Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ: ΘΟΔΩΡΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ TAΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ...ΟΜΙΧΛΗ

Πέμπτη 24 Ιανουαρίου 2013

ΘΟΔΩΡΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ TAΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ...ΟΜΙΧΛΗ

O Θόδωρος Aγγελόπουλος είναι, χωρίς αμφιβολία, ο Έλληνας σκηνοθέτης με τη μεγαλύτερη διεθνή αποδοχή κι ένας από τους πιο συζητημένους εγχώριους δημιουργούς, τα τελευταία τριάντα χρόνια. Το έργο του αποτελεί αντικείμενο μελετών, μονογραφιών, συγγραμμάτων, διατριβών, αφιερωμάτων. Oι ταινίες του προβάλλονται παντού και προκαλούν την παγκόσμια προσοχή. Όλες είναι φορτωμένες με διεθνείς διακρίσεις, με απόγειο τον Xρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ Kαννών για το Mια αιωνιότητα και μια μέρα. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος έφυγε από κοντά μας στις 24 Ιανουαρίου 2012 μ' έναν απροσδόκητο τρόπο που μας αφήσε άναυδους και μελαγχολικούς...
ΘΟΔΩΡΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ

TAΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ...ΟΜΙΧΛΗ

Επιμέλεια: Νίκος Βιδάλης
Κείμενα: Νατάσα Ξαρχάκου, Γιώργος Νκολαϊδης, Άρης Δούκας, Ζωή Πολίτη
Φωτογραφίες: Μαρία Γιαννοπύλου αρχείο Ως3 και αρχείο Θόδωρου Αγγελόπουλου

Aπό τους τελευταίους και χαρακτηριστικότερους εκπροσώπους του μοντερνισμού στον κινηματογράφο, ο Θόδωρος Aγγελόπουλος στάθηκε άξιος συνεχιστής της μεταπολεμικής παράδοσης του Antonioni και σπουδαίος συνοδοιπόρος του Όσιμα, του Jancs, του Bertolucci, του Wenders, διαμορφώνοντας ένα καινούργιο, προσωπικό και προωθημένο στιλιστικό ίχνος, όταν, παγκοσμίως, οι αισθητικές αναζητήσεις βρίσκονταν σε ύφεση και επικρατoύσε ο κομφορμισμός.

...H δουλειά μου είχε πάντα τρία στοιχεία γύρω από τον χρόνο, τον τόπο, τον άνθρωπο. Γι' αυτό αγαπώ τη Θεσσαλονίκη. Eχει τη θάλασσα, την πρωινή ομίχλη, τη βροχή, την υγρασία. Στο «Bλέμμα του Oδυσσέα» ο γέροντας υπαίθριος φωτογράφος στην πλατεία Aριστοτέλους, πεθαίνει ενώ ένα τρικάταρτο ιστιοφόρο μπαίνει στο πλάνο...

Για τiς ταινίες του: "Όλες οι ταινίες είναι αυτοβιογραφικές. Υπάρχει πάντα μια εσωτερική και μια εξωτερική αυτοβιογραφία. Και στην Αναπαράσταση ακόμη θα έβρισκε κανείς στοιχεία αυτοβιογραφία. Είναι μια ταινία που πολύ λίγα πράγματα μπορεί να πει κανείς γι' αυτήν σε επίπεδο δηλώσεων. Θα ήθελα να "κυκλοφορήσει" και να εισπραχθεί χωρίς παρεμβάσεις. Είναι, επιπλέον, ένα ευαίσθητο θέμα. Ότι και να πει κανείς μπορεί να αποβεί εις βάρος του. Κινδυνεύει να δώσει στην ταινία μια ταυτότητα που δεν την έχει. Είναι μια ταινία πάνω στο θάνατο; Όχι. Είναι μια ταινία πάνω στο χρόνο, στο πέρασμα του χρόνου. Είναι ο μόνος, αόριστος, προσδιορισμός που μπορεί που μπορεί να δώσει κανείς. Αν κάποιος έπρεπε να ζήσει μια μέρα τι θα έκανε. Αποδέχεται την ιδέα του θανάτου. Μόνο όταν δεχθεί κανείς το δικό του θάνατο, ένα θάνατο όμως που να έχει νόημα, ρυθμό και ανάγκη, τότε μπορεί να ξαναδεί τη ζωή και να τη δει αλλιώς".

Για τους τόπους των ταινιών του: "Ίσως είναι ψυχαναλυτικοί λόγοι, ίσως οι γραμμές, ίσως το τοπίο, ίσως η σχέση με κάτι που θα λέγαμε οριακό με την έννοια ότι στον Βορρά τελειώνει η Ελλάδα....Δεν ξέρω ακόμη, πάντως ο Βορράς με τραβάει... Είναι περίεργο. Είμαι ένας άνθρωπος του νότου κι έχω κάνει ταινίες μόνο στο βορρά."

Ο καιρός: "Μόνιμο πρόβλημα στις ταινίες μου είναι ο καιρός. Κοιτάξτε έξω το Θερμαϊκό, είναι αυτή η σχέση ουρανού και θάλασσας, που δε φαίνεται τίποτα. Τα καράβια είναι μετέωρα, σαν να μην ακουμπούν πουθενά. Αυτή την θάλασσα ήθελα και τη συννεφιά, δεν ήθελα ήλιο".

Ο θάνατος: "Αργά ή γρήγορα, επειδή μεγαλώνουμε, ερχόμαστε αντιμέτωποι με την ιδέα του θανάτου. Έπειτα, μεγαλώνοντας πολλαπλασιάζονται οι θάνατοι, οι απώλειες των φίλων. Ήμουν ανάμεσα σ' αυτούς που βρήκαν πεθαμένο το πρωί στο ξενοδοχείο, τον Gian-Maria Volonte. Όταν στο ξενοδοχείο της Φλώρινας τον άγγιξα, η κρυάδα του θανάτου έγινε ταραχή. Έγινε ερώτημα για μένα και για την ανθρώπινη ύπαρξη. Το όριο, το τέλος ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο, τα σύνορα ζωής και θανάτου. Τα όρια ανάμεσα στον έρωτα, στις ανθρώπινες σχέσεις, στην επικοινωνία. Αυτή η έννοια του ορίου, του τέλος ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο, μπαίνει σαν θέμα των συνόρων με την ευρύτερη έννοια, όχι μόνο τη γεωγραφική αλλά και της ζωής και του θανάτου".

Τα φεστιβάλ: "Η συνήθης διαδρομή των ταινιών μου είναι κάποιο Φεστιβάλ -Βενετία ή Κάνες. Στόχος μου δεν είναι το Φεστιβάλ, είναι η ίδια η ταινία. Έχω μεγαλώσει πια, το Φεστιβάλ είναι λίγο πίσω, είναι αμαρτίες της νεότητας. Πηγαίνω ακόμη στα Φεστιβάλ, διότι χρησιμεύει στην ταινία, δεν κάνω όμως ταινίες για Φεστιβάλ. Έχω μια απόσταση με τα χρόνια. Με απασχολεί κυρίως το αποτέλεσμα, η ταινία. Εάν εγώ, ως πρώτος θεατής, μείνω ευχαριστημένος. Εάν μου μιλάει. Εάν κατάφερα να μιλήσω. Εάν ο διάλογος ήταν δημιουργικός".

Πολιτική και σινεμά: "Παραμένω συναισθηματικά αριστερός, αν και δεν ξέρω πια τι θα σημαίνει αριστερά. Κάποτε ήξερα ή νόμιζα πως το ήξερα. Παραμένω όμως μ' ένα συναισθηματικό δέσιμο, δεν μπορώ να το προσπεράσω, έχει χάσει όμως την πολιτική έννοια κι είναι πλέον μια ηθική έννοια . Σε κοινωνίες όπου υπάρχει απουσία ονείρου, οραματισμού, υπάρχει κρίση. Όσοι συνεχίζουμε να κάνουμε κινηματογράφο είναι, επειδή δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Δεν είναι πια επάγγελμα αλλά τρόπος αναπνοής".
Για το μέλλον: "Να μιλήσω στην επόμενη ταινία μου πιο απλά. Αλλά η απλότητα είναι κατάκτηση, όχι επιλογή. Ο Σεφέρης έλεγε "Θα 'θελα να μιλήσω πιο απλά, να μου δοθεί αυτή η χάρη".

Μπρεχτ vs Αϊζενστάιν: "Έχω μεγαλύτερη σχέση με τον Μπρεχτ παρά με τον Αϊζενστάιν, όπου ακριβώς τα πρόσωπα στερούνται ατομικής ψυχολογίας και κινούνται βάσει ενός ιστορικού πλαισίου. Υπάρχουν βέβαια και πρόσωπα με χαρακτήρα, αλλά κι αυτά υπηρετούν την ιστορική προσέγγιση μέσω της μπρεχτικής αποστασιοποίησης και αποδραματοποίησης. Έτσι ούτως ώστε ο θεατής να είναι in και out, να βρίσκεται σε μια συνεχόμενη διαλεκτική ανάμεσα στην κριτική και το συναίσθημα. Ασφαλώς και εδώ έχω αλλάξει πλεύση, αφού μπορεί να ξεκίνησα από τον Bertolt Brecht, κατέληξα όμως στον Αριστοτέλη και τον ορισμό της τραγωδίας: Έστιν ουν τραγωδία, μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας"!

Σας εύχομαι υγεία και ευτυχία αλλά δεν μπορώ να κάνω το ταξίδι σας. "Είμαι επισκέπτης.Το κάθε τι που αγγίζω με πονάει πραγματικά κι έπειτα δεν μου ανήκει. Όλο και κάποιος βρίσκεται να πει "δικό μου είναι". Εγώ δεν έχω τίποτε δικό μου είχα πει κάποτε με υπεροψία. Τώρα καταλαβαίνω πως το τίποτε είναι τίποτε. Ότι δεν έχω καν όνομα/ Και πρέπει να γυρεύω ένα κάθε τόσο. Δώστε μου ένα μέρος να κοιτάω. Ξεχάστε με στη θάλασσα. Σας εύχομαι υγεία και ευτυχία"...

ΛΟΓΙΑ ΣΤΟ ΧΑΡΤΙ

Μιλούν για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο:

Μέσα από το φακό του, ο Αγγελόπουλος κοιτάει τα πράγματα σιωπηλά. Είναι το βάρος αυτής της σιωπής και η ένταση του αμετακίνητου βλέμματος της κάμερας του Αγγελόπουλου, που κάνει τον Μεγαλέξανδρο τόσο δυνατό, που ο θεατής δεν μπορεί να αποδράσει από τη οθόνη. Αυτού του είδους η κινηματογράφηση, τόσο προσωπική και μοναδική στην ιδιαιτερότητά της, τείνει να επιστρέφει στις ρίζες του σινεμά. Αυτό ακριβώς είναι που δημιουργεί την εντύπωση της φρεσκάδας και της δύναμης. Όσο για μένα, παρακολουθώντας αυτό το φιλμ, ένιωσα βαθιά την απόλαυση του κινηματογράφου, με την πιο απόλυτη έννοια του όρου.
Ακίρα Κουροσάβα (Για τον Μεγαλέξανδρο)

Πριν δω την ταινία του Αγγελόπουλου, εγώ, που έχω μεγαλώσει χωρίς πατέρα, δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα τον ανακάλυπτα στην εικόνα ενός δέντρου. Η τελευταία σκηνή του Τοπίου στην Ομίχλη ήταν μια αποκάλυψη για μένα. Είναι μια μοναδική, θα μπορούσε κάποιος να πει «Ιαπωνική», σκηνή, που με εξέπληξε, γιατί είχα πάντα στο μυαλό μου την ελληνική παράδοση αποκλειστικά συνδεδεμένη με ερείπια, βράχους και θεούς. Σε αυτήν την σκηνή είδα μια πρόκληση απέναντι σε κάθε αναστολή και εξουσία. Γι' αυτό θα χρησιμοποιούσα τα λόγια του Βergman για να πω ότι ο στόχος του σινεμά είναι να φέρει πάλι το όνειρο πίσω στη ζωή μας, βοηθώντας μας έτσι να αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες της ζωής.

Ντούσαν Μακαβέγιεφ

Δεν θα έπρεπε να εκπλήσσεται κανείς που στην Ελλάδα εμφανίστηκε ένας σκηνοθέτης για τον οποίο ποίηση και φιλοσοφία είναι ένα, για τον οποίο η γνώση ενεργοποιεί αισθητικές αντιλήψεις, για τον οποίο, τέλος, το σινεμά είναι συγχρόνως μια ερώτηση και μια κατάφαση. Ωστόσο, είναι όμορφο που ένας καλλιτέχνης μπορεί να εξυμνεί τον κόσμο και την ίδια στιγμή να τον αμφισβητεί.
Michel Ciment

H ιστορία και η εξουσία είναι στο κέντρο του σύμπαντός του, όπου τα κακά κάθε είδους απολυταρχικής ιδεολογίας δηλώνονται ξεκάθαρα. Ωστόσο, η ειρωνική σοφία αποφεύγει τη διδακτική για χάρη μιας προσωπικής, ποιητικής θεραπείας, ενός υποβλητικού έπους και της λυρικής περισυλλογής πάνω στην ελληνική ιστορία.
Yvette Biro

Στην Ελλάδα, λέγεται ότι οι απλοί άνθρωποι αγαπούν την ποίηση και μιλάνε ποιητικά. Ο Αγγελόπουλος, μακριά από τα τετριμμένα, βρίσκει ποίηση στη φθορά, την προδοσία και την καταγράφει: Παιδιά αποξενωμένα από τον πατέρα τους, μια χώρα αποξενωμένη από την κληρονομιά της και πάνω απ' όλα, την σιωπή γύρω του: Σιωπή της ιστορίας, του έρωτα και του Θεού.
Όλα ιδωμένα μέσα από ένα βαθύ βλέμμα, που, όπως και αυτό του Τζόζεφ Κόνραντ, τελικά μας βοηθάει να δούμε... και να ζούμε.
Michael Wilimington (Los Angeles Times)

Ο Αγγελόπουλος μπορεί να θεωρηθεί ως ένας από τους λίγους δημιουργούς στα εκατό πρώτα χρόνια του σινεμά, που μας αναγκάζουν να επαναπροσδιορίσουμε τι νομίζουμε ότι είναι το σινεμά και σε τι μπορεί να εξελιχθεί.
Andrew Horton

Έφυγα από τις Κάννες μαγεμένος με το Βλέμμα του Οδυσσέα. Ακόμα κι εδώ στο Τόκιο που βρίσκομαι τώρα με ακολουθεί η μαγεία. Πιστεύω ότι είναι μια ταινία που θα μείνει στην ιστορία του σινεμά.
Wim Wenders

Είδα τον «Μελισσοκόμο» που άλλοτε θεωρούσα μια καλή ταινία. Τώρα, αντιλαμβάνομαι πως είναι ένα αριστούργημα. Είναι μια εμπειρία απίστευτα συγκλονιστική.
Ingmar Bergman

Φιλμογραφία

Forminx Story (1965)
Η Εκπομπή (1968)
Αναπαράσταση (1970)
Μέρες του '36 (1972)
Ο Θίασος (1975)
Οι κυνηγοί (1977)
Ο Μεγαλέξαντρος (1980)
Αθήνα, επιστροφή στην Ακρόπολη (1983)
Ταξίδι στα Κύθηρα (1984)
Ο Μελισσοκόμος (1986)
Τοπίο στην ομίχλη (1988)
Το μετέωρο βήμα του πελαργού (1991)
Το βλέμμα του Οδυσσέα (1995)
Μια αιωνιότητα και μια μέρα (1998)
Τριλογία - Το λιβάδι που δακρύζει (2004)
Τριλογία - Η Σκόνη του Χρόνου (2008)
Τριλογία - Η άλλη θάλασσα (2012...)

Ο Αγγελόπουλος είναι ο πιο βραβευμένος Έλληνας σκηνοθέτης. Οι ταινίες του έχουν τιμηθεί ανάμεσα στα άλλα με τα περισσότερα από τα βραβεία του φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, το Χρυσό φοίνικα του φεστιβάλ των Καννών, το Χρυσό και τον αργυρό λέοντα του φεστιβάλ της Βενετίας, το βραβείο Φέλιξ καλύτερης ευρωπαικής ταινίας, το βραβείο fipresci, και πολυάριθμα βραβεία κριτικών και ενώσεων κριτικών σε όλο το κόσμο.

Βραβεία:

- Η Εκπομπή, βραβείο κριτικών στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1968.
- Αναπαράσταση, Α' βραβείο στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1970, βραβείο Ζωρζ Σαντούλ (Γαλλία, 1971), καλύτερης ξένης ταινίας στο Φεστιβάλ Hyeres (1971), ειδική μνεία της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI) στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βερολίνου (1971).
- Μέρες του `36, Βραβείο σκηνοθεσίας και φωτογραφίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1972, βραβείο της FIPRESCI στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βερολίνου (1972).
- Ο Θίασος, Καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, σεναρίου, Α' αντρικού και Α' γυναικείου ρόλου, Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1975, καλύτερη ταινία της δεκαετίας 1970-1980 από την Ένωση Κριτικών της Ιταλίας.
- Οι Κυνηγοί, Βραβείο καλύτερης ταινίας στο Φεστιβάλ του Σικάγο (1977), βραβείο της Ένωσης Τούρκων κριτικών (1977), επίσημη συμμετοχή στο Φεστιβάλ των Καννών.
- Ο Μεγαλέξανδρος έλαβε το Χρυσό Λιοντάρι το 1980 στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βενετίας.
- Ταξίδι στα Κύθηρα, βραβείο σεναρίου στο Φεστιβάλ των Καννών (1984), κρατικά βραβεία καλύτερης ταινίας, σεναρίου, α΄ ανδρικού ρόλου, α' γυναικείου ρόλου,σκηνογραφίας, βραβείο κριτικών στο Φεστιβάλ Ρίο ντε Τζανέϊρο (1984).
- Τοπίο στην Ομίχλη έλαβε (μοιράστηκε) το Αργυρό Λιοντάρι Καλύτερης Σκηνοθεσίας στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βενετίας, βραβείο Φελίξ καλύτερης Ευρωπαϊκής ταινίας (1988).
- Το Βλέμμα του Οδυσσέα έλαβε το Μεγάλο Βραβείο Κριτικής Επιτροπής στο Φεστιβάλ των Καννών, βραβείο της FIPRESCI (1995). Επίσης, οι κριτικοί του περιοδικού Time το ψήφισαν στις 100 καλύτερες ταινίες του παγκόσμιου κινηματογράφου.
- Μια Αιωνιότητα και μια Μέρα κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών (1998).
- Τριλογία - Το Λιβάδι που Δακρύζει κέρδισε βραβείο της FIPRESCI (2004).
- Xρυσό μετάλλιο του ιδρύματος Circulo de Bellas Artes (Mαδρίτη, 2008) για το σύνολο του έργου του.

Διεθνές Βραβείο «Θόδωρος Αγγελόπουλος» καθιερώθηκε στη μνήμη του σπουδαίου Έλληνα δημιουργού. Το βραβείο θα απονέμεται κάθε Νοέμβριο στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης...

Βιογραφικό

Θεόδωρος Αγγελόπουλος
(1935-2012)

Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 27 Απριλίου 1935 και σπούδασε στη Νομική Σχολή Αθηνών την οποία εγκατέλειψε στο πτυχίο.
Το 1961 φεύγει στη Γαλλία και γράφεται στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με καθηγητές τον Ζωρζ Σαντούλ και τον Ζαν Μιτρί, ενώ την επόμενη χρονιά δίνει εξετάσεις και γίνεται δεκτός στην περίφημη σχολή κινηματογράφου IDHEC. Στη συνέχεια θα φοιτήσει κοντά στον εθνολόγο - σκηνοθέτη Ζαν Ρους, στο Musee de l'homme όπου θα διδαχθεί το σινεμά-ντιρέκτ.
Με την επάνοδό του στην Ελλάδα, 1964 θα εργαστεί στην εφημερίδα «Δημοκρατική Αλλαγή» ως κριτικός κινηματογράφου, με την Τώνια Μαρκετάκη και τον Βασίλη Ραφαηλίδη. Το 1965 του προτείνεται από τον Βαγγέλη Παπαθανασίου και το συγκρότημα Φόρμινξ να γυρίσει μια ταινία για το μουσικό συγκρότημα, η οποία δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Η πρώτη του ταινία έρχεται το 1968 με την μικρού μήκους «Εκπομπή» που θα προκαλέσει αίσθηση στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, ενώ δύο χρόνια αργότερα η μεγάλου μήκους «Αναπαράσταση», θα σημαδέψει την νέα εποχή του Ελληνικού κινηματογράφου. Οι ταινίες του έχουν συμμετάσχει στα σημαντικότερα διεθνή Φεστιβάλ, αποσπώντας τα μεγαλύτερα βραβεία (Χρυσός Φοίνικας Καννών, Χρυσός και Αργυρός Λέων Βενετίας, πολυάριθμα βραβεία Fipresci, 2 βραβεία Φελίξ καλύτερης Ευρωπαϊκής ταινίας και αναρίθμητα άλλα παντού στον κόσμο.)
Δύο ταινίες του, «Ο Θίασος» και «Το Βλέμμα του Οδυσσέα» συμπεριλαμβάνονται στις 100 καλύτερες ταινίες όλων των εποχών.
Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος υπήρξε συνιδρυτής του ιστορικού περιοδικού «Σύγχρονος κινηματογράφος» με τον Β. Ραφαηλίδη, ένα έντυπο που σημάδεψε την ελληνική κινηματογραφική εκδοτική δραστηριότητα όλα τα επόμενα χρόνια. Ο έλληνας σκηνοθέτης, έχει τιμηθεί με πολλές διακρίσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό: ανακηρύχτηκε Officier dans l'ordre des Arts et des Letrres της Γαλλικής Δημοκρατίας, του απενεμήθη το παράσημο του Officier de la Legion d'Honneure από την Γαλλική Δημοκρατία, καθώς και ο τίτλος του Grande Ufficiale της Ιταλικής Δημοκρατίας. Έχει επίσης αναγορευτεί επίτιμος διδάκτορας των Πανεπιστημίων Βρυξελλών, Παρισιού, Grenoble και Essex. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος αναγνωρίζεται ως ένας από τους κορυφαίους σύγχρονους δημιουργούς της έβδομης τέχνης και είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου.
Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος έφυγε από κοντά μας στις 24 Ιανουαρίου 2012 μ' έναν απροσδόκητο τρόπο που μας αφήσε άναυδους και μελαγχολικούς...