Ευτυχία: Πλήρης οδηγός για ναυτιλομένους

Στον Θαυμαστό Καινούριο Κόσμο του Χάξλεϋ όλοι είναι ευτυχισμένοι. Όλοι πρέπει να είναι ευτυχισμένοι. Το μόνο που χρειάζεται να κάνουν είναι να παίρνουν το χαπάκι τους, το σόμα, κι όλα είναι καλά. Ένας κόσμος ευτυχίας. Δεν υπάρχουν συγκρούσεις, δεν υπάρχουν πόλεμοι, δεν υπάρχουν προβλήματα ούτε και δυστυχία.

Όμως γιατί η δυστοπία του Χάξλεϋ μοιάζει πιο απειλητική από εκείνη του Όργουελ, όπου ο Μεγάλος Αδελφός επιβάλλεται δια της βίας; Μήπως επειδή δεν είναι φυσικό να είμαστε -πάντα- ευτυχισμένοι;

Άλλωστε τι είναι η ευτυχία και πώς θα μπορούσαμε να την μετρήσουμε;

Η ευτυχία έχει γίνει η συλλογική ψευδαίσθηση με την οποία ζει η εποχή μας.Pascal Bruckner

Ο γενικά αποδεκτός ορισμός της ευτυχίας, αν δεν θέλουμε να εμπλακούμε σε φιλοσοφικές θεωρήσεις, είναι: Η υποκειμενική ευημερία.

Ευτυχισμένος είναι εκείνος που αισθάνεται έτσι. Δεν έχει σημασία πόσα έχει, πόσα δεν έχει, με ποιον ζει και πώς ζει, γιατί αισθάνεται και τι εννοεί. Είναι υποκειμενικό, οπότε αν εσύ πιστεύεις ότι είσαι ευτυχισμένος, αν νιώθεις ότι ευημερείς, αν περνάς καλά, τότε είσαι ευτυχισμένος.

Οι ψυχολόγοι έχουν φτιάξει πολλά ερωτηματολόγια για να μετρήσουν την ευτυχία. Ζητούν απ’ τους ερωτώμενους ν’ απαντήσουν σε μια κλίμακα από το ένα ως το δέκα (1 – 10) πόσο συμφωνούν (1=καθόλου, 10=απόλυτη ταύτιση) με δηλώσεις του τύπου: “Η ζωή είναι ωραία” – “Νιώθω καλά” – “Αισθάνομαι αισιοδοξία για το μέλλον”. Έπειτα αθροίζουν όλες τις απαντήσεις και υπολογίζουν το γενικό υποκειμενικό μέγεθος ευτυχίας του κάθε ατόμου.

Για κάθε άτομο ξεχωριστά ίσως να μην έχει αξία μια τέτοια έρευνα, αλλά στατιστικολογικά μπορεί να δείξει -να υποδείξει μάλλον- κάποια θέματα ευτυχίας.

Αν, για παράδειγμα, 10.000 παντρεμένοι βγάζουν μέσο όρο ευτυχίας 8,73 και 10.000 χωρισμένοι βγάζουν μ.ο. ευτυχίας 5,42 , συμπεραίνουμε ότι οι παντρεμένοι είναι πιο ευτυχισμένοι απ’ τους χωρισμένους.

Η ευτυχία; Ένα καλό πούρο, ένα καλό γεύμα και μια καλή γυναίκα. Ή μια κακή γυναίκα, εξαρτάται πόση ευτυχία μπορείς να αντέξεις.George Burns

Ως τώρα αυτές οι έρευνες συμφωνούν ότι οι άνθρωποι νιώθουν πιο ευτυχισμένοι όταν είναι: Παντρεμένοι, υγιείς, οικονομικά ευκατάστατοι (όχι απαραίτητα πλούσιοι), ζώντας σε δημοκρατικά καθεστώτα, ζώντας σε μικρές κοινότητες, έχοντας καλές σχέσεις (φιλικές-συγγενικές), ζώντας σε εύκρατες περιοχές κα (δες παλιότερο κείμενο «Η ευτυχία στα χρόνια της χολέρας»)

Όλα αυτά είναι αναμενόμενα, και σίγουρα δεν χρειαζόμασταν τους ψυχολόγους για να μας τα πουν. Όμως οι έρευνες μέσης ευτυχίας έβγαλαν δύο ευρήματα που είναι πιο σημαντικά:

Πρώτον: Κάθε άνθρωπος έχει ένα «σημείο αναφοράς» για την ευτυχία που νιώθει (που δηλώνει ότι νιώθει).

Δεύτερον: Η ευτυχία μας εξαρτάται περισσότερο απ’ τον συσχετισμό ανάμεσα στις αντικειμενικές συνθήκες και τις υποκειμενικές… προσδοκίες.

Το πρώτο εύρημα δείχνει ότι κάθε άνθρωπος είναι προκαθορισμένος να νιώθει ένα συγκεκριμένο βαθμό ευτυχίας. Υπάρχει κάτι σαν «θερμοστάτης ευτυχίας» στον εγκέφαλο του, που διατηρεί την ευτυχία στο ίδιο επίπεδο.

Για παράδειγμα: Εφόσον έχει τα απαραίτητα προς το ζην (αυτό είναι προαπαιτούμενο) όσο και να βελτιωθεί η ζωή του οικονομικά, κι αφού ανέβει υψηλότερα στην κλίμακα ευτυχίας, λίγο καιρό μετά, ένα-δύο-πέντε χρόνια, θα επιστρέψει στην ευτυχία που ένιωθε πριν, στο «σημείο αναφοράς».

Το χρήμα δεν φέρνει την ευτυχία. Τώρα έχω 50 εκατομμύρια και είμαι το ίδιο ευτυχισμένος με τότε που είχα 48.Arnold Schwarzenegger

Ακόμα κι αν του συμβεί κάποιο ατύχημα, αρρώστια ή πένθος (αν η κατάσταση του δεν επιδεινώνεται), τότε θα δυστυχήσει αρχικά, αλλά μετά από 1-2-5 χρόνια θα επιστρέψει στην προηγούμενη κατάσταση ευτυχίας.

Γι’ αυτό ίσως να υπάρχει βιολογική – εξελικτική εξήγηση, αλλά θα την αναφέρουμε αργότερα.

Το δεύτερο εύρημα είναι πιο αποκαλυπτικό: Η ευτυχία μας δεν εξαρτάται τόσο απ’ το πόσα έχουμε, καταφέρνουμε, αλλά απ’ το πόσα προσδοκούσαμε και τι πήραμε τελικά.

Ένας άνθρωπος με υπερβολικές (χιμαιρικές) προσδοκίες ποτέ δεν θα είναι ευτυχισμένος. Γιατί ακόμα κι αν καταφέρει αύριο να πετύχει όσα ήθελε να πετύχει, την επομένη θα έχει ακόμα υψηλότερες προσδοκίες, τη μεθεπόμενη περισσότερες κοκ

Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να είσαι ικανοποιημένος με ό,τι έχεις και να μην προσπαθείς για περισσότερα. Σημαίνει ότι πρέπει να είσαι ικανοποιημένος με ό,τι έχεις, να μπορείς να καταλάβεις πόσα μπορείς να πετύχεις, κι ίσως -αν θες να το ρισκάρεις- ν’ ανεβάζεις τον πήχυ λίγο πιο ψηλά (γνωρίζοντας ότι μπορεί να αποτύχεις).

Το γνώθι σαυτόν των αρχαίων δεν είναι τυχαία συμβουλή. Σίγουρα η μεγαλύτερη ανοησία είναι να μην γνωρίζεις τον εαυτό σου, τις δυνάμεις σου, τις ικανότητες σου (καθώς και το κοινωνικό σου περιβάλλον).

Καλύτερα να είσαι δυστυχισμένος Σωκράτης, παρά ευτυχισμένο γουρούνι.
Τζων Στιούαρτ Μιλλ

 Αν η ευτυχία μας καθορίζεται απ’ τις προσδοκίες μας, τότε τα ΜΜΕ και οι βιομηχανίες του κινηματογράφου και της διαφήμισης, μας κάνουν οπωσδήποτε πιο δυστυχισμένους. Πώς; Αυξάνοντας τις προσδοκίες μας.

Πριν εκατό χρόνια ελάχιστοι άνθρωποι ταξίδευαν πέρα απ’ την κοντινή τους πόλη. Κάποιοι δεν έφευγαν ποτέ απ’ το μέρος όπου γεννήθηκαν. Αυτό δεν τους έκανε δυστυχισμένους.

Τώρα πια τα ταξίδια, ο τουρισμός, είναι κάτι που όλοι “πρέπει να ζήσουμε”. Βλέπουμε υπέροχες εικόνες απ’ τις άλλες χώρες και μαθαίνουμε ότι όλοι πρέπει να πάμε εκεί.

Γιατί να μείνεις στην Ελλάδα, όταν μπορείς να ταξιδέψεις στο μυστηριώδες Μαρόκο, στο εξωτικό Μπαλί, στο περιπετειώδες Κονγκό;

Το πρόβλημα (η διάσταση ανάμεσα στο προσδοκόμενο και στο υπαρχτό) είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να ταξιδέψουν σ’ αυτά τα μέρη -ίσως να μπορέσουν να πάνε για μια βδομάδα στη Χαλκιδική τον Αύγουστο.

Κι αφού έχεις δει τις εικόνες απ’ τις παραλίες του Μαυρίκιου, η οικεία εικόνα του Προκόπη στην Νάξο, σου προκαλεί βαρεμάρα, κι αυξάνει τη δυστυχία σου (ενώ, παραδόξως, είναι τόσο πολλοί οι άνθρωποι που ονειρεύονται και προσδοκούν να βρεθούν στις Κυκλάδες για λίγες μέρες).

Η ευτυχία που θέλεις να έχεις χαλάει την ευτυχία που ήδη έχεις.Jacques Deval

~~

Σκεφτείτε και το άλλο. Μια έφηβη που μεγάλωνε σ’ ένα ελληνικό χωριό το 1910, θα αισθανόταν ότι είναι η πιο όμορφη του χωριού -ή έστω μία απ’ τις πιο όμορφες.

Το μέσο σύγκρισης ήταν οι άλλες πέντε συνομήλικες. Οι υπόλοιπες γυναίκες που ήξερε ήταν παντρεμένες, κουρασμένες, γριές. Και σίγουρα η Ευτυχία, έστω ότι αυτό ήταν το όνομα της, είχε πολλά φλερτ -αφού δεν υπήρχαν και πολλά άλλα κορίτσια σε ηλικία γάμου.

Σήμερα, ακόμα και στο πιο απομακρυσμένο χωριό, η Ευτυχία δεν συγκρίνει τον εαυτό της με τις συντοπίτισσες. Συγκρίνεται με τα μοντέλα, με τις τραγουδίστριες και τις ηθοποιούς που βλέπει στην τηλεόραση, στον κινηματογράφο και στο διαδίκτυο.

Το 1910 οι προσδοκίες για τον εαυτό της ήταν μικρότερες. Δεν χρειαζόταν να έχει το σώμα της Αντριάνα Λίμα, τη γοητεία της Πενέλοπε Κρουζ και το ταλέντο της Adele.

Την ίδια στιγμή οι προσδοκίες της για εραστή ή σύζυγο δεν ταυτίζονταν με τον Τζέιμι Ντόρναν. Ο Λάμπης, ο γιος του κυρ-Νίκου, ήταν το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου της -και ο κατάλληλος πατέρας των παιδιών της.

Καθώς αυξάνονται οι προσδοκίες, και συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους κορυφαίους -στον τομέα τους- παγκοσμίως, μειώνεται η ευτυχία μας.

Ευτυχία είναι να ξέρεις τα όριά σου και να σου αρέσουν.Romain Rolland

~~

Αυτά τα συμπεράσματα προέρχονται απ’ τις έρευνες των κοινωνικών ψυχολόγων. Όμως οι βιολόγοι και οι επιστήμονες του εγκεφάλου, ήρθαν να προσθέσουν μια νέα προοπτική.

Σύμφωνα μ’ αυτούς ο βαθμός ευτυχίας που μπορούμε να αισθανθούμε είναι θέμα εξελικτικής προσαρμογής.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι το αποτέλεσμα της φυσικής επιλογής -στη διάρκεια χιλιάδων χρόνων τουλάχιστον. Λειτουργεί με χημικούς και ηλεκτρικούς τρόπους. Έτσι και η ευτυχία είναι θέμα βιοχημείας.

Κάθε ανθρώπινος εγκέφαλος είναι έτσι φτιαγμένος (λόγω γονιδίων ή τυχαιότητας), ώστε να βιώνει διαφορετικά επίπεδα ευτυχίας. Κάποιοι έχουν όρια απ’ το 3 ως το 7, με μέσο όρο το 5. Αυτό σημαίνει ότι συνήθως είναι κοντά στο 5 (το σημείο αναφοράς).

Όταν αισθάνονται άσχημα (επειδή δεν έχουν τους τρικέφαλους του Μπραντ Πητ) πέφτουν στο 3. Όταν νιώθουν υπέροχα, γιατί μόλις έκαναν σεξ με την κοπέλα που ποθούσαν, φτάνουν ως το 7.

Κάποιοι άλλοι είναι γενετικά προκαθορισμένοι να νιώθουν ευτυχία απ’ το 5 ως το 9, με σημείο αναφοράς το 7.

Η ζωή μου δεν έχει σκοπό, δεν έχει κατεύθυνση, δεν έχει στόχο, δεν έχει νόημα, και όμως είμαι ευτυχισμένος. Δεν μπορώ να το καταλάβω. Τι κάνω σωστά;Charles M. Schulz

~~

Υπάρχουν, λοιπόν, οι άνθρωποι που είναι πιο ευτυχισμένοι, χαρούμενοι, ικανοποιημένοι απ’ τους άλλους -ενώ ζουν τις ίδιες καταστάσεις. Υπάρχουν κι εκείνοι που διαρκώς γκρινιάζουν και ποτέ δεν είναι αρκετά χαρούμενοι -ή όχι τόσο συχνά.

Κάτι τέτοιο, μια σταθερή βιοχημεία ευτυχίας, θα μπορούσε να ανατρέψει τα συμπεράσματα των ψυχολόγων: Ο παντρεμένος δεν είναι πιο ευτυχισμένος επειδή είναι παντρεμένος, αλλά είναι παντρεμένος επειδή είναι πιο ευτυχισμένος.

Όπως και να το δεις, σίγουρα ένας χαρούμενος κι ευτυχισμένος άνθρωπος έχει περισσότερες πιθανότητες να παντρευτεί -και να μείνει παντρεμένος, από κάποιον που διαρκώς γκρινιάζει και παραπονιέται.

Κανείς δεν συμπαθεί τους γκρινιάρηδες ανθρώπους, κανείς δεν συμπαθεί τους δυστυχισμένους.

Είμαστε όλοι φίλοι των ευτυχούντων, ενώ των δυστυχούντων δεν είναι φίλος ούτε ο πατέρας.
Αριστοτέλης

~~

Η φυσική επιλογή του μέσου όρου ευτυχίας είναι εύκολα κατανοητή -και εξελικτικά.

Καταρχήν ένας άνθρωπος με βιοχημεία ευτυχίας πάντα στο 1, απόλυτα καταθλιπτικός, απαισιόδοξος, δυστυχισμένος, μάλλον δεν θα ζούσε πολύ. Ή θα αυτοκτονούσε ή θα έμενε μόνος να καταθλίβεται. Και σίγουρα δεν θα έκανε απογόνους, για να μεταδώσει το γονίδιο της απόλυτης δυστυχίας.

Όμως κι ένας απόλυτα ευτυχισμένος άνθρωπος, που ζει πάντα στο 10, δεν θα μπορούσε να ενταχτεί στην κοινωνία. Ίσως να γινόταν μοναχός-σοφός-άγιος, αλλά οικογένεια-παιδιά δεν θα έκανε. Και η απόλυτη ευτυχία του θα χανόταν.

Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι αποτυχημένοι γιατί τα πάνε τόσο καλά με τον εαυτό τους, που δεν σκοτίζονται.Agatha Christie

~~

Τα καλά νέα απ’ τους βιολόγους, που δεν είναι δογματικοί της επιστήμης τους, είναι ότι οι εξωτερικές συνθήκες επηρεάζουν τη βιοχημεία του εγκεφάλου μας, όπως ότι κι εμείς μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τον εγκέφαλο μας.

Μπορεί να έχουμε ένα προκαθορισμένο ποσό ευτυχίας, αλλά αυτό διακυμαίνεται, έστω από το 3 ως το 7. Ποτέ δεν θα καταφέρουμε να φτάσουμε το 9, αλλά μπορούμε να ζούμε όσο περισσότερο γίνεται πάνω απ’ το 5, όσο πιο κοντά στο “ταβάνι ευτυχίας”, το δικό μας 7.

Η ευτυχία είναι μια τέχνη που χρειάζεται καθημερινή εξάσκηση, όπως το βιολί.John Lubbock

~~

Η ευτυχία είναι και θέμα επιλογών.

Να είσαι ευτυχισμένος όταν κολυμπάς στο Αιγαίο και να μην ονειρεύεσαι τον Μαυρίκιο.

Να απολαμβάνεις και να φροντίζεις το σώμα σου, αλλά να μην προσδοκείς να χάσεις είκοσι κιλά τις επόμενες δέκα μέρες -ή να ψηλώσεις δέκα πόντους.

Να αγαπάς τον σύντροφο σου, ακόμα κι αν δεν είναι τόσο ρομαντικός όσο θα ήθελες ή τόσο γυμνασμένη όσο θα ήθελες.

Να κάνεις ό,τι καλύτερο μπορείς στην εργασία σου, ακόμα κι αν δεν είναι η NASA.

Να προσπαθείς ν’ αλλάξεις τον κόσμο, αλλά να ξεκινάς απ’ τον περίγυρο σου.

Τελικά να ονειρεύεσαι και να κοιτάς μακριά, να πιστεύεις στο αδύνατο, να προσπαθείς γι’ αυτό αν αντέχεις (έτοιμος και για την αποτυχία), αλλά να μην ξεχνάς ν’ απολαμβάνεις αυτό που έχεις, να γελάς και να χαίρεσαι, να χτίζεις τον κόσμο σου, το μέλλον το δικό σου και των παιδιών σου, με μικρά και ειλικρινή βήματα.

Η απόλαυση του σήμερα, η ευτυχία, είναι ο μόνος τρόπος για να πάρεις δύναμη, να συνεχίσεις, να συναντήσεις ανθρώπους, να ζήσεις μαζί τους, τώρα, για να μπορέσεις να προσθέσεις ένα ακόμα κομμάτι του αύριο.

Δεν είναι δυνατό να είσαι ευτυχισμένος χωρίς να είσαι σοφός, τίμιος και δίκαιος. Ούτε να είσαι σοφός, τίμιος και δίκαιος χωρίς να είσαι ευτυχισμένος.Επίκουρος

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Γι’ αυτό το κείμενο πήρα έμπνευση και πληροφορίες απ’ το σπουδαίο βιβλίο του Yuval Noah Harari, «Σάπιενς», εκδόσεις Αλεξάνδρεια, μτφ Μιχάλης Λαλιώτης.

sanejoker

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ