Ηγησιάναξ o Aλεξανδρεύς, αστρονομικά Φαινόμενα

Ο Ηγησιάναξ, γιος του Διογένη από την Αλεξάνδρεια της Τρωάδας, έζησε στην Αντιόχεια την εποχή του Αντιόχου του Γ΄ του Μεγάλου (222-187 π.Χ.) και υπήρξε ένας από τους ευνοούμενούς του. Η εύνοια του Αντιόχου είχε ως αποτέλεσμα να σταλεί το 197 και 193 π.Χ. στη Ρώμη ως πρεσβευτής των Σελευκιδών στη Σύγκλητο και το 196 π.Χ. στον Φλαμινίνο στην Κόρινθο. Υπήρξε γραμματικός, συγγραφέας των έργων Περί της Δημοκρίτου λέξεως και Περί ποιητικών λέξεων. Είναι επίσης ο αρχαιότερος γνωστός συντάκτης μιας ιστορίας για την Τροία με τον τίτλο Τρωικά, την οποία εξέδωσε με το πλαστό όνομα Κεφαλίων. Έγραψε επίσης Λιβυκά και Ιστορίαι, όπου ανάμεσα σε άλλα μνημονευόταν και η επιδρομή των Γαλατών στη Μ. Ασία. Ασχολήθηκε και με την ποίηση και φέρεται ως συγγραφέας ενός αστρονομικού εγχειριδίου ανάλογου και ομότιτλου με τα γνωστά Φαινόμενα του Άρατου από τους Σόλους της Κιλικίας. Ο Άρατος επισκίασε και σχεδόν εξάλειψε με το έργο του τις δημιουργίες συγγραφέων όπως ο  Ηγησιάναξ, οι οποίοι εντάσσονται στην ευρύτερη παράδοση της διδακτικής ποίησης με αρχηγέτη τον Ησίοδο.

Αθήναιος 4 155 Α:

Ο Δημήτριος ο Σκήψιος στο 15ο βιβλίο του έργου του Τρωικός διάκοσμος λέει: στην αυλή του βασιλιά Αντιόχου, τον οποίο αποκάλεσαν Μέγα, και στη διάρκεια ενός δείπνου, χόρευαν τον πυρρίχιο χορό όχι μόνο οι φίλοι του βασιλιά, αλλά και ο ίδιος ο βασιλιάς. Όταν λοιπόν έφτασε η σειρά του Ηγησιάνακτα από την Αλεξάνδρεια της Τρωάδας να χορέψει, του συγγραφέα των Ιστοριών, αυτός σηκώθηκε και είπε: «τι απ' τα δύο θέλεις βασιλιά, να με δεις να χορεύω άσχημα ή να με ακούσεις να απαγγέλλω ωραία τα δικά μου ποιήματα;» Καθώς λοιπόν διατάχτηκε να απαγγείλει, τόσο πολύ άρεσε στο βασιλιά, ώστε αξιώθηκε και ένα χρηματικό ποσό να λάβει και να γίνει ένας από τους φίλους του βασιλιά.

Φαινόμενα

 (Εύδοξος Αστρονόμος απ. 3Lasserre

Ο Άρατος έγραψε με επιτυχία τα Φαινόμενα, με συνέπεια να τους ξεπεράσει όλους σε αποτελέσματα. Γιατί και ο Εύδοξος ο Κνίδιος έγραψε Φαινόμενα και ο Λάσος ο Μάγνης… και ο Έρμιππος και ο Ηγησιάναξ και ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος και άλλοι πολλοί...

(Πλούταρχος, Ηθ. 920 Ε  -για το πρόσωπο στη Σελήνη:)

Δεν πρόκειται για μια μορφή συνεχούς και συγκεχυμένης σκιάς, αλλά σωστά έχει γράψει ο Ηγησιάναξ λέγοντας:

            Γύρω γύρω με φωτιά λαμπρύνεται ολόκληρη,

            στη μέση όμως, πιο γλαυκά κι από τον κύανο,προβάλλουν

            σαν από κοριτσιού μάτι και μέτωπο υγρό.

            Αυτά αντικριστά με πρόσωπο μοιάζουν.

(Πλούταρχος, Ηθ. 921 Β:) 

Όπως λέει κάπου και ο Ηγησιάνακτας:

            Ή του ωκεανού το μέγα κύμα που κυματίζει αντίπερα

            ίσως εκεί να καθρεφτίζεται, κατόπτρου φωτιάς ομοίωμα.

ος, De astron. 2.6:)         

Εγγόνασιν: ...ο  Ηγησιάναξ όμως είπε ότι (ο αστερισμός) είναι ο Θησέας που φαίνεται να σηκώνει το βράχο στην Τροιζήνα, επειδή λέγεται ότι κάτω απ' αυτόν το βράχο ο Αιγέας τοποθέτησε το Ελλοπικό  σπαθί του  και παράγγειλε στην Αίθρα, τη μητέρα του Θησέα, να μην τον στείλει στην Αθήνα, πριν με την αξία του μπορέσει να σηκώσει το βράχο και να ξαναφέρει το σπαθί του πατέρα του. Έτσι φαίνεται να προσπαθεί να σηκώσει όσο πιο ψηλά μπορεί το βράχο. Ακόμη, για τον ακόλουθο λόγο ορισμένοι τη Λύρα, η οποία είναι τοποθετημένη πάρα πολύ κοντά στον αστερισμό του, λένε ότι είναι του Θησέα: δηλαδή, έτσι που ήταν παιδευμένος σε κάθε είδος τέχνης, φαίνεται να είχε διδαχτεί επίσης και τη λύρα

(Υγίνος, astron2. 14:)       

Οφιούχος: ...Γι' αυτόν τον αστερισμό οι περισσότεροι έχουν πει ότι ήταν ο βασιλιάς των Γετών που κατοικούν στη Θράκη με το όνομα Καρνάβων. Αυτός τοποθετείται σ' εκείνη την εποχή της ιστορίας, όταν για πρώτη φορά λέγεται ότι δόθηκαν στους θνητούς οι σπόροι των καρπών. Η Δήμητρα λοιπόν, όταν χάριζε στους ανθρώπους τα ευεργετήματά της, διέταξε τον Τριπτόλεμο, του οποίου τροφός υπήρξε η ίδια, να διανείμει τους σπόρους, καθισμένος πάνω σε μια άμαξα που την έσερναν φίδια – λέγεται ότι αυτός πρώτος απ' όλους  χρησιμοποίησε άμαξα, για να μην καθυστερεί στην πορεία του- περιτρέχοντας τους αγρούς όλων των εθνών. Έτσι οι ίδιοι οι άνθρωποι και οι απόγονοί τους θα απομακρύνονταν ευκολότερα από τον άγριο τρόπο ζωής τους. Ο Τριπτόλεμος, όταν έφτασε σ' εκείνον το βασιλιά των Γετών που αναφέραμε παραπάνω, έγινε δεκτός αρχικά με φιλόξενη διάθεση. Κατόπιν όμως πιασμένος σε ενέδρα, όχι ως αγαθοεργός και άκακος ξένος, αλλά ως αγριότατος εχθρός, παρ' ολίγον να χάσει τη ζωή του. Γιατί όταν με διαταγή του Καρνάβοντος ένα  από εκείνα τα φίδια  θανατώθηκε, για να μην έχει την ελπίδα ο Τριπτόλεμος, όταν θα αντιλαμβανόταν την ενέδρα που είχε ετοιμαστεί εναντίον του, να προσφύγει στη βοήθεια της άμαξας, η Δήμητρα ήρθε εκεί και βάζοντας ένα άλλο φίδι στο ζυγό της κλεμμένης άμαξας την επέστρεψε στο νέο. Ενώ στον βασιλιά, για το κακούργημα που επιχείρησε, λέγεται ότι επέβαλε μια βαριά ποινή. Γιατί ο Ηγησιάναξ λέει ότι η Δήμητρα, για να θυμούνται οι άνθρωποι, έπλασε έτσι τον Καρνάβοντα με άστρα, ώστε να φαίνεται σαν να σκοτώνει το φίδι κρατώντας το στα χέρια. Αυτός τόσο σκληρά διέρχεται την ύπαρξή του, ώστε θα ψήφιζε για τον εαυτό του το θάνατο ως κάτι το γλυκύτατο. 

ος, De astron. 2. 29:)      

Υδροχόος: γι' αυτόν οι περισσότεροι έχουν πει ότι είναι ο Γανυμήδης, τον οποίο λέγεται ότι ο Δίας, λόγω της ωραιότητας του σώματός του τον άρπαξε από τους γονείς του και τον έκανε υπηρέτη των θεών. Έτσι φαίνεται σαν να χύνει κάπου νερό. Ο Ηγησιάναξ όμως λέει ότι είναι ο Δευκαλίωνας, επειδή την εποχή της βασιλείας του, τέτοια ποσότητα νερού χύθηκε από τον ουρανό, ώστε να λέγεται ότι έγινε ο κατακλυσμός...

---

Πβ. το επίγραμμα της Παλατινής Ανθολογίας, . 3.59:

            Όλα τα σημάδια τ’ ουρανού ο Ηγησιάναξ και ο Έρμιππος

            κι άλλοι πολλοί ετούτα τα φαινόμενα τα έγραψαν σε βιβλία.

            Κι απ' το σκοπό τους διόλου δεν απέτυχαν.

            Αλλά το σκήπτρο της λεπτολογίας ο Άρατος κατέχει.

Το απόσπασμα αυτό (όπως και το επόμενο) παραδίδει ο Πλούταρχος στο έργο του Για το πρόσωπο που εμφανίζεται στον κύκλο της σελήνης, έργο στο οποίο προσπαθεί να παρουσιάσει και να συνδέσει διάφορες θεωρίες για τη σελήνη, τη σύσταση και τη λάμψη της, καθώς και για την ψευδαίσθηση του προσώπου που εμφανίζεται στο δίσκο της.

Ο Πλούταρχος έχει απορρίψει προηγουμένως την ιδέα ότι το πρόσωπο στη σελήνη είναι μια ψευδαίσθηση, ένα θόλωμα του ματιού λόγω της λάμψης της που προσπίπτει στον οφθαλμό. Σε μια τέτοια περίπτωση θα περιμέναμε, λέει ο Πλούταρχος, να συμβαίνει το ίδιο και ακόμη περισσότερο για τον ήλιο. Όμως ο τελευταίος δεν εμφανίζει πρόσωπο στην επιφάνειά του. Επίσης η εικόνα του προσώπου θα ήταν τότε θολή και συγκεχυμένη, όχι σαφής και διακριτή, όπως είναι στην πραγματικότητα. Προς επίρρωση των συλλογισμών του ο Πλούταρχος παραθέτει το απόσπασμα του Ηγησιάνακτα, το οποίο με έξοχο τρόπο περιγράφει την καθαρή διαγραφή του προσώπου στον κύκλο της σελήνης.

Ο κύανος ήταν ένα είδος βαθυγάλαζου υλικού, το οποίο χρησιμοποιούνταν για τη διακόσμηση κυρίως όπλων, πανοπλιών και ασπίδων. Δεν είναι γνωστή η ακριβής του σύσταση, αλλά κατά πάσα πιθανότητα επρόκειτο για γαλάζιο χάλυβα.

Εδώ ο Πλούταρχος παρουσιάζει μια άλλη θεωρία, σύμφωνα με την οποία το πρόσωπο στη σελήνη είναι η αντανάκλαση στη σελήνη, όπως σε καθρέφτη,  του Ωκεανού που περιβάλλει τη γη.

Το απόσπασμα αποτελεί προσπάθεια ερμηνείας του αστερισμού με το όνομα Εγγόνασιν (από τη φράση ἐν γόνασι = στα γόνατα), κοντά στον αστερισμό της Λύρας. Ενώ η συνήθης ερμηνεία ήταν ότι επρόκειτο για τον αστερισμό του Ηρακλή, ο Ηγησιάναξ δέχεται μια σύνδεσή του με το Θησέα.

Από τη Ελλοπία, περιοχή της Εύβοιας και συνεκδοχικά ολόκληρο το νησί, η οποία ονομάστηκε έτσι από τον Έλλοπα, γιο του Ίωνος. Πβ. και Καλλίμαχος απ. 236.2 Preiffer, όπου το σπαθί του Αιγέα ονομάζεται Αἰδήψιον, δηλ. από την Αιδηψό της Εύβοιας.

heterophoton

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ