Η Φιλοσοφία της βωμολοχίας: Γιατί βρίζουμε;

Αν σας προσβάλλουν οι βρισιές, θα σας συνέστηνα να σταματήσετε αμέσως το διάβασμα του άρθρου αυτού, καθώς θα διαβάσετε πληθώρα γνωστών βωμολοχιών, όπως αυτές που αρχίζουν από "Μ", από "Π" από "Γ", από "Α"...

Όσοι από εσάς συνεχίζετε το διάβασμα, σίγουρα θα έχετε μαντέψει σε ποιές λέξεις αναφερόμουν παραπάνω, έστω και αν αποκάλυψα μονάχα τα αρχικά τους γράμματα. Άραγε, αν σας έβριζαν μόνο αναφέροντας το πρώτο γράμμα της βρισιάς που σας απύφθηναν (π.χ. άντε ρε "Μ..."), θα αισθανόσασταν λιγότερο προσβεβλημένοι από το να σας αποκαλούσαν ξεκάθαρα "Μαλάκα";

From: http://9gag.com

Όταν βρίζουμε, στην ουσία χρησιμοποιούμε λέξεις που πολλοί θεωρούν "ταμπού", προκειμένου να εκφράσουμε ένα - κατά κανόνα - στιγμιαίο συναίσθημα, παρά για να αποδώσουμε την ακριβή κατάσταση που βιώνουμε, όπως για παράδειγμα οι λέξεις "γαμώτο", "μαλακία", "σκατά", "παπάρι", κ.α.  Αυτές αποτελούν μερικές από τις πιο καθημερινά χρησιμοποιούμενες βρισιές.

Υπάρχουν και άλλες λέξεις που θεωρούνται, εκτός από υβριστικές, και βλάσφημες - κυρίως από θρησκευόμενα ή γηραιότερα άτομα, όπως, για παράδειγμα, η λέξη "διάολε" (ακόμη θυμάμαι την γιαγιά μου να ωρύεται κάθε φορά που κάθε λέξη σχετική με τον "έξω από εδώ" αναφερόταν στο σπίτι).    Η διαφορά μεταξύ των δύο κατηγοριών είναι το πλήθος των ανθρώπων που προσβάλλονται από αυτές (άλλο να σε πουν "διάολο" και άλλο "παπάρι")!

Υπάρχουν, όμως, και λέξεις που χρησιμοποιούνται ως "υβριστικές" αλλά που αναφέρονται σε συγκεκριμένες κοινωνικές ή εθνικές ομάδες όπως, για παράδειγμα, οι λέξεις "αδερφή", "αράπης" κ.α. Στις περιπτώσεις αυτές, δεν προσβάλλουμε μόνο το άτομο στο οποίο απευθύνουμε την λέξη αλλά μια ευρεία ομάδα ατόμων και, για τον λόγο αυτό, εκτιμώ πως σίγουρα είναι έναν επίπεδο πιο πάνω στην κλίμακα "βαρύτητας" των προσβολών.

Αν έχετε διαβάσει ως εδώ, αλλά έχετε ενοχληθεί από την χρήση των παραπάνω βωμολοχιών, σας διαβεβαιώνω πως απλά σας παρέπεμπα σε αυτές και δεν τις "χρησιμοποιούσα". Και αυτό, από φιλοσοφικής άποψης, έχει ιδιαίτερη σημασία, όπως υποστηρίζει η φιλόσοφος και λέκτορας στο Royal Holloway (University of London), Rebecca Roach: αναφερόμενος σε μια υβριστική λέξη απλά σας παραπέμπω σε αυτή (εξού και η χρήση των εισαγωγικών) και δεν την χρησιμοποιώ απευθυνόμενος προσωπικά σε εσάς. Και συνήθως, όπως σημειώνει, οι άνθρωποι δείχνουν περισσότερη ανεκτικότητα σε όσους απλά αναφέρονται σε υβριστικές λέξεις αντί να τις χρησιμοποιούν.

H Rebecca Roach, έχει ασχοληθεί με την φιλοσοφία της βωμολοχίας και σημειώνει πως μπορούμε να προσβάλλουμε, να φοβερίσουμε ή να "τραμπουκίσουμε" κάποιον δίχως να τον βρίσουμε. Όπως, αντίστοιχα, μπορούμε να είμαστε άκρως ευγενικοί χρησιμοποιώντας υβριστικές λέξεις. Παράλληλα, στην φαρέτρα των λέξεων που ο καθένας μας, γλωσσικά, διαθέτει, οι υβριστικές λέξεις αποτελούν την ύστατη λύση εκτόνωσης του θυμού μας πριν καταφύγουμε στην χρήση βίας. Η Roach, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην σχέση αυτή που οι υβριστικές λέξεις έχουν με το συναίσθημα και τις παρομοιάζει με κραυγή. Μια κραυγή που, σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να είναι λυτρωτική αφού η ένταση και ο θυμός μας μπορούν να λειτουργήσουν εκτονωτικά και να αποτρέψουν μια πιθανή χρήση βίας. Έτσι η βρισιά μπορεί να θεωρηθεί ως ένα είδος χαμηλής μορφής επιθετικότητας, μέσω της οποίας μπορούμε να εκτονώσουμε τα συναισθήματά μας με έναν επωφελή, για εμάς, τρόπο, αφου -τελικά- αποφεύγουμε την χρήση βίας.

Photo Credit: nnia via Compfight cc

Μια βρισιά μπορεί να μην απευθύνεται σε κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο αλλά αόριστα, στο κενό, όπως, για παράδειγμα, όταν αυτοτραυματιζόμαστε και ξεσπάμε προσπαθώντας να δώσουμε διέξοδο στο συναίσθημα του πόνου που μας προκαλέσαμε. Σε τέτοιες περιπτώσεις, εξηγεί η Roach, η βωμολοχία αποκτά την μορφή "κάθαρσης" και επωφελούμαστε από το γεγονός ότι μπορούμε να βρίσουμε. Και αυτό είναι και ένα καλό παράδειγμα των περιπτώσεων που αναφέραμε παραπάνω, όπου η ηρεμία ανακτάται κάνοντας χρήση υβριστικών λέξεων δίχως, όμως, να γινόμαστε επιθετικοί. Εμπειρικές μελέτες έχουν δείξει ότι κάποιος στον οποίο επέτρεψαν να βρίζει  ελεύθερα ενώ είχε το χέρι του βυθισμένο μέσα σε έναν κουβά γεμάτο πάγο, μπόρεσε και το κράτησε βυθισμένο περισσότερο από κάποιον στον οποίο απαγόρευσαν να βρίζει.

Το φιλοσοφικό ενδιαφέρον γύρω από την βωμολοχία αφορά στο γεγονός ότι η βωμολοχία θεωρείται προσβλητική ή επιθετική και θέτει ένα σοβαρό ερώτημα ως προς την αντιμετώπισή της. Στις μοντέρνες κοινωνίες υπάρχουν κάποια πράγματα που απαγορεύονται μόνο και μόνο επειδή θεωρούνται προσβλητικά (όπως για παράδειγμα η δημόσια συνουσία). Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με το βρίσιμο. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, μπορεί να συλληφθείς, να κληθείς να πληρώσεις πρόστιμο ή ακόμη και να χάσεις την δουλειά σου σε κάποιες περιπτώσεις.

Αποτελεί, όμως, η τιμωρία (μέσω της δικαστικής ή άλλης οδού) ένας ορθός τρόπος αντιμετώπισης της χρήσης υβριστικών λέξεων; Η Rebecca Roach υποστηρίζει πως αυτό είναι ένα σημαντικό φιλοσοφικό ερώτημα και μας καλεί να αναλογιστούμε πόσα πράγματα, ανά τους αιώνες, έχουν χαρακτηριστεί προσβλητικά και έχουν αντιμετωπισθεί τιμωρητικά. Ένα πρόσφατο παράδειγμα, όχι και τόσο μακρινών δεκαετιών, είναι ο περιορισμός της ελευθερίας στην ομοφυλία επειδή θεωρούταν προσβλητική, σε αντίθεση με την σημερινή εποχή κατά την οποία, στις λεγόμενες "προοδευτικές" κοινωνίες, θεωρείται ένα αποδεκτό φαινόμενο και όπου, ακόμη και αν κάποιος αισθάνεται ότι προσβάλλεται από αυτή, δεν τιμωρείται. Έτσι, η Roach είναι της άποψης ότι και η βωμολοχία δεν θα έπρεπε να τιμωρείται και πως θα έπρεπε να υπάρξει, κάποια στιγμή, μια επαρκής επεξήγηση σχετικά με το γιατί η χρήση υβριστικών λέξεων τιμωρείται. Σίγουρα υπάρχουν πολλοί (και καλοί) λόγοι για να αποφεύγει κάποιος την βωμολοχία αλλά η επιβολή τιμωρίας, για την ίδια, είναι ανυπόστατη.
Συχνά παρατηρείται η χρήση αστερίσκων, ή άλλων χαρακτήρων και εικόνων, ως αντικατάστατο των αλφαβητικών γραμμάτων μιας βρισιάς. Πολλοί μπορεί να θεωρήσουν ότι μια τέτοια πρακτική μπορεί να καθιστά μια υβριστική λέξη λιγότερο προσβλητική, όμως η Roach δεν πιστεύει πως αυτό ισχύει, δεδομένου ότι η λέξη επικοινωνείται και το αναγνωστικό κοινό καταλαβαίνει επ' ακριβώς ποια είναι η βρισιά που διαβάζει. Οι κοινωνίες, όμως, φαίνεται να αποδέχονται πιο εύκολα μια προσβολή "κρυμμένη" πίσω από αστερίσκους παρά ειπωμένη καθαρά. Υπάρχει, όμως, και η πιθανότητα οι "κρυπτογραφημένες" βρισιές να κάνουν τα πράγματα χειρότερα εάν υπάρχει οποιαδήποτε αμφιβολία σχετικά με το ποια είναι αυτή η λέξη και παρερμηνευτεί. Ειδικά στις περιπτώσεις όπου μια "κρυπτογραφημένη" λέξη μπορεί να θεωρηθεί ως χειρότερη από αυτή που πραγματικά είναι. Τέλος, τίθεται το θέμα της αποδοχής και της ευρύτερης χρήσης και ανοχής υβριστικών ή προσβλητικών λέξεων που γράφονται εμμέσως. Συνεπώς, η χρήση "αστερίσκων" ή άλλων συμβόλων για την συγγραφή και κοινοποίηση υβριστικών λέξεων, μπορεί να είναι αποδεκτή εάν και εφόσον επιτυγχάνει έναν συγκεκριμένο σκοπό, ήτοι την μη προσβολή του αναγνωστικού κοινού.

Όσον αφορά την χρήση υβριστικών λέξεων από τα παιδιά, η Roach αναγνωρίζει πολυδιάστατες και, συχνά, αντικρουόμενες απόψεις επί του θέματος, οι περισσότερες, όμως, μη ορθολογικές. Όλοι γνωρίζουμε πως όταν τα παιδιά μεγαλώσουν και γίνουν ενήλικες θα βρίζουν. Αυτό που δεν επιθυμούμε και που θέλουμε να αποφύγουμε, είναι τα παιδιά να βρίζουν σε λάθος πλαίσιο γιατί μπορεί να δυσαρεστήσουν τους γύρω τους. Υπάρχουν, όμως, πολλοί τρόποι που τα παιδιά μπορεί να το πετύχουν αυτό χωρίς να βρίζουν: για παράδειγμα, απευθυνόμενα σε κάποιον μεγαλύτερο στον ενικό (π.χ. στον δάσκαλό τους). Κι όμως, στόχος μας δεν είναι να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας μαθαίνοντας τα να αποκαλούν τους άλλους "κύριε" ή "κυρία", αλλά ότι υπό συγκεκριμένες συνθήκες, μια τέτοια αναφορά είναι πιο ευγενική, ή θεμιτή. Έτσι, πιο σώφρον θα ήταν αν τους μαθαίναμε πως υπάρχουν συγκεκριμένα πλαίσια μέσα στα οποία η βωμολοχία είναι "επιτρεπτή" παρά να προσπαθούμε να αποφύγουμε το φαινόμενο στο σύνολό του.

Κι αν καταφέρατε να διαβάσετε ως εδώ χωρίς να ενοχληθείτε από τις γραφόμενες βωμολοχίες, είμαι σίγουρος πως διασκεδάσατε με την ανάγνωση του άρθρου αυτού όσο κι εγώ με την συγγραφή του!

* Μια ομιλία της Rebecca Roach στο Πανεπιστήμιο της Οξφώρδης, μπορείτε να ακούσετε εδώ, καθώς και μια συνέντευξή της στο philosophybites, εδώ.

filosozin

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ