Μπορεί να διαλυθεί το «εγώ»;

Μπορούμε να βρούμε ένα στοιχείο που θα διαλύσει το «εγώ»; Ή μήπως αυτό είναι ένα λάθος ερώτημα; Βασικά, αυτό θέλουμε. Θέλουμε να βρούμε κάτι που θα διαλύσει το «εγώ». Νομίζουμε ότι υπάρχουν διάφοροι τρόποι να το βρούμε, όπως η ταύτιση, η πίστη και λοιπά· όλα αυτά, όμως, βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο· κανένα δεν υπερέχει του άλλου, γιατί όλα έχουν εξίσου τη δύναμη να ισχυροποιούν τον εαυτό, το «εγώ». Τώρα: αυτό που κάνω είναι να παρατηρώ το «εγώ» όπου κι αν λειτουργεί, και βλέπω την καταστρεπτική του δύναμη και ενέργεια. Ό,τι όνομα κι αν του δώσεις είναι μια δύναμη που απομονώνει, που καταστρέφει, και θέλω να βρω τον τρόπο να το διαλύσω. Πρέπει να έχετε αναρωτηθεί: «Βλέπω το “εγώ” να λειτουργεί συνεχώς και πάντα να προκαλεί άγχος, φόβο, απογοήτευση, απελπισία, δυστυχία, όχι μόνο σε εμένα αλλά και σ’ όλους γύρω μου. Είναι δυνατόν αυτός ο εαυτός να διαλυθεί, όχι εν μέρει αλλά εντελώς;» 

Μπορούμε να πάμε στη ρίζα του και να το καταστρέψουμε; Αυτός είναι ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος. Δεν είναι; Δεν θέλω να έχω εν μέρει νοημοσύνη, αλλά συνολικά. Οι περισσότεροι από μας έχουμε νοημοσύνη σε κάποια επίπεδα, εσείς με τον έναν τρόπο κι εγώ με κάποιον άλλο. Μερικοί από σας έχετε επιχειρηματική νοημοσύνη, κάποιοι άλλοι επαγγελματική νοημοσύνη στη δουλειά τους στο γραφείο και ούτω καθεξής. Οι άνθρωποι έχουν νοημοσύνη με διαφορετικούς τρόπους· αλλά δεν έχουμε ολική νοημοσύνη. Για να έχει κανείς ολική νοημοσύνη σημαίνει ότι δεν έχει «εγώ».

Γίνεται να απουσιάζει εντελώς το «εγώ»; Το ξέρετε ότι γίνεται αυτό. Τώρα: πώς γίνεται; Ποιοι είναι οι απαραίτητοι παράγοντες, τι χρειάζεται; Τι θα κάνει το «εγώ» να βγει; Μπορώ να το βρω; Όταν θέτω το ερώτημα «Μπορώ να το βρω;» σίγουρα έχω πειστεί ότι γίνεται, οπότε έχω ήδη δημιουργήσει την αίσθηση μιας εμπειρίας μέσα στην οποία θα δυναμώσει το «εγώ». Η κατανόηση του «εγώ» απαιτεί πολύ μεγάλη νοημοσύνη, παρατηρητικότητα, εγρήγορση και αδιάκοπη παρακολούθησή του, έτσι ώστε να μην ξεγλιστρήσει. «Εγώ είμαι ένας πολύ σοβαρός άνθρωπος και θέλω να διαλύσω τον εαυτό». Όταν το λέω αυτό ξέρω ότι είναι δυνατόν να διαλύσω το «εγώ». Αλλά τη στιγμή που λέω «Θέλω να το διαλύσω» και στη διάρκεια της διαδικασίας που ακολουθώ για να το διαλύσω το «εγώ» βιώνει την εμπειρία της διαδικασίας, κι έτσι αντί να διαλυθεί δυναμώνει. Πώς είναι, λοιπόν, δυνατόν το «εγώ» να μην έχει εμπειρίες;

Μπορεί κανείς να δει ότι η δημιουργία δεν είναι καθόλου θέμα εμπειρίας του «εγώ». Δημιουργία, οποιασδήποτε μορφής, υπάρχει όταν δεν υπάρχει το «εγώ»· γιατί η δημιουργία δεν είναι κάτι εγκεφαλικό, δεν ανήκει στο μυαλό, δεν είναι προβολή του «εγώ», είναι κάτι πέρα από εμπειρίες όπως τις ξέρουμε. Η δημιουργία δεν είναι επινόηση. Η επινόηση βασίζεται στη γνώση και η δημιουργία δεν έχει να κάνει με τη γνώση, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.

Δεν είναι η δημιουργία του καλλιτέχνη, του ποιητή, του συγγραφέα, του ζωγράφου· για μένα αυτό είναι απλώς ταλέντο, ικανότητα, μνήμη και γνώση που λειτουργούν μαζί. Νομίζω ότι η δημιουργία για την οποία μιλάω δεν είναι μία μορφή έκφρασης. Είσαι σε ένα σημείο όπου ο νους σου είναι απολύτως σιωπηλός, εντελώς ήσυχος και μέσα από αυτή τη σιωπή υπάρχει η κίνηση της δημιουργίας που είναι αιώνια καινούργια. Λέμε, λοιπόν, ότι μπορεί να υπάρξει δημιουργικότητα μόνο όπου υπάρχει αγάπη και όχι σε έναν άνθρωπο που είναι εγωιστής − που σημαίνει ότι είναι φιλόδοξος, άπληστος, θέλει να έχει αναγνώριση, γόητρο, κοινωνική θέση, χρήματα, αξιώματα. Πότε είσαι δημιουργικός – όχι σαν καλλιτέχνης, σαν ένας απλός άνθρωπος; Όταν ο νους σου είναι εγωιστικός ή μόνο όταν δεν έχει ίχνος εγωισμού; Δηλαδή: ομορφιά υπάρχει μόνο όταν υπάρχει πλήρης εγκατάλειψη του «εγώ», γιατί το «εγώ» είναι προϊόν της σκέψης.

Είναι δυνατόν, λοιπόν, ο νους να είναι απόλυτα ακίνητος, σε μια κατάσταση «μη αναγνώρισης» πραγμάτων που ήδη ξέρει, που είναι μια κατάσταση μέσα στην οποία δεν αποκτά καμιά εμπειρία; Είναι δυνατόν να βρίσκεται σε μια κατάσταση όπου η δημιουργία θα μπορέσει να παρουσιαστεί, πράγμα που συμβαίνει όπου δεν υπάρχει το «εγώ», όταν το «εγώ» είναι απόν; Κάθε κίνηση του νου, θετική ή αρνητική, είναι μια εμπειρία που στην πραγματικότητα ενισχύει το «εγώ». Είναι δυνατόν ο νους να μην αναγνωρίζει με βάση τις εμπειρίες του; Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο όταν υπάρχει απόλυτη σιωπή, όμως όχι εκείνη η σιωπή που και πάλι είναι μία εμπειρία του «εγώ» και δυναμώνει το «εγώ».

Υπάρχει κάποια οντότητα ξεχωριστή από το «εγώ», που παρακολουθεί το «εγώ» και το διαλύει; Υπάρχει κάποια πνευματική οντότητα που εκτοπίζει το «εγώ» και το εξαφανίζει, που το παραμερίζει; Νομίζουμε ότι υπάρχει. Έτσι δεν είναι; Οι περισσότεροι από του ανθρώπους των θρησκειών θεωρούν ότι υπάρχει ένα τέτοιο στοιχείο. Οι υλιστές λένε: «Είναι αδύνατον να εξαφανιστεί το “εγώ”· μπορεί μόνο να διαμορφωθεί πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά και να συγκρατηθεί· μπορούμε να το κρατάμε σταθερά μέσα σε ένα ορισμένο μοντέλο και μπορούμε να το κομματιάσουμε· οπότε θα μπορέσουμε να το κάνουμε να ζήσει μια πλούσια ζωή, μια ηθική ζωή και να μην ανακατεύεται σε οτιδήποτε άλλο έξω από το κοινωνικό πρότυπο και να ενεργεί απλώς σαν μηχανή». Αυτό το ξέρουμε. Υπάρχουν κι άλλοι άνθρωποι, οι αποκαλούμενοι θρησκευόμενοι –που δεν είναι πραγματικά θρησκευόμενοι, παρόλο που τους ονομάζουμε έτσι− οι οποίοι λένε: «Βασικά υπάρχει ένα τέτοιο στοιχείο. Αν μπορέσουμε να έρθουμε σε επαφή μαζί του, εκείνο θα διαλύσει το “εγώ”».

Υπάρχει, όμως, κάποιο τέτοιο στοιχείο για να διαλύσει το «εγώ»; Σας παρακαλώ, δείτε τι κάνουμε. Θα θέλαμε να υπήρχε ένα στοιχείο που είναι άχρονο, που δεν ανήκει στο «εγώ», κάτι που ελπίζουμε σ’ αυτό, ελπίζουμε ότι θα έρθει και θα παρέμβει και θα διαλύσει το «εγώ», κάτι που το ονομάζουμε Θεό. Τώρα: υπάρχει κάτι τέτοιο που να μπορεί να το συλλάβει ο νους; Ίσως να υπάρχει, ίσως και όχι· δεν είναι εκεί το ζήτημα. Όταν ο νους αναζητά μια άχρονη πνευματική κατάσταση που θα αναλάβει δράση για να διαλύσει το «εγώ», δεν είναι κι αυτό μια άλλη μορφή εμπειρίας που δυναμώνει το «εγώ»; Όταν είστε δεμένοι με μια πίστη, αυτό δεν συμβαίνει; Όταν πιστεύετε ότι υπάρχει Αλήθεια, Θεός, άχρονη κατάσταση, αθανασία, αυτό δεν είναι μια διαδικασία δυναμώματος του «εγώ»; Το «εγώ» προβάλλει αυτό το πράγμα που νιώθετε και πιστεύετε ότι θα έρθει και θα καταστρέψει το «εγώ». 

Έχοντας, λοιπόν, προβάλει την ιδέα της συνέχισής σας σε μια άχρονη κατάσταση σαν πνευματική οντότητα, θα έχετε κάποια εμπειρία· κι όλες αυτού του είδους οι εμπειρίες το μόνο που κάνουν είναι να δυναμώνουν το «εγώ», οπότε τι έχετε καταφέρει; Δεν έχετε διαλύσει πραγματικά το «εγώ», αλλά απλώς του δώσατε ένα διαφορετικό όνομα, μια διαφορετική ιδιότητα· το «εγώ» βρίσκεται ακόμα εκεί, γιατί έχετε βιώσει μια εμπειρία του. Αυτό που κάνουμε, λοιπόν, από την αρχή ως το τέλος είναι το ίδιο· απλώς νομίζουμε ότι αυτό που κάνουμε εξελίσσεται, αναπτύσσεται, γίνεται όλο και πιο ωραίο· αλλά αν το παρατηρήσετε εσωτερικά, μέσα σας, θα δείτε ότι είναι το ίδιο που κάνατε από πάντα και συνεχίζεται, το ίδιο «εγώ» που λειτουργεί σε διαφορετικά επίπεδα, με διαφορετικές ταμπέλες, με διαφορετικά ονόματα.

Κι όταν δεις την όλη λειτουργία, την πανουργία, τις εκπληκτικές επινοήσεις του «εγώ», το πώς καλύπτεται πίσω από τις ταυτίσεις του, πίσω από την αρετή, από την εμπειρία, από την πίστη κι από τις γνώσεις· όταν δεις ότι κινείσαι σε κύκλο, μέσα σ’ ένα κλουβί που το ίδιο το «εγώ» έχει φτιάξει, τότε τι συμβαίνει; Όταν έχεις επίγνωση όλου αυτού, όταν έχεις πλήρη γνώση του, τότε δεν είναι ο νους σου εξαιρετικά ήσυχος − όχι μέσα από πίεση, όχι για κάποια ανταμοιβή, όχι από το φόβο; Όταν αναγνωρίζεις ότι κάθε κίνηση του νου είναι απλώς ένας τρόπος για να δυναμώνεις το «εγώ», όταν το παρατηρήσεις αυτό, το δεις, όταν έχεις απόλυτη επίγνωσή του στην πράξη, όταν φτάσεις στην ουσία −όχι ιδεολογικά ή λεκτικά, όχι μέσα από τη διαδικασία της εμπειρίας, αλλά όταν βρίσκεσαι πραγματικά σ’ αυτό το στάδιο−, τότε θα δεις ότι ο νους επειδή μένει εντελώς ακίνητος δεν έχει καμιά δύναμη να δημιουργήσει οτιδήποτε. Κι ό,τι κι αν δημιουργεί ο νους κινείται πάντα μέσα σε έναν κύκλο, μέσα στο πεδίο του «εγώ».[i]

ÏÒ

---

[i] Μαδράς 1952.

Κρισναμούρτι

Εγώ χωρίς ΕΓΩ

Επιλογή κειμένων: Νίκος Πιλάβιος

Μετάφραση: Ανθή Ανδρεοπούλου – Νίκος Πιλάβιος

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ