό δεν θα συνέβαινε σε σένα αλλά (με πολύ τύχη και βοήθεια από το περιβάλλον) σε κάποιον μακρινό-μακρινό απόγονό σου.

Από την άλλη τα μνημίδια γεννιούνται, μεταδίδονται και εξαφανίζονται εν ριπή οφθαλμού. Κατά την διάρκεια της ζωής σου, θα τσιμπηθείς από πολλές μνημιδιακές «ραδιενεργές αράχνες» με αποτελέσματα όχι πάντα ωφέλιμα.

Εδώ και πάρα πολύ καιρό , η κυριαρχία των μνημιδίων είναι απόλυτη. Πλέον δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τα γονίδια ή το άτομο-φορέα. Από την δικιά τους σκοπιά το μόνο που τα ενδιαφέρει είναι η επιβίωση και αναπαραγωγή. Το δε πεδίο στο οποίο θα γίνει αυτό είναι το μυαλό σου. Για τα μνημίδια, είσαι απλά το μέσον.

Αυτό σημαίνει ότι τα πρωταρχικά μνημίδια που βρίσκονται μέσα σου, πυροδοτούν άλλα κατά το δοκούν και σου ελέγχουν την ζωή, δεν το κάνουν επειδή θέλουν να επιβιώσεις ή να κάνεις παιδάκια. Ο κόσμος έχει αλλάξει άρδην από τότε που ήμασταν στο μέσο της τροφικής αλυσίδας και το κυριότερο πρόβλημά μας ήταν το πώς θα ανάψουμε φωτιά.

Σήμερα έχουμε πολιτισμό. Τα προβλήματα εκείνης της εποχής μας φαίνονται αστεία. Συμφωνώ βέβαια με το ότι και σήμερα έχουμε κινδύνους, όπως ένα αυτοκίνητο που περνάει με κόκκινο ή την ηλεκτροπληξία από γυμνά καλώδια, αλλά σε γενικές γραμμές, τα περισσότερα προβλήματα επιβίωσης είναι λυμένα. 

Όμως τα πρωταρχικά μνημίδια είναι ακόμα εδώ και μάλιστα τυγχάνουν και ιδιαίτερου σεβασμού, αφού βρίσκονται στη ρίζα του πολιτισμού μας. Είναι βέβαιο ότι θα κάνουν ότι μπορούν για να χειριστούν τη ζωή σου με τέτοιο τρόπο, ώστε να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν. Ακόμα χειρότερα δε, θα υπάρξουν άλλοι άνθρωποι που θα τα χρησιμοποιήσουν ώστε να σε χειραγωγήσουν!

Παρακολούθησε ειδήσεις ή μία πολιτική συζήτηση. Το μνημίδιο της Κρίσης βρίσκεται πασπαλισμένο παντού. Στην περίπτωση των ειδήσεων εξυπηρετεί τον εαυτό του. Όσο γράφονται αυτές οι γραμμές, ένα τρομακτικό κύμα κακοκαιρίας αναμένεται να χτυπήσει την Ελλάδα. Αν και, μέσα στις επόμενες εβδομάδες, το θέμα θα έχει ξεχαστεί παντελώς μαζί με τις αναμενόμενες επιπτώσεις του, εντούτοις όλοι το συζητάνε και τα δελτία ειδήσεων το αναπαράγουν με βιβλικούς τόνους. Η κακοκαιρία συνδυάστηκε με το μνημίδιο της Κρίσης και άρα θα μονοπωλεί το ενδιαφέρον της ελληνικής κοινωνίας μέχρι να ολοκληρωθεί ο κύκλος του.

Στην περίπτωση του πολιτικού ή κάποιου τηλεπωλητή που διασπείρει το μνημίδιο της Κρίσης, το πράγμα θα έπρεπε να είναι πλέον προφανές. Ισχυροποιεί την θέση του και προωθεί την ατζέντα του, δηλαδή να σε μολύνει με όποιο μνημίδιο ήθελε αρχικά, το οποίο επειδή έχει συσχετίσει με το πρωταρχικό της Κρίσης, θα του δώσεις σημασία και άρα είναι πιο πιθανό να προσβληθείς. 

Δες το και μόνος σου ή μόνη σου. Πόσο γρήγορα θα άλλαζες κανάλι από ένα δελτίο ειδήσεων που θα είχε μόνο χαρούμενες ιστορίες ή από μια πολιτική συζήτηση χωρίς ένταση;

Φωτογραφία: veftenie

Συνεχίζω με το μνημίδιο της Αποστολής. Κάνει και αυτό θραύση στην εποχή μας. Από το «πρέπει να περάσω στο πανεπιστήμιο» μέχρι το «να αγοράσω χαρτί υγείας γιατί τελείωσε», η ζωή μας είναι γεμάτη αποστολές, μικρότερες ή μεγαλύτερες, οι οποίες μας κατευθύνουν. Σαφέστατα και δεν έχουν και πολύ σχέση με την αρχική τους κατάσταση «βρες φαγητό» ή «βρες να… αγαπήσεις». Σήμερα περικλείουν πολλούς περισσότερους τομείς της (πολύπλοκης πλέον) ζωής μας. Το σίγουρο είναι ότι βρίσκονται μέσα σου και, είτε σου αρέσει είτε όχι, σε ελέγχουν ήδη.

Ίσως τελικά εκείνη η προαγωγή στην οποία αφιέρωσες την ζωή σου τα τελευταία πέντε χρόνια, δεν ήταν και το καλύτερο για την ψυχική σου υγεία. Ούτε τελικά ο προεκλογικός αγώνας που έκανες για τον τάδε υποψήφιο, έφερε κάτι καλύτερο στη ζωή σου ή στον περίγυρό σου. Αποστολές που ανέλαβες ευχαρίστως χωρίς να το πολυσκεφτείς, μόνο και μόνο για να αυτοεκπληρώσεις τον σκοπό τους.

Ας είμαστε λιγουλάκι ρεαλιστές. Δεν πρόκειται να ξεφύγεις από το μνημίδιο της Αποστολής, ούτε και από κανένα άλλο πρωταρχικό μνημίδιο, γιατί είναι εδραιωμένα από τον τρόπο που μεγάλωσες, και είναι παντού μέσα στην κοινωνία και στον πολιτισμό που ζεις. Διάφορες «αποστολές» υπάρχουν και θα υπάρξουν είτε στο προσκήνιο, είτε στο παρασκήνιο της ζωής σου. Το θέμα όμως είναι να τις διαλέξεις εσύ και όχι να σε διαλέγουν εκείνες. Τι εννοώ;

Δώσε εσύ στον εαυτό σου μια αποστολή, πριν το κάνουν άλλοι για σένα. Κάτσε και σκέψου σοβαρά τι θέλεις. Γράψτο σε ένα χαρτί. Ύστερα σκέψου τι από αυτά που κάνεις το εξυπηρετούν και γράψε τα κι αυτά. Γράψε κι εκείνα που δεν εξυπηρετούν τον σκοπό σου, ή σε απομακρύνουν από αυτόν, σε ένα ξεχωριστό τμήμα και στη συνέχεια διέγραψέ τα.  Δώσε απόλυτη προτεραιότητα στα πρώτα και ξεκίνα να αφαιρείς χρόνο από τα διαγραμμένα μέσα στη μέρα σου. Βήμα-βήμα την φορά. Εσύ αποφασίζεις που θα πας. Όχι τα μνημίδιά σου.

Φωτογραφία: DuvallGear

Κάπως έτσι σε ελέγχει και το μνημίδιο του Κινδύνου. Αν και, όπως είπα, δεν είναι και τόσο άμεσο όσο αυτό της Κρίσης, εντούτοις είναι πάρα πολλοί οι πιθανοί κίνδυνοι που ελλοχεύουν, με τον μόνο πραγματικό και απόλυτο κίνδυνο να είναι αυτά τα μνημίδια να μονοπωλήσουν την προσοχή σου. Από πραγματικούς κινδύνους όπως «μην πίνεις αλκοόλ, όταν οδηγείς» ή «μην κάνεις μπάνιο με γεμάτο στομάχι» σε εντελώς πλασματικούς και αφηρημένους όπως π.χ. «μην σπάσεις καθρέφτη» ή «μην περάσεις κάτω από σκάλα», υπάρχουν πολλά μνημίδια για κάθε συνείδηση.

Δώσε σημασία στα σημαντικά και πείσε τον εαυτό σου ότι δεν μπορεί να προβλέψει τα πάντα και ότι κάποιες απώλειες θα είναι δικαιολογημένες. Πρέπει να περπατάς στον κόσμο με αγάπη, όχι με φόβο.

Ο σύγχρονος πολιτισμός σε έκανε ένα control freak, σου έδωσε ένα μηχανιστικό τρόπο σκέψης και σου είπε ότι ελέγχεις τα πάντα. Αν δεν το έκανες είναι δικιά σου αβλεψία. Όμως το σύστημα είναι χαοτικό (όπως θα δούμε σε άλλο κείμενο), οπότε το καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι να πάρεις μερικές βαθιές ανάσες και να ηρεμίσεις. Τίποτα δεν είναι υπό έλεγχο!

Το μόνο πράγμα που μπορείς και πρέπει να ελέγξεις είναι η συνείδησή σου και ο τρόπος με τον οποίο αλληλεπιδράς με τον κόσμο. Σταμάτα να φοβάσαι την κάθε μνημιδιακή σου σκιά. Είσαι πολύ πιο δυνατός και δυνατή από ότι νομίζεις.

Φωτογραφία: IsisMasshiro

Ορίστε ένα πρόβλημα άξιο της προσοχής σου. Το πρωταρχικό μνημίδιο του Προβλήματος έχει γεμίσει την μέρα σου με πράγματα που πρέπει να γίνουν και καταστάσεις που πρέπει να λυθούν. Πολλά από αυτά εντελώς άχρηστα και απλώς χρονοβόρα. Οτιδήποτε για να μην σου αφήσει χώρο για ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα που θα έπρεπε να σκέφτεσαι ήδη: ποιος ή ποια είσαι και που θέλεις να πας.

Η ζωή σου δεν θα αλλάξει από τη μια μέρα στην άλλη, ούτε θα βελτιωθεί η καθημερινότητά σου, όσα «προβλήματα» κι αν λύσεις. Όχι όσο δουλεύεις για λογαριασμό των ίδιων των προβλημάτων, πληρώνοντας με τον χρόνο και την προσοχή σου. Διάλεξε εσύ ποια προβλήματα αξίζουν την φροντίδα σου. Σταμάτα να ανησυχείς για την κάθε παραμικρή επιπλοκή που μπορεί να έχουν στην ζωή σου. Είναι μια αφηρημένη έννοια.

Μην με παρεξηγήσεις. Πολλά προβλήματα ή κίνδυνοι μπορεί να είναι ιδιαιτέρως σοβαρά, πιο σοβαρή όμως είναι η προσοχή σου στο να τα ταξινομήσεις, καθώς και ο χρόνος και ο τόπος που θα επιλέξεις για να τα επιλύσεις. Αυτό δεν έχει να κάνει με τα προβλήματα. Έχει να κάνει με σένα.

Κάτι ανάλογο γίνεται και με το μνημίδιο της Ευκαιρίας. Πόσες και πόσες διαφημίσεις δεν σε βομβαρδίζουν με τις «μοναδικές» τους ευκαιρίες και προσφορές; Τόσο φτηνό το προϊόν Χ και μόνο για λίγες ημέρες; Παίζεις ήδη με την ιδέα να το αγοράσεις, έτσι δεν είναι; Το ερώτημα όμως είναι: το χρειάζεσαι πραγματικά;

Μην γίνεις η μαριονέτα των ευκαιριών. Δεν λέω να τις αποκόψεις τελείως. Είναι χρήσιμο να δίνεις σημασία όπου χρειάζεται, αλλά στο σύνολό τους δεν φτιάχτηκαν για να σε κάνουν πιο ευτυχισμένο ή ευτυχισμένη. Αναρωτήσου ειλικρινά τι έχουν να σου προσφέρουν και αν θα σε ωφελήσουν. Αν δεν έχουν τίποτα, μην τσιμπάς.

Να θυμάσαι ότι τα πάντα και όλοι αποζητούν ότι πιο πολύτιμο έχεις: την προσοχή σου. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να είσαι δέσμιος ή δέσμια αυτών. Επιβάλλεται να έχεις τα μάτια και τα αυτιά σου ανοιχτά για πιθανούς κινδύνους, προβλήματα ή ευκαιρίες, αλλά δεν χρειάζεται να γίνεις το φοβικό αυτόματο που αντιδρά στην κάθε υστερία με την οποία σε βομβαρδίζουν.

Έχεις λογική. Τώρα έχεις και επίγνωση. Μπορείς να διαλέξεις ποιο μνημίδιο έχει αξία για σένα, και ποιο αποπειράται να σε προσβάλει για να εξυπηρετήσει την ατζέντα του ή τους σκοπούς του δημιουργού του.

 «Δύσκολα μας βάζεις κύριε Μανιτάρη Κάπα», σε ακούω να λες. Λοιπόν, δεν είπα ποτέ ότι είναι κάτι εύκολο. Το αντίθετο μάλιστα. Όμως είναι κάτι για το οποίο αξίζει να κοπιάσεις. Στο κάτω-κάτω είναι η δικιά σου ζωή και την ζεις μόνο μία.

Τα πρώτα βήματα τα έκανες ήδη. Έμαθες τα είδη των μνημιδίων, τα βιολογικά κουμπιά και τα πρωταρχικά μνημίδια της Κρίσης, της Αποστολής, του Κινδύνου, του Προβλήματος και της Ευκαιρίας. Των μνημιδίων δηλαδή που βρίσκονται πίσω από όλα στον σύγχρονο πολιτισμό. Είναι μια γνώση που θα σου οξύνει την αντίληψη, και θα σε κάνει πιο ανθεκτικό σε ότι άχρηστο πάει να σε προσβάλει από εδώ και πέρα. Αυτό από μόνο του είναι αρκετά σημαντικό. Δεν συμφωνείς;

ΛΟΙΠΑ ΜΕΤΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ
(Βιβλιογραφία και προτεινόμενα αναγνώσματα)

Bertrand, Russel. The Analysis of the Mind (George Allen & Unwin, 1921).
Maslow, A. H. The Farther Reaches of Human 

Penguin (Arkana,1993).
Csikszentmihalyi, Mihaly. The Evolving Self (HarperCollins, 1993).
Brodie, Richard. Getting Past OK: A Straightforward Guide to Having a Fantastic Life (Warner Books, 1995).
Dalton, Richard. I Am Not My Thoughts: Mastering Your Memes & Turning the Tables on Mental Slavery (Value Life Associates, 2016).

manitariskapas

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ