Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΑΓΔΑΛΗΝΗΣ

Ιορδάνης Πουλκούρας

Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί μια απίστευτη (παρα)φιλολογία για τη Μαρία τη Μαγδαληνή και τη σχέση της με την ευρωπαϊκή εσωτερική παράδοση.

Έφτασε στην Ευρώπη και μάλιστα στη Νότια Γαλλία; Γέννησε το παιδί του Χριστού; Είχε άραγε ένα ή πολλά παιδιά; Το μεγάλο μυστικό της, που υποτίθεται ότι διαφύλαξαν οι Καθαροί, ήταν ότι το Άγιο Δισκοπότηρο δεν ήταν τίποτα άλλο από το Άγιο Αίμα των απογόνων της;

Μήπως αυτό ήταν το θανάσιμο μυστικό των Ναϊτών, που διέσωσαν εν συνεχεία οι Τέκτονες;

Ιστορίες, αφηγήσεις και θρύλοι που έχουν ξεφύγει εδώ και χρόνια από τα πλαίσια της ιστορικής έρευνας και «κολυμπούν» με θράσος και υπερηφάνεια στα νερά της φαντασίας – αφού μέχρι και οι εξωγήινοι έχουν επιστρατευτεί για να προσθέσουν νέες διαστάσεις στα… «μυστικά της Μαγδαληνής»!

Κανένα πρόβλημα… Αρκεί πάντα να κατανοεί ο αναγνώστης πού τελειώνει η ιστορία και πού αρχίζει η φαντασία…

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΑΣΣΑΛΙΑ

Το περασμένο καλοκαίρι, επέστρεψα μετά από αρκετά χρόνια στην περιοχή αυτή της Νότιας Γαλλίας, όπου οι θρύλοι και τα ιστορικά στοιχεία για τη Μαρία Μαγδαληνή συναντιούνται, δημιουργώντας ένα μυστήριο και σαγηνευτικό παζλ.

Ωστόσο, «πίσω από τις γραμμές» μπορεί να διακρίνει κανείς μυστικούς δεσμούς, που ενώνουν εποχές και παραδόσεις, φτάνοντας μέχρι την αρχαία Ελλάδα. Και για να γίνω σαφέστερος, μιλώ για το κομμάτι της Προβηγκίας από τη Μασσαλία και προς δυσμάς, καθώς και για το Λανγκεντόκ.

Αν κοιτάξουμε στο χάρτη, θα δούμε ότι την περιοχή προφυλάγουν δύο πανίσχυρα φυσικά φρούρια: ο όγκος των Πυρηναίων δυτικά και ο συμπαγής ορεινός όγκος της κεντρικής Γαλλίας. Αυτό σημαίνει ότι στο παρελθόν ήταν πολύ δύσκολο να περάσουν στη Νότια Γαλλία τόσο οι βαρβαρικές ορδές από το Βορρά, όσο και οι μουσουλμάνοι που κατείχαν για χρόνια τη γειτονική Ισπανία.

Το λιμάνι της Μασσαλίας είναι το μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι της Μεσογείου. Αναγκαίο σημείο διέλευσης για όποιον πηγαίνει από και προς ανατολάς και το κοντινότερο λιμάνι προς την Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Νοτιοδυτικά της Μασσαλίας είναι το τεράστιο δέλτα του Ροδανού ποταμού, η Καμάργκ.

Ο Ροδανός είναι πλωτός ποταμός απ’ όπου τα εμπορεύματα που έφταναν μπορούσαν να προωθηθούν με ταχύτητα προς την κεντρική Ευρώπη, αυξάνοντας την εμπορική δύναμη και τον πλούτο της περιοχής.

Σε αυτή την ασφαλή και εύφορη γη, είδαν από νωρίς τη δυνατότητα της εμπορικής ανάπτυξης, όπως είναι φυσικό, οι ναυτικοί λαοί.

Έτσι, πριν από 2.600 χρόνια, Έλληνες από τη Φώκαια της Ιωνίας ίδρυσαν τη Μασσαλία. Μια επέτειο που γιορτάζουν κάθε χρόνο με πανηγυρισμούς οι σημερινοί Μασσαλιώτες οι οποίοι –κυρίως οι παλιοί– ακόμα αποκαλούν την πόλη τους Foccea! Μάλιστα μέχρι το μεσοπόλεμο, στο λιμάνι της Μασσαλίας μπορούσες άνετα να συνεννοηθείς στα ελληνικά, ενώ σε κεντρικό σημείο της πόλης δεσπόζει το άγαλμα του Πυθέα του Μασσαλιώτη (4ος αι. π.Χ.).

Λίγο πριν τους Ίωνες, είχαν εγκαταστήσει στην περιοχή εμπορικό σταθμό και οι Αιγύπτιοι, οι οποίοι ονόμαζαν το λιμάνι «Ρα» προς τιμήν του θεού τους. Ωστόσο, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, παρά την παντοδυναμία τους σε Αφρική και Ασία για χιλιάδες χρόνια, δεν ήταν ναυτικός λαός. Είναι γνωστό, ότι  ναυτικές υπηρεσίες τούς παρείχαν οι Κρήτες της μινωικής εποχής. Το σημειώνω και θα καταλάβετε παρακάτω την αιτία…

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΜΑΡΙΕΣ

Η Μασσαλία, λοιπόν, το μεγαλύτερο εμπορικό λιμάνι της Μεσογείου, ήταν κέντρο επικοινωνίας με τις χώρες της Ανατολής πέρα από τη θάλασσα, στην Αίγυπτο, στους Αγίους Τόπους, στη Συρία, στο Λίβανο, στη Βόρειο Αφρική.

Η επικοινωνία ήταν συνεχής και όλοι αντάλλασσαν προϊόντα και πολιτισμό. Η ευμάρεια του εμπορίου και η επικοινωνία φέρνει την ανοχή, τη γνώση και την αποδοχή των συνηθειών και των παραδόσεων των «ξένων», που εγκαθίσταντο στην περιοχή, οργανώνοντας τις δικές τους κοινότητες και εμπορικούς σταθμούς.

Όπως ήταν φυσικό, σε κάθε δύσκολη στιγμή τα πλοία έφερναν πρόσφυγες από την «άλλη πλευρά»  της θάλασσας, που γνώριζαν ότι εδώ θα βρουν ένα ειρηνικό μέρος γης για να κατοικήσουν.

Κατά τη διάρκεια των μαχών, που προηγήθηκαν της καταστροφής της Ιερουσαλήμ το 70 μ.Χ., πολλοί Εβραίοι πρόσφυγες έφτασαν στην περιοχή, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί το μεγαλύτερο εβραϊκό αστικό κέντρο της εποχής.

Σύμφωνα με τις τοπικές παραδόσεις, ένα καράβι γεμάτο με Ιουδαίους οπαδούς του Ιησού έφτασε στο ρωμαϊκό οχυρό του Ρα, λίγο μετά τη Σταύρωση.

Από το πλοίο αποβιβάστηκαν τρεις Μαρίες, που ήταν μέλη της οικογένειας του Ιησού και του Ιωάννη του Βαπτιστή. Το οχυρό ονομαζόταν έτσι από τον αιγυπτιακό εμπορικό σταθμό που προϋπήρχε και τον αρχαίο ναό πάνω στον οποίο οικοδομήθηκε στη συνέχεια η εκκλησία και το χωριό των Saintes Maries de-la-Mer.

Οι Μαρίες που έφτασαν ήταν η Μαρία η Μαγδαληνή, η Μαρία η αδελφή της Παναγίας και μητέρα του μικρού Ιάκωβου, και η Μαρία Σαλώμη, μητέρα του Ιωάννη και του πρεσβύτερου Ιάκωβου. Μαζί τους ήταν και η μικρή Σάρα η Αιγύπτια, κατ’ άλλους κόρη, κατ’ άλλους υπηρέτρια της Μαγδαληνής.

Η παράδοση λέει ότι αυτή η ομάδα διέδωσε το λόγο του Κυρίου και πολύ σύντομα ένα μεγάλο μέρος των Προβηγκιανών ασπάστηκε το χριστιανισμό. Οι Μαρίες και η Σάρα παρέμειναν στο παραλιακό χωριό, όπου είχαν αποβιβαστεί. Όταν πέθαναν, γύρω στο 50 μ.Χ., ένας από τους συνοδούς τους, ο  Saint Trophime, ήρθε για να τελέσει την ταφή τους. Θάφτηκαν κοντά σε ένα παρεκκλήσι, που είχαν χτίσει στο κέντρο του χωριού.

Πώς μπόρεσαν όμως αυτοί οι ολιγάριθμοι πρόσφυγες να διαδώσουν τόσο εύκολα το λόγο του Ιησού στην Προβηγκία;

Λέγεται πως το πέτυχαν, επειδή κατείχαν το «τρόπαιο» (trophée), το ιερό αντικείμενο που συνδέεται και με το μύθο και το ίδιο το όνομά του Saint Trophime: ένα ιερό αντικείμενο ή μια ιερή δύναμη, που χαρίζει προστασία και δύναμη στον εκλεκτό που το κατέχει…

ΜΙΑ ΟΑΣΗ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

Ο πρώτος αυτός θρύλος, στην εξέλιξή του έγινε αρχικά μέρος της αίγλης των Μεροβίγγειων Φράγκων ηγεμόνων.

Ο θρυλικός ηγέτης της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Φρειδερίκος Μπαρμπαρόσα, όταν έφτασε η ώρα να στεφθεί αυτοκράτορας, το 1155 μ.Χ., δεν επέλεξε ως τόπο της στέψης του κάποιον από τους  μεγάλους καθεδρικούς ναούς της εποχής, αλλά έναν –φαινομενικά– μάλλον ασήμαντο ναό στην Αρλ, την περιοχή που ονομάζουν «ψυχή της Προβηγκίας»: το ναό του Saint Trophime!

Με την επιλογή του, ο Μπαρμπαρόσα άγγιζε κατευθείαν την καρδιά ενός λαού που, όπως και ο ίδιος, δεν συμπαθούσε διόλου την παπική εξουσία.

Στην Προβηγκία και το Λανγκεντόκ ο πλούτος και η ανοχή είχαν επιτρέψει να ανθίσουν ελεύθερα οι γνώσεις, μακριά από κάθε περιορισμό του μεσαίωνα. Εδώ έγραψε ο Ισαάκ ο Τυφλός, το 1150, το πρώτο καβαλιστικό βιβλίο, ενώ στο πανεπιστήμιο του Μονπελιέ δίδασκαν μαζί χριστιανοί και μουσουλμάνοι, που μετέφεραν τη διδασκαλία του Αριστοτέλη και των Ελλήνων κλασσικών, από τα αραβικά πανεπιστήμια της Ισπανίας.

Εδώ, τέλος, είχαν βρει καταφύγιο οι διωκόμενοι Γνωστικοί από τις φλόγες της Αλεξάνδρειας και είχαν ιδρύσει την κοινότητα των Καθαρών.

Οι ντόπιοι πρίγκιπες αγκάλιασαν όλες τις διαφορετικές εθνότητες, που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή τους, στην ανεξάρτητη πορεία τους, χωρίς το φόβο των διώξεων του Βατικανού αλλά και του κάθε βασιλιά, αφού ακροβατούσαν με μαεστρία, συνεργαζόμενοι περισσότερο με το βασιλιά της Ισπανίας και λιγότερο με εκείνον της Γαλλίας.

Ένας από τους άρχοντες της περιοχής ήταν ο Roncelin de Fos, που πήρε το όνομά του από την περιοχή του, το Fos – που κατα μα εκδοχή πρέρχεται απο τη γνωστή ελληνική λέξη φως. Ο Maître Roncelinus είναι αυτός που σύμφωνα με απολογίες κάποιων Ναϊτών στην Ιερά Εξέταση, «εισήγαγε» στο Τάγμα την απόρριψη της θείας φύσης του Ιησού και άλλες αιρετικές απόψεις των Καθαρών.

Είναι ο συντάκτης του «Βιβλίου της Βάπτισης δια του Πυρός ή των Μυστικών Καταστατικών», του πιο απόκρυφου μυητικού κειμένου των Ναϊτών, που αποκαλύπτει την απόκρυφη διδασκαλία τους και ανακαλύφθηκε το 1794 στη βιβλιοθήκη Corsino του Βατικανού.

Η ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

Όμως, όλα τα καλά κάποτε τελειώνουν. Η σταυροφορία του Πάπα εναντίον των Καθαρών (1209-1243), που κορυφώθηκε με τη σφαγή στο Montsegur, κατάστρεψε εκ θεμελίων τη μικρή παρένθεση πολιτισμού της μεσαιωνικής Ευρώπης. Μετά τη σφαγή, τα ερείπια του τελευταίου προπύργιου των Καθαρών δωρίστηκαν από τον Πάπα στο  βασιλιά της Γαλλίας.

Προκειμένου να διασωθεί κάτι από όλη αυτή την παράδοση για τις επερχόμενες γενιές, συγγενείς των αρχόντων που διώχτηκαν, οι κόμητες της Καμπανίας και της Φλάνδρας, χρηματοδότησαν τον φον Έσενμπαχ και τον Χριστιανό του Τρουά να γράψουν τα έργα τους, που γέννησαν την παράδοση του Γκράαλ και της αιώνιας αναζήτησης.

Τον 15ο αιώνα, ο απόγονός όλων, ο καλός Βασιλιάς René, κόμης της Προβηγκίας, ανάσκαψε το παλιό εκκλησάκι του Saint Trophime, ψάχνοντας το Άγιο Γκράαλ.

Εκεί, βρήκε τα λείψανα και των τριών γυναικών που, σύμφωνα με την παράδοση είχαν ταφεί στο εκκλησάκι, και αποκάλυψε την υπόγεια πηγή, η οποία, σύμφωνα με το θρύλο, είχε δημιουργηθεί από το αρχαίο υπόγειο ποτάμι που ξεκινούσε από την Αρκαδία και έφτανε μέχρι εδώ…

Σας θυμίζει τον περίφημο πίνακα του Πουσέν και το «Et in Arcadia Ego»; Δεν έχετε άδικο… Και για όσους το ψάχνουν λίγο περισσότερο, ο René ήταν αυτός που έστρεψε το ενδιαφέρον του Κόζιμο των Μεδίκων προς τη φιλοσοφία και τον Ερμητισμό, δίκαια λοιπόν οι χρονικογράφοι τον κατατάσσουν ανάμεσα στους θεμελιωτές της Αναγέννησης.

Η ΜΑΥΡΗ ΜΑΝΤΟΝΑ

Ας κάνουμε τώρα ένα χρονικό άλμα και ας φτάσουμε στην εποχή μας. Η Καμάργκ (Camargues), δηλαδή το δέλτα του Ροδανού ποταμού, είναι μια περιοχή χαρακτηρισμένη ως Natura, όπου τίποτα δεν μπορεί να χτιστεί και η φύση αναπτύσσεται ελεύθερα. Εδώ ζουν ελεύθερα τα Ανταλού, τα αρχαιότερα πολεμικά άλογα της Ευρώπης, δίπλα σε κοπάδια άγριων ταύρων.

Στα παράλια, βρίσκεται το μικρό χωριό Saintes Maries de-la-Mer. Στην εκκλησία του χωριού τιμούν τις δυο Μαρίες (η Μαγδαληνή είχε αποσυρθεί σε μια κοντινή τοποθεσία όπου στον τάφο της χτίστηκε απο τον πρώτο επίσκοπο του Αιξ, άγιο Μαξιμίνο η Βαισλική του Saint-Maximin la Sainte Baume ) και τη Μαύρη Σάρα. Η Σάρα ή Μαύρη Μαντόνα (Sara-la-Kali, Μαύρη Σάρα την ονομάζουν οι Τσιγγάνοι) έχει ταυτιστεί κατά περίεργο τρόπο, ιδιαίτερα στη Γαλλία, με τη  λατρεία της Μαγδαληνής.

Ορισμένοι θεωρούν, όπως είπαμε, ότι η «Μαύρη Βασίλισσα» ήταν κόρη ή υπηρέτρια της Μαγδαληνής, που ήρθε μαζί της από την Αίγυπτο. Άλλοι θεωρούν πηγή αυτής της αντίληψης το Άσμα Ασμάτων του Σολομώντα, που ψάλλουν στην καθολική λειτουργία κατά την εορτή της Μαγδαληνής και λέει: «Είμαι μαύρη, αλλά θελκτική, ω κόρες της Ιερουσαλήμ» (Άσματα 1:5, Β, Γ), ή το εδάφιο που αναφέρεται στις εκθρονισμένες πριγκίπισσες της Ιερουσαλήμ: «Η όψη τους είναι τώρα πιο μαύρη από την καπνιά, στους δρόμους δεν τις αναγνωρίζουν» (Θρήνοι 4:8, Β).

Στον περίφημο καθεδρικό ναό της Σαρτρ, οι Τέκτονες του μεσαίωνα αφιέρωσαν στη Μαγδαληνή μια επιγραφή, που τονίζει την απόκρυφη διάστασή της: «Η χθόνια Δέσποινά μας». Στον ίδιο καθεδρικό υπάρχει επίσης ο Λαβύρινθος, μια τεράστια απεικόνιση ενός λαβύρινθου στο πάτωμα του ναού, το κέντρο του οποίου στολίζει ένα τριαντάφυλλο.

Δεν υπάρχει καμιά επίσημη εξήγηση για την ύπαρξη αυτών των σαφώς παγανιστικής προέλευσης συμβόλων, μέσα σε ένα χριστιανικό ναό. Μερικές Μαντόνες, όπως η Μαύρη Παρθένα της Notre Dame du Puy, ήταν αρχαιότερα αγάλματα της Ίσιδας, που υιοθετήθηκαν από τους Γάλλους πιστούς. Αλλά και ο ίδιος ο ναός των Saintes Maries de-la-Mer έχει ανεγερθεί πάνω στα ερείπια αρχαίου αιγυπτιακού ναού.

ΑΡΧΑΙΕΣ ΛΑΤΡΕΙΕΣ ΣΗΜΕΡΑ

Η παγανιστική παράδοση υποδηλώνει τη λατρεία της φύσης και της χθόνιας Μεγάλης Θεάς Μητέρας, που λάτρευαν την αρχαία εποχή (Κρητική Μεγάλη Θεά) και συνεχίζει να λατρεύεται κυρίως από νομαδικούς λαούς.

Η σύνδεση στη λαϊκή παράδοση της Μεγάλης Θεάς, της Μαρίας Μαγδαληνής και της Μαύρης Μαντόνας υποδηλώνει την ασυνείδητη, υπόγεια ανάγκη των ανθρώπων να συντηρήσουν την αρχαία λατρεία της φύσης, σε εποχές που το θηλυκό στοιχείο, το συναίσθημα και η φύση ήταν κατακριτέα και αιρετικά.

Η αγία Σάρα –όπως και όλες οι μορφές της Μεγάλης Θεάς, σε κάθε «πρωτόγονο» σημείο του πλανήτη– είναι η προστάτιδα ακριβώς των νομάδων και των Τσιγγάνων.

Η κρύπτη, στην οποία φυλάσσονται σήμερα τα ιερά λείψανα, φωτίζεται από εκατοντάδες κεριά που ανάβουν καθημερινά οι πιστοί, όχι μόνο Τσιγγάνοι βέβαια, που τιμούν τη Μαύρη Σάρα την Αιγύπτια και περιμένουν το θαύμα της.

Ο επίσημος εορτασμός γίνεται 24 και 25 Μαΐου. Τσιγγάνοι από όλη την Προβηγκία, τη Νότια Γαλλία, την Ισπανία και την Ιταλία συγκεντρώνονται εδώ, αρκετές μέρες πριν. Η γιορτή ξεκινά με τη λιτανεία των λειψάνων και του αγάλματος της Σάρας, της Μαύρης Μαντόνας, που το περιφέρουν καλυμμένο με πολύχρωμα πέπλα και το μεταφέρουν ως τη θάλασσα.

Λιτανεία της αγίας Σάρρας στο Saintes Maries de-la-Mer

Την επόμενη μέρα τα αγάλματα που αναπαριστούν τις δυο Μαρίες τοποθετούνται σε μια μικρή μπλε βάρκα, πλημμυρισμένη με τριαντάφυλλα, μαζί με μια λήκυθο που περιέχει θεραπευτικό βάλσαμο, και μεταφέρονται στους ώμους των πιστών μέχρι την παραλία, όπου οι Μαρίες και η Σάρα είχαν φτάσει πριν από 2.000 χρόνια.

Οι «Μαρίες» με τη βάρκα τους στο Saintes Maries de-la-Mer

Κατόπιν, ρίχνουν τη βάρκα στη θάλασσα και οι προσκυνητές σκαρφαλώνουν στα αρχαία σκαλιά που οδηγούν στο σπήλαιο της Μαρίας Μαγδαληνής. Όταν επιστρέψουν τα αγάλματα στο ναό, αρχίζει ο χορός και το τραγούδι που διαρκούν όλη τη νύχτα.

Η γιορτή ολοκληρώνεται την επόμενη ημέρα με ταυρομαχίες. Προσοχή όμως! Οι ταυρομαχίες δεν είναι η γνωστή αιματηρή μάχη που διεξάγεται στη νοτιοδυτική Γαλλία και την Ισπανία και ολοκληρώνεται με το θάνατο του ταύρου. Αντίθετα, είναι ένας αγώνας που θυμίζει τα ταυροκαθάψια της μινωικής Κρήτης!

Τρέχοντας προσπαθεί να λύσει την κόκκινη κορδέλα απο τα κέρατα του ταύρου.

Δένουν στα κέρατα του ταύρου χρωματιστές κορδέλες και στη συνέχεια ελευθερώνουν το ζώο στην αρένα. Πέντε νεαροί με ακροβατικά και κόλπα τραβούν τη προσοχή του και νικητής ανακηρύσσεται αυτός που θα καταφέρει να λύσει την κορδέλα.

Έτσι, μέσω των θηλυκών θεοτήτων τιμούν τον ιερό ταύρο ακριβώς όπως γινόταν στις αρχαίες λατρείες.

ΠΗΓΕΣ

Jean-Yves Leloup, Κατά Μαριάμ Ευαγγέλιον, Ενάλιος

Lynn Pincknett, Μαρία η Μαγδαληνή: Η Κρυμμένη Θεά του Χριστιανισμού, Ενάλιος

Margaret George, Μαρία η Μαγδαληνή: Η Απόστολος των Αποστόλων, Κονιδάρης

1. R. S. Mead, Pistis Sophia: The Gnostic Tradition of Mary Magdalene

Από το συλλογικό έργο με τίτλο ΜΥΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ – 23 ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΧΑΜΕΝΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Εκδόσεις Αρχέτυπο, www.archetypo.com.gr)

iordanisp

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ