ΤΟ ΛΥΚΟΦΩΣ ΤΩΝ ΠΛΟΙΩΝ ΤΩΝ ΒΙΚΙΝΓΚΣ

 

Ανω εικόνα: Το περίφημο πλοίο Βικινγκ του Οseberg.

Κάτω: Ένα γερμανικό cog, η Νεμεσις του Σκανδιναβικού πολεμικού. Παρατηρείστε τους πυργίσκους στην πλώρη και την πρύμνη, με ακροβολισμένους τοξότες. Στο κατάστρωμα έχουν λάβει θέση οι ναυτικοί και οι πεζοναύτες.

-

Οι σκανδιναβικές λέμβοι ή πλοία που ήταν προγονικές των πλοίων των Βίκινγκς πρωτοεμφανίζονται σε βραχογραφίες της Νορβηγίας περί το 1500 πΧ. Χιλιετίες εξέλιξης οδήγησαν στα εξαίσια πλοία των Βίκινγκς. Γύρω στο 600 με 700 μΧ τα προγονικά αυτά πλοία ήταν αποκλειστικά κωπήλατα, ελαφρές, εύκαμπτες και εύθραυστες κατασκευές που δεν άντεχαν το βάρος και την πίεση καταρτιού και πανιού. Λίγο αργότερα οι Σκανδιναβοί ναυπηγοί απομιμήθηκαν τα πλοία της Μεσογείου, προσθέτοντας ένα μακρύ δοκάρι (τη γνωστή τροπιδα ή καρίνα) κατά μήκος του πυθμένα του πλοίου. Η τροπις τα κατέστησε αρκετά γερά προκειμένου να τοποθετήσουν σε αυτά κατάρτι και πανί. Η προσθήκη της γύρω στο 700 μΧ ήταν η αρχή των κλασσικών πλοίων των Βίκινγκς και από τότε η κινητήριος δύναμη τους δεν ήταν πια μόνο τα κουπιά. Σύντομα υιοθετήθηκε και το τετράγωνο πανί από τη Μεσόγειο, πράγμα που επέτρεψε στους Σκανδιναβούς να ανοιχτούν στα πελάγη μακριά από την πατρίδα τους.

            Τα πιο μικρά πολεμικά πλοία Βίκινγκ είχαν 13 κουπιά σε κάθε πλευρά, δηλαδή 26 συνολικά. Για ένα πλοίο με 16 κουπιά σε κάθε πλευρά, δηλαδή 32 συνολικά, χρειάζονταν τουλάχιστον 40 άντρες ως πλήρωμα. Αν ο πλοίαρχος ήθελε να έχει ξεκούραστους άντρες προκειμένου να κωπηλατούν εκ περιτροπής σε βάρδιες, τότε χρειαζόταν τους διπλάσιους κωπηλάτες, οπότε το πλήρωμα του πλοίου ήταν τουλάχιστον 70 άντρες. Τα πλοία των αρχηγών και των βασιλέων ήταν πάντα τα μεγαλύτερα: τέτοια πλοία μπορούσαν να μεταφέρουν 200 ή και περισσότερους πολεμιστές. Οι κωπηλάτες ήταν πάντα πολεμιστές Βίκινγκς και ποτέ σκλάβοι.

Τα κλασσικά σκανδιναβικά πλοία είχαν στις πλώρες τους γλυπτές κεφαλές ζώων υπαρκτών ή μυθικών, συνήθως ερπετά ή δράκους. Ήταν κατασκευασμένα με όσο πιο τρομακτική όψη γινόταν, προκειμένου να τρομάζουν τους εχθρούς. Η πλώρη τους ήταν η επίσης γλυπτή ουρά αυτών των ζώων. Εκτός από τον δημοφιλή δράκο, το φίδι, ο αετός, ο κριός και το γεράκι ήταν συνήθη θέματα απόδοσης για τα πλοία των Βίκινγκς.

 Ένα φημισμένο πλοίο Βικινγκ ήταν το «Μακρύ Ερπετό», το πλοίο του περίφημου Νορβηγού βασιλιά Ολαφ Τρυγκβασον κατασκευασμένο τον χειμώνα του 998 μΧ, το οποίο όπως περιγράφεται από τη σάγκα του βασιλιά, είχε 34 κουπιά σε κάθε πλευρά, συνολικά 68. Ήταν ένα πολύ επίμηκες πλοίο. Το πλοίο του εξίσου περίφημου Βίκινγκ Χαραλντ Χαρντράντα, όπως περιγράφεται, ονομαζόταν «Μεγάλος Δράκος» και είχε 35 κουπιά σε κάθε πλευρά, 70 συνολικά. Όπως αναφέρεται στη σάγκα του Χαρντράντα είχε το ίδιο μήκος με το «Μακρύ ερπετό», ήταν επιχρυσωμένο και στις δύο πλευρές του (μάλλον μερικώς επιχρυσωμένο) και είχε την κεφαλή ενός δράκου στην πλώρη του. Ήταν μεγάλο ακόμη και για την κατηγορία του, ένα πραγματικά υπέροχο πλοίο.

-

Δεν θα αναφερθώ στις μεγάλες ικανότητες των πλοίων Βικινγκ, οι οποίες είναι γνωστές. Η αξία τους διαφαίνεται πιο πολύ από το γεγονός ότι ταξίδευσαν σε τεράστιες αποστάσεις, ίσως πιο μακριά από οποιοδήποτε άλλο τύπο πλοίου στον κόσμο έως την εποχή τους: από τον Αρκτικό Ωκεανό έως τη Μεσόγειο και από τη Βόρεια Αμερική έως την Κασπία Θάλασσα.

Τα πλοία των Βίκινγκς ήταν ανυπέρβλητα ως προς την ακτίνα δράσης και ως σκάφη για επιδρομές, όμως τελικά παρήκμασαν και έχασαν την πολεμική αξία τους λόγω των μόνων ενδεχομένως μειονεκτημάτων τους : του πολύ χαμηλού καταστρώματος τους λόγω του οποίου είχαν και χαμηλό βύθισμα, και της εύθραυστης κατασκευής τους. Δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα σύγχρονα τους πλοία της Μεσογείου που είχαν υψηλότερο ή πολύ υψηλότερο κατάστρωμα αφού ήταν γαλέρες που είχαν δύο ή τρεις σειρές κουπιά (δρόμωνες, διήρεις, τριήρεις και άλλα πολεμικά των Βυζαντινών, Αράβων, Βενετών, Γενουατών, Καταλανών κ.α.). Για αυτό τον λόγο, στην Μεσόγειο οι Βίκινγκς είχαν λίγες επιτυχείς επιδρομές. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι Νορμανδοί της Ιταλίας, πολιτισμικοί απόγονοι των Βίκινγκς, δεν χρησιμοποιούσαν Σκανδιναβικά ‘ντράκαρ’ και ‘σνάκερ’ αλλά πολεμικά Μεσογειακού τύπου. Ήταν αδύνατο για τους Βίκινγκς να ανέβουν από το κατάστρωμα των δικών τους πλοίων, σε αυτό των Μεσογειακών όπου θα άρχιζαν τη συνήθη πεζομαχία τους στο εχθρικό κατάστρωμα (η βασική τακτική των Βίκινγκς σε ναυμαχία), επειδή δέχονταν βροχή από βέλη και βλήματα από το υψηλότερο εχθρικό κατάστρωμα. Επιπρόσθετα, τα πολύ βαρύτερα μεσογειακά σκάφη μπορούσαν να βυθίσουν εύκολα τα σκανδιναβικά πλοία με εμβολισμό.

 Οι Ηπειρωτικοί Βορειοευρωπαίοι (χριστιανοί) ναυπηγοί παρατήρησαν αυτές τις αδυναμίες των Βίκινγκ πλοίων έναντι των Μεσογειακών. Ετσι υιοθέτησαν τα αμυντικά χαρακτηριστικά των Μεσογειακών και κατά τους 11^ο-12^ο αιώνες άρχισαν να κατασκευάζουν όλο και βαρύτερα και πιο στιβαρά πλοία, με υψηλά πλευρά και με πύργους στην πλώρη και στην πρύμνη, τα ονομαζόμενα cogs του Υστερου Μεσαίωνα. Οι Γερμανοί (συμπεριλαμβανομένων των Πρωτο-Ολλανδών) ναυτικοί-ναυπηγοί οι οποίοι έπλεαν έως τη Μεσόγειο, ήταν οι πρώτοι που τα ναυπήγησαν επειδή πλήττονταν περισσότερο από τις επιδρομές των Βίκινγκς. Αυτά τα μεσαιωνικά ευρωπαϊκά πλοία ήταν βραδυκίνητα και ογκώδη, όμως ήταν πραγματικά πλωτά φρούρια. Τα πλοία των Βικινγκς που χρησιμοποιούσαν τα κουπιά τους ειδικά στις ναυμαχίες, μειονεκτούσαν τρομερά έναντι των κογκς τα οποία δεν διέθεταν κουπιά. Από τα ψηλά καταστρώματα των βορειοευρωπαϊκών πλοίων, οι Ηπειρωτικοί Ευρωπαίοι σάρωναν με βέλη και ακόντια τους Βίκινγκς που προσπαθούσαν μάταια να ανέβουν στο αντίπαλο υψηλό κατάστρωμα. Μία ομάδα ικανών τοξοτών μπορούσαν να τραυματίσουν ή εξοντώσουν ολόκληρο το πλήρωμα ενός σκανδιναβικού πλοίου, πριν κάποιος από αυτό κατορθώσει να ανέβει στο κατάστρωμα τους. Εξάλλου υποστηρίζονταν και από αρκετούς πεζοναύτες οι οποίοι παρατάσσονταν στο καθαυτό κατάστρωμα για να αποκρούσουν όσους Βίκινγκς διέφευγαν από τη βροχή των βελών. Επιπλέον, ένα τέτοιο πλοίο μπορούσε να κόψει στην μέση ένα πλοίο Βίκινγκ, αν έπεφτε πάνω του.

-

Οι Βίκινγκς απάντησαν σε αυτήν την εξέλιξη των Βορειοευρωπαϊκών πλοίων με μία ανάλογη κίνηση: προκειμένου να φθάσουν τα εχθρικά καταστρώματα, προσέθεσαν υπερυψωμένες πλατφόρμες στα πλοία τους. Ομως οι Ευρωπαίοι ναυπηγοί απάντησαν αμέσως κατασκευάζοντας ακόμη υψηλότερους πύργους στην πλώρη και στην πρύμνη των πλοίων τους. Αν οι Βικινγκς ύψωναν ακόμη περισσότερο τις επιθετικές πλατφόρμες στα πλοία τους, τότε αυτά κινδύνευαν με ανατροπή και βύθιση τους λόγω του χαμηλού βυθίσματος τους και της και της εύθραυστης κατασκευής τους. Αντίθετα, τα Βορειοευρωπαϊκά πλοία δεν κινδύνευαν με ανατροπή λόγω της ογκώδους κατασκευής τους. Αυτή ήταν η αρχή του τέλους του πλοίου Βίκινγκ ως ανυπέρβλητου πολεμικού. Στο εξής, οι ηπειρωτικοί Ευρωπαίοι αντιμετώπιζαν χωρίς ιδιαίτερο φόβο τους Σκανδιναβούς πειρατές που συναντούσαν, και πολύ σύντομα ο φόβος για τους Βίκινγκς λησμονήθηκε. Οι Σκανδιναβοί συνέχισαν να χρησιμοποιούν τα παραδοσιακά μακρά πλοία τους αλλά ταυτόχρονα άρχισαν να προσαρμόζονται και εκείνοι στις νέες ναυπηγικές εξελίξεις, υιοθετώντας σταδιακά τα cogs. Το 1304 μΧ ολόκληρος ο βασιλικός στόλος των Δανών, σχεδόν 1.100 πλοία, ήταν πλέον ηπειρωτικού ευρωπαϊκού τύπου. Το 1390 με την Ένωση του Καλμαρ, δηλαδή την πολιτική ένωση όλων των Σκανδιναβών (εκτός της Ισλανδίας) τα τελευταία μακρά πλοία των Βίκινγκς, παρωχημένα για την εποχή, μετατράπηκαν σε skyttebaade, δηλαδή πλοία με ελαφρά πυροβόλα και κουπιά. Αυτή ήταν πλέον η μόνη πολεμική χρησιμότητα τους. Λίγο μετά το 1400, τα περίφημα πλοία των Βικινγκς εξαφανίσθηκαν στη Σκανδιναβία. Ενδεχομένως τα τελευταία τέτοια πλοία χρησιμοποιήθηκαν έως τα μέσα του 15^ου αιώνα  στη Γροιλανδία, όταν εξαφανίσθηκε η τελευταία νορβηγική αποικία στο μεγάλο νησί.

-

Περικλης  Δεληγιάννης

periklisdeligiannis

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ