ο ανθρωποβοσκός μουσικός Τζάστιν Μπίμπερ και η σιωπή (ως κανόνας της αξιοπρεπούς συμπεριφοράς)

φίλες και φίλοι

ΕΑΝ θέλετε να διαβάσετε μια ιστορία της επιβολής της παθητικότητας και της σιωπής στον δυτικό καπιταλιστικό πολιτισμό, θα σας πρότεινα να διαβάσετε, εάν δεν το έχετε διαβάσει, το βιβλίο του Ρίτσαρντ Σένετ Η τυραννία της οικειότητας (Νεφέλη, μτφρ. Γ. Ν. Μερτίκας).  Στην έξοχη αυτή πραγματεία ο Σένετ αφηγείται την παρακμή του δημόσιου χώρου και την πρόκριση του ιδιωτικού στοιχείου, την επιβολή της παθητικότητας και της σιωπής ως κανόνα της αξιοπρεπούς συμπεριφοράς. Η ιστορία αυτή  άρχισε μετά την ήττα των επαναστάσεων του 19ου αιώνα και ήταν αποτέλεσμα τόσο αυτής της ήττας όσο και του κατακερματισμού της κοινωνίας σε άτομα, της επιβολής του κτητικού ατομικισμού που συνδέεται άρρηκτα με την επέκταση της εμπορευματικής παραγωγής, του καπιταλισμού.

Ο Σένετ παρακολουθεί με προσοχή τις αλλαγές που έγιναν στα πεδία της πολιτικής και του θεάτρου, αν και δεν περιορίζεται μόνο σε αυτά αλλά εξετάζει πλήθος άλλων πρακτικών, και αναδεικνύει τις διαφορές μεταξύ της εποχής όπου η δημόσια ζωή και η ιδιωτική συνυπήρχαν και της εποχής όπου ο δημόσιος χώρος παρήκμασε και αναδείχτηκε ο ιδιωτικός, η οικογένεια κυρίως, με αποτέλεσμα όλα μα όλα να περιστρέφονται γύρω από το άτομό μας –  η απόλυτη κυριαρχία του υποκειμένου. Η αναφορά στην ταξικότητα της θέσης ενός ατόμου υποχωρεί και προκρίνεται και αναδεικνύεται η ατομική προσωπικότητα –  όχι το τι κάνει κανείς στον εναπομείναντα συρρικνωμένο δημόσιο χώρο αλλά στο τι λέει, στο ποιος είναι. Με όλα αυτά τα ζητήματα, αλλά από άλλη σκοπιά,  είχε ασχοληθεί πριν τον Σένετ ο Ντέιβιντ Ρίσμαν (Το μοναχικό πλήθος) και αργότερα ο Κρίστοφερ Λας (Η κουλτούρα του ναρκισσισμού). Αυτά τα τρία βιβλία μας βοηθούν να κατανοήσουμε την ιστορία της επιβολής της παθητικότητας και της σιωπής και να διατυπώσουμε ερωτήματα που αφορούν το παρόν και το μέλλον του καπιταλιστικού πολιτισμού. Ας δούμε όμως πολύ συνοπτικά τι γινόταν στο πεδίο της πολιτικής και του θεάτρου πριν την παρακμή του δημόσιου χώρου.

ΜΙΑ θεατρική παράσταση, φίλες και φίλοι, που σήμερα θα διαρκούσε μία ή μιάμιση ώρα, τότε διαρκούσε δύο και και τρείς ώρες. Το κοινό διέκοπτε συνεχώς τους ηθοποιούς, τους οποίους θεωρούσε υπηρέτες του,  και ήταν, και τους ανάγκαζε να επαναλαμβάνουν κάποια ατάκα ή κάποιον διάλογο που τους άρεσε όχι μια φορά αλλά πολλές. Όσο πιο πολύ ενθουσιάζονταν, τόσο πιο πολλές φορές επαναλαμβανόταν. Ήταν αδιανόητο για τους ηθοποιούς να μην υπακούσουν. Αυτό είναι το μπιζάρισμα, που περιορίστηκε και επιβιώνει μόνο στο χειροκρότημα μετά τη λήξη του θεατρικού έργου· η επανάληψη του γκολ στις αθλητικές εκπομπές της τηλεόρασης παραπέμπει στο θεατρικό μπιζάρισμα. Ο χώρος του θεάτρου ήταν ένας χώρος ζωντανός, με φωνές και διαμαρτυρίες και ενθαρρυντικές φωνακλάδικες εκδηλώσεις. Αν η λέξη merde (σκατά) στα γαλλικά, όπως έχω ήδη δείξει, σημαίνει  μεγάλη επιτυχία εξ αιτίας της μεγάλης διάρκειας μιας θεατρικής παράστασης,  αυτό οφείλεται στα πολλά κόπρανα των αλόγων των αμαξών που περίμεναν με τις ώρες έξω από το θέατρο. Τι γίνεται σήμερα στο θέατρο. Έτσι και βήξεις, την έχεις πολύ άσχημα!

ΤΟ ίδιο συνέβαινε και στο πεδίο της πολιτικής. Ο πολιτικός μιλούσε στο πλήθος κι αυτό μπορούσε να αντιδράσει, να διαφωνήσει, να διαμαρτυρηθεί, να διακόψει τον ομιλητή, να τον ενθαρρύνει, να τον κυνηγήσει, να τον τραυματίσει, μέχρι και να τον σκοτώσει. Οι σημερινές πολιτικές συγκεντρώσεις με τον ομιλητή να βρίσκεται μακριά και ψηλά, σε ανοιχτό ή κλειστό χώρο,  είναι μια μακρινή ανάμνηση της εποχής  που υπήρχε δημόσιος χώρος. Σήμερα οι πολιτικοί διαθέτουν μια πολύ αποτελεσματική ασπίδα, τα Μαζικά Μέσα Ενημέρωσης, τα οποία εμφανίστηκαν κατά τη διαδικασία της επιβολής της παθητικότητας και της σιωπής. Μπορούμε να αντιμιλήσουμε στον πολιτικό που μιλάει στο ραδιόφωνο ή στην τηλεόραση; Όχι! Μπορεί να λέει ανερυθρίαστα και άφοβα ό,τι θέλει γιατί τον παίρνει να τα λέει. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να κλείσουμε τη συσκευή. Η καθολική ψηφοφορία κάθε τέσσερα χρόνια ήταν επίσης μια στιγμή της διαδικασίας επιβολής της παθητικότητας και της σιωπής. Έτσι, αν το κλείσιμο της τηλεόρασης είναι εκδήλωση άρνησης της παθητικότητας, άρνηση της παθητικότητας είναι και η αποχή –  γι αυτή τη συσχέτιση όμως ένα άλλο πρωινό.

ΣΗΜΕΡΑ στον δημόσιο χώρο επικρατεί η παθητικότητα και η σιωπή. Συνεχίζουμε να τον αποκαλούμε δημόσιο χώρο γιατί όντως είναι. Αλλά είναι ένας δημόσιος χώρος που έχει πολλές ομοιότητες με τη στάνη. Εκεί, τα αιγοπρόβατα βελάζουν· εδώ, απαγορεύεται. Ο νεαρός μουσικός Τζάστιν Μπίπερ προχτές ενοχλήθηκε γιατί το κοινό φώναζε και ούρλιαζε και αποχώρησε για είκοσι λεπτά της ώρας από τη σκηνή επιδιώκοντας με αυτή την απειλή να επιβάλει την απόλυτη σιωπή, την απόλυτη υπακοή και αφοσίωση. Οι μουσικοί, οι ηθοποιοί, οι αθλητές, οι ποδοσφαιριστές, τα μοντέλα, οι συγγραφείς, οι πολιτικοί δεν είναι πια, δεν είναι εδώ και πολύ καιρό,  αυτό που δηλώνουν ή νομίζουν ότι είναι, αλλά ειδικοί της συγκρότησης παθητικής και σιωπηλής αγέλης:  είναι ήρωες, είναι οι σημερινοί ήρωες.  Η καπιταλιστική Κυριαρχία αντιλαμβάνεται τη σημασία της συγκρότησης αγέλης ως τρόπου απόσπασης υπακοής και αφοσίωσης και αμείβει αδρά τους ήρωες ανθρωποβοσκούς.

Η πλατωνική κοινωνική και πολιτική φιλοσοφία αποκτά σήμερα σάρκα και οστά, τόσο ζωντανά και ρωμαλέα όσο ουδέποτε άλλοτε. Θα  την εκθέσω πολύ συνοπτικά και ένα άλλο πρωινό θα δείξω ότι σε αυτήν  θα πρέπει να ψάξουμε να βρούμε τη πηγή των θεωριών του Γκι Ντεμπόρ (κοινωνία του θεάματος), του Μισέλ Φουκό (βιοεξουσία) και του Τζιόρτζιο Αγκάμπεν (ο στρατώνας ως πρότυπο οργάνωσης της κοινωνίας, έννοια της κατάστασης εξαίρεσης):

 ‘ ΔΕΝ πρέπει να μας ενδιαφέρει μόνο η διαρκής αύξηση της ισχύος. Βασικό μας μέλημα θα πρέπει να είναι επίσης και η αποτροπή της κατάλυσης της Κυριαρχίας –  όλη μας η προσοχή και το ενδιαφέρον πρέπει να εστιαστεί σε αυτό το μέλημα. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να αποτρέψουμε την κατάλυση της Κυριαρχίας είναι η λειτουργική καταστροφή των Υποτελών κι αυτό μπορεί να γίνει ως εξής: εάν οργανώσουμε την κοινωνία με πρότυπο τη στάνη, το μαντρί, τον στάβλο, τότε οι Υποτελείς θα υποβιβαστούν στην κατάσταση των εκτρεφομένων ζώων, τα οποία, ως γνωστόν, μόνο διαμαρτύρονται, δεν εξεγείρονται και δεν επαναστατούν. Αυτός είναι ο σκοπός της Πολιτικής και γι αυτό θα πρέπει να την λέμε Ανθρωποβοσκητική. Βοσκός-Πολιτικός Κύριος, αιγοπρόβατα-Υποτελείς, τσομπανόσκυλα –  αστυνομία και στρατός.’

ΜΕ αυτό τον τρόπο συμπυκνώνω την Πολιτείαν, τον Πολιτικόν και τους Νόμους, τα τρία αυτά έργα πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πλάτωνος.

ΝΑ σας θυμίσω ότι η λέξη που χρησιμοποιεί για τους Υποτελείς ο Πλάτων είναι τρόφιμοι, εκτρεφόμενοι δηλαδή.

ΤΗΝ έχετε ξανακούσει αυτή τη λέξη; Αν την έχετε ξανακούσει, κάποιο μαντρί θα βρίσκεται εκεί κοντά.

badarts

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ