Borrowed time: Η νοσταλγία και η θλίψη υπό την οπτική της Pixar

«Δανείζομαι χρόνο» και μεράκι από τους δημιουργούς της Pixar, οι οποίοι δηλώνουν ασταμάτητοι στην αναζήτηση όλων εκείνων των νοημάτων που προβληματίζουν και στοιχειώνουν την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση . Λειτουργούν σαν κοινωνικοί επιστήμονες ερευνώντας ποια είναι η χρυσή τομή, το κοινό εκείνο έδαφος που -παρά την αξία της διαφορετικότητας- ενοποιεί τον ανθρώπινο γαλαξία και έπειτα, σαν γιατροί φροντίζουν με την εναλλακτική τεχνική της ομοιοπαθητικής να μας εκθέσουν σε αυτά τα νοήματα, στο μικρόβιο της υπερανάλυσης και της αέναης αναζήτησης της λύσης των αινιγμάτων της ζωής, με την ελπίδα της θεραπείας.

Borrowed time (= Δανεικός χρόνος) ονομάζεται το νέο δημιούργημα της κολοσσιαίας βιομηχανίας κινουμένων σχεδίων με ,αν μη τι άλλο , καθόλου δανεικό περιεχόμενο. Πρόκειται για μια ακόμα ταινία animation που παντρεύει το ωραιοποιημένο, λιτό σχέδιο με την ωμή, σκληρή  πραγματικότητα. Αυτή τη φορά, το κοινό επιβάλλεται να αποτελείται από ενήλικες αποδεικνύοντας πως τα κινούμενα σχέδια δεν ταυτίζονται με την παιδική κι απλουστευμένη πραγματικότητα αλλά συνίστανται σε μια τεχνική η οποία χρησιμοποιώντας το σχέδιο και την οφθαλμαπάτη της κίνησης μπορεί και μεταλαμπαδεύει τα πιο ειλικρινή και σοβαρά μηνύματα των λιθαριών που συνθέτουν τον ανθρώπινο ψυχισμό. To κοινό δεν είναι η μοναδική ειδοποιός διαφορά. Η διάρκεια και η απομυθοποίηση της αφηγηματικής τεχνικής του διαλόγου επίσης εκπλήσσουν. Έξι λεπτά διαρκεί η ταινία μικρού μήκους και αρκούν για να πειστούμε πως οι διάλογοι περισσεύουν εκεί που οι εικόνες αναλαμβάνουν να μιλήσουν .

Η ιστορία θέτει στο επίκεντρο έναν μοναχικό σερίφη που έρχεται αντιμέτωπος με μια οδυνηρή ανάμνηση. Tα πρώτα δευτερόλεπτα της ταινίας μας εισάγουν στο σκηνικό στο οποίο διαδραματίζονται όσα πρόκειται να δούμε: ένα συννεφιασμένο, σκοτεινό, ομιχλώδες, έρημο και ξηρό τοπίο προϊδεάζει κατάλληλα για το «σκοτεινό» περιεχόμενο της ταινίας, της ανάμνησης, του παρελθόντος του σερίφη.

Η εικόνα από την αρχή πρωταγωνιστεί και καθηλώνει. Η φιγούρα του πρωταγωνιστή εμπλέκεται γρήγορα στο πλάνο · ένας άνθρωπος σκυθρωπός, ταλαιπωρημένος · μαύροι κύκλοι, σακούλες κάτω από τα μάτια προσυπογράφουν τη φυσική φθορά των γηρατειών αλλά και τη συναισθηματική κούραση · βλέμμα ταπεινό, χαμηλωμένο, μελαγχολικό · η έλλειψη περιποίησης τόσο από την ισχνή, καχεκτική φιγούρα όσο από την εικόνα των μαλλιών και των αξύριστων γενιών συνηγορεί υπέρ της εκτίμησης ότι ο σερίφης διανύει ακόμα τα στάδια κάποιου πένθους.

Έτσι , από το πρώτο λεπτό εγείρεται ο προβληματισμός σχετικά με το τί είναι αυτό που μπορεί να ταλανίζει τον πρωταγωνιστή, ποια απώλεια δεν μπορεί να αντιμετωπίσει. Την ευθύνη της εξήγησης επωμίζεται η εγκιβωτισμένη αναδρομική αφήγηση που εστιάζει στα παιδικά χρόνια του σερίφη. Σε μια σύντομη αναδρομή στα χρόνια αυτά , μικρός ο σερίφης πριν ακόμα αναλάβει την ευθύνη του επαγγέλματος, σε μια προσπάθεια διάσωσης του πατέρα του από τον γκρεμό χρησιμοποιώντας ως βοήθημα την αστυνομική καραμπίνα, σκότωσε τον πατέρα του σε μια στιγμιαία λανθασμένη εκπυρσοκρότηση.

Στο ίδιο μέρος στο οποίο τώρα κάθεται και θυμάται. Παρελθόν και παρόν συγχρονίζονται · κάθε βήμα προκαλεί και μια θύμηση · κάθε βήμα της μνήμης ισοδυναμεί με ένα βήμα πιο κοντά στο γκρεμό και το προσωπικό του επίσημο τέλος. Καταρρακωμένος παραδίδει τις δυνάμεις του, πέφτει με τον ίδιο τρόπο που σε εκείνη τη σκηνή έπεσε ο ίδιος από την άμαξα κι ο πατέρας από το γκρεμό · οι γρατζουνιές και τα τραύματα του τότε χτυπήματος αντικαθίστανται από τα τραύματα της μνήμης, τις πληγές της προσωπικής ευθύνης, την αρρώστια της ενοχής και της θλίψης.

Αξίζει να σχολιαστεί το ηλικιακό πλαίσιο μέσα στο οποίο επιλέχτηκε να τοποθετηθεί το τραύμα : Τα παιδικά χρόνια . Η παιδική προσωπικότητα, εύπλαστη ωσάν πλαστελίνη διαμορφώνεται στο μεγαλύτερο μέρος της από τους γονείς. Στο πρότυπό τους διαμορφώνεις τις πρώτες αναπαραστάσεις της αγάπης, της φροντίδας, του έρωτα μαζί με το βίωμα του θυμού, του ανταγωνισμού, της υπερβολής, της στέρησης, όλα ενωμένα στην ανάγκη του «ανήκειν» και της αποδοχής ·σε κάθε αίτημα που αποτελεί αίτημα αγάπης και προσοχής. Χρόνια τα οποία, σύμφωνα με τον Υπαρξισμό, θέτουν τις βάσεις «υποκειμενοποίησης» :

Σου μαθαίνουν πώς να θέσεις τα θεμέλια και πώς να αξιοποιήσεις όλους τους πόρους με σκοπό την κατανόηση της αυθεντικότητας και της μοναδικότητας του εαυτού. Σε εισάγουν στη σημασία της υπευθυνότητας, του σεβασμού τόσο απέναντι στις επιλογές του εαυτού όσο στο κοινωνικό σύνολο. Αυτά τα κομβικά χρόνια λοιπόν, σημαδεύονται από το θάνατο του πατέρα, του πρώτου αντικειμένου ανταγωνισμού, ταύτισης, δύναμης κι αρρενωπότητας για το αγόρι κι ακόμα παραπέρα από την ευθύνη του θανάτου που πραγματοποιεί ειρωνικά τις συμβολικές ευχές θανάτου στον ψυχισμό του μικρού. Σε μια ηλικία που δε χωρά εκλογίκευση , αθώωση και δικαιολόγηση.

Κατόπιν της αφήγησης όλα φαίνονται καθαρότερα.  Ο θάνατος του πατέρα μαζί με την άμεση εμπλοκή του σερίφη είναι ο λόγος εξαιτίας του οποίου ο σερίφης πενθεί και προσπαθεί να δώσει τέλος στη ζωή του . Ακόμα κι η επιλογή του επαγγέλματος μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αποτελεί μια προσπάθεια εξιλέωσης , άφεσης της αμαρτίας . Ας θυμηθούμε ότι ο φακός πριν μας παρουσιάσει το πρόσωπο του σερίφη , εστίασε μάλλον εσκεμμένα στο διακριτικό αστέρι-ορόσημο του βαθμού, σε μια προσπάθεια προετοιμασίας του κοινού μαζί με μια δόση πλάνης ·το μυαλό των θεατών μπορεί εύκολα να υποθέσει πως η καριέρα του αστυνομικού είναι γεμάτη ατυχήματα και επιπλοκές. Παράλληλα, καταρρίπτεται πανηγυρικά το στερεότυπο που θέλει το χρόνο, μαζί με τις νέες εμπειρίες και επιλογές να γιατρεύουν το παρελθόν. Στην προκειμένη, η επιλογή και συνέχιση του επαγγέλματος αποτελεί και μια μορφή τιμωρίας , εκθέτοντας τον εαυτό στα ερεθίσματα του τραυματικού γεγονότος αλλά και των επιλογών του πατέρα .

Οι αναμνήσεις καταδυναστεύουν το σερίφη και τον οδηγούν στο χείλος του γκρεμού · πέφτει μα μάχεται να σηκωθεί έχοντας μια περίεργη λάμψη ανάμεσα στις κατολισθήσεις να του οξύνει την περιέργεια και την ανάγκη να παλέψει , να ζήσει . Είναι η λάμψη από το ρολόι του πατέρα του . Σκουριασμένο , σταματημένο ,ραγισμένο . Δεν ακούγεται τίποτα εκτός από τον αέρα , τους αναστεναγμούς και τους λυγμούς του σερίφη που τώρα αντικαθίστανται από την ανάσα ανακούφισης , λύτρωσης .

Ένα μάθημα για τη θλίψη και τη νοσταλγία λοιπόν · Εκεί που νιώθεις ότι έχεις φτάσει στο προσωπικό σου τέλμα , εκεί που η ψυχολογία σου κρέμεται από το γκρεμό και το νόημα της ζωής απειλείται … γύρω σου κάτι μικρό , απλό , καθημερινό δε θα αργήσει να λάμψει . Το φως του θα σου υπενθυμίσει την ανάγκη της ζωής . Το παθολογικό δεν έγκειται στη θλίψη . Δεν αφορά στην ψυχολογική κατάπτωση , αλλά στην αδυναμία να σηκωθείς και να ανακτήσεις τις δυνάμεις σου . Η θλίψη είναι η άλλη όψη της χαράς . Η νοσταλγία αποτελεί ένα νηπενθές φάρμακο , ένα βάλσαμο παρηγοριάς · Αποτελεί τη γεφύρωση του παρελθόντος με το παρόν · την προσφορά νοήματος στη ζωή και την πηγή συνέχειας του εαυτού . Ακόμα κι όταν το περιεχόμενο των παρελθουσών εμπειριών είναι αρνητικό, η σκέψη κι η νοσταλγία ως αποθήκη ζωής και θετικού συναισθήματος θα προσφέρουν την κάθαρση .

Στην ιστορία μας, η χαρά, η δύναμη κι η θετική ψυχολογία έχουν το ρόλο του ρολογιού · σπασμένη , ταλαιπωρημένη μα βρίσκεται ακόμα κάπου στα χαλάσματα . Αναζήτησε την. Πάρε την στα χέρια σου , αγκάλιασε την όπως ο πρωταγωνιστής και κάπου εκεί ο ήλιος θα ανατείλει …

e-psychology

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ