Ο Κάδμος και ο Πρωτέας από την Αίγυπτο στη Χαλκιδική

Η τριακοστή δεύτερη ιστορία του Κόνωνος αφορά την εξαφάνιση της θυγατέρας του Φοίνικα, της Ευρώπης,[1] και πώς ο πατέρας της έστειλε τους γιους του για να αναζητήσουν την αδερφή τους. Ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν και ο Κάδμος, μαζί με τον οποίο αναχώρησε και ο Πρωτέας από την Αίγυπτο, φοβούμενος την βασιλεία του Βουσίριδος.[2] Μετά από αρκετή περιπλάνηση και επειδή δεν είχαν βρει τίποτα, σταμάτησαν στην Παλλήνη. Ο Πρωτέας έδωσε δώρα φιλοξενίας στον Κλίτο και απέσπασε τη φιλία του. Ο Κλίτος ήταν σώφρων και δίκαιος βασιλιάς των Σιθώνων, ενός θρακικού λαού. Ο Πρωτέας πήρε ως σύζυγο την θυγατέρα του Κλίτου, την Χρυσονόη. Όταν οι Βισάλτες εκδιώχθηκαν από τη χώρα τους εξαιτίας του εναντίον τους πολέμου που διεξήγαγαν ο Κλίτος και ο Πρωτέας, βασιλιάς της περιοχής έγινε ο Πρωτέας και απέκτησε παιδιά τα οποία δεν του έμοιαζαν, αλλά ήταν άγρια και άνομα.[3] Τα παιδιά αυτά τα σκότωσε ο Ηρακλής, ο οποίος μισεί τους κακούς ανθρώπους. Ο πατέρας τους τα έθαψε, ενώ καθάρισε από τον φόνο τον Ηρακλή, ο οποίος είχε μολυνθεί.[4]

[Από τη Βιβλιοθήκη του Φωτίου]

---

[1] Μολονότι η ιστορία αφορά θεωρητικά την Ευρώπη, ουσιαστικά γίνεται ελάχιστος λόγος γι’ αυτήν. Η αναφορά στο όνομά της χρησιμεύει απλώς για την ανάπτυξη της ιστορίας του Πρωτέα στη Χαλκιδική. Εδώ η Ευρώπη θεωρείται θυγατέρα του Φοίνικα, αντί για θυγατέρα του Αγήνορα, όπως συμβαίνει αλλού. Συνήθως ο Φοίνιξ θεωρείται αδερφός του Κάδμου και της Ευρώπης, αλλά η παράδοση ότι ήταν πατέρας τους μπορεί να ήταν αρχαιότερη.

[2] Σύμφωνα με μία παράδοση, την οποία επαναλαμβάνει ο Κόνων στην τριακοστή έβδομη ιστορία του, ο Κάδμος ξεκίνησε από τις Θήβες της Αιγύπτου. Εκεί απορρίπτει την εκδοχή ότι ο Κάδμος ταξίδεψε για να βρει την Ευρώπη, αλλά εδώ φαίνεται να αποδέχεται αυτό το κίνητρο, πιθανώς επειδή ο λόγος για τον οποίον ταξιδεύει ο Κάδμος δεν παίζει ιδιαίτερο ρόλο στη συνέχεια της ιστορίας. Μια σύνδεση του Κάδμου με την Παλλήνη και άλλες περιοχές της Θράκης μαρτυρείται και από άλλες πηγές, όπως και η σχέση του Πρωτέα με τη Χαλκιδική, κανένας άλλος όμως συγγραφέας δεν συνδέει τους δύο ήρωες μεταξύ τους. 

            Ο Κάδμος, σύμφωνα με τον Ηγήσιππο, ήρθε στην Παλλήνη και παντρεύτηκε μια ντόπια, την Ευρώπη. Βασίλεψε εκεί για ένα διάστημα, αλλά έφυγε μετά τον θάνατο της μητέρας του που τον συνόδευε. Στη Θράκη ο Κάδμος έγινε πλούσιος χάρη στα μεταλλεία του Παγγαίου. Τελικά περιπλανώμενος έφτασε στη Θήβα της Βοιωτίας.

Οι παραδόσεις που αφορούν τον Πρωτέα και τη σχέση του με την περιοχή της Χαλκιδικής, αν και διαφέρουν μεταξύ τους στις λεπτομέρειες, μπορούν να συνοψιστούν ως εξής. Ο Πρωτέας ήταν ένας Θράκας ή ένας Αιγύπτιος που μετανάστευσε στη Θράκη. Μόνο ο σχολιαστής της Αινειάδας, ο Σέρβιος, αναφέρει ότι ο Πρωτέας εγκατέλειψε την Αίγυπτο εξαιτίας του Βουσίριδος. Ο Πρωτέας παντρεύεται την Τορώνη, την επώνυμη ηρωίδα της πόλης της χερσονήσου της Παλλήνης. Αυτή του γέννησε δύο γιους, τον Πολύγονο ή Τμώλο  και τον Τηλέγονο.  Είτε επειδή τα παιδιά του ήταν άνομα, γεγονός που τον φόβιζε και τον ενοχλούσε, είτε επειδή σκοτώθηκαν από τον Ηρακλή, προσευχήθηκε στους θεούς, είτε στον ίδιο του τον πατέρα, τον Ποσειδώνα, να του επιτρέψουν να γυρίσει στην Αίγυπτο. Στη συνέχεια πήδηξε σ’ ένα χάσμα που οδηγούσε σε μια σπηλιά, η οποία με τη σειρά της περνούσε κάτω από τη θάλασσα και έφτανε στην Αίγυπτο. Ορισμένες πηγές προσθέτουν ότι ήταν αυτήν ακριβώς την περίοδο που ο Πρωτέας έγινε ένα θαλάσσιο πλάσμα. Οι περιπέτειες του Αιγύπτιου Πρωτέα στη Θράκη ερμηνεύονται από ορισμένους ως αποτέλεσμα ταύτισης ανάμεσα σε μια αιγυπτιακή θεότητα ή ήρωα και έναν ομώνυμο ή ομόηχο ήρωα της Θράκης.

[3] Βλέπουμε ότι η εκδοχή που ακολουθεί ο συγγραφέας μας διαφέρει σημαντικά από τις παραδόσεις που καταγράψαμε στην προηγούμενη σημείωση. Ο Κλίτος, ο βασιλιάς των Σιθώνων, μπορεί να είναι το ίδιο πρόσωπο το οποίο, όπως μας λέει ο Κόνων σε μια άλλη ιστορία του (10), παντρεύτηκε την Παλλήνη, την θυγατέρα του βασιλιά Σίθωνος, και κληρονόμησε το βασίλειό του. Υπήρχε πόλη Κλίται (Πτολ., Γεωγρ. 3.12.35) στη χερσόνησο της Παλλήνης. Αυτός ο Κλίτος μας είναι γνωστός μόνο από δύο άλλες πηγές πέραν του Κόνωνος, μολονότι η λογοτεχνική του παρουσία στην παράδοση μπορεί να ήταν παλιά και να έφτανε χρονικά πίσω ακόμη και ως τον επικό κύκλο. Ο γάμος του Πρωτέα με τη θυγατέρα του Κλίτου, την Χρυσονόη, η οποία μας είναι άγνωστη από αλλού, αποτελεί ακόμη ένα παράδειγμα για το πώς ένας ξένος ανέρχεται στο θρόνο ενός βασιλείου παίρνοντας ως σύζυγο τη θυγατέρα του βασιλιά. Ο πόλεμος ενάντια στους Βισάλτες αναφέρεται μονάχα εδώ και δεν υπάρχει άλλη καταγραφή για κάποια σύγκρουση ανάμεσα στους Βισάλτες και τους Σίθωνες. Ωστόσο αυτή δεν αποτελεί τη μοναδική περίπτωση στην οποία ο Κόνων αποτελεί τη μοναδική μας πηγή για άγνωστες κατά τα άλλα παραδόσεις για πρόσωπα και φυλές στην Θράκη. 

[4] Η ιστορία του Ηρακλή που σκοτώνει τους γιους του Πρωτέα μάς είναι γνωστή και από άλλες πηγές, που προσθέτουν επιπλέον λεπτομέρειες. Συνήθως αναφέρεται ότι προσπάθησαν να ληστέψουν τον Ηρακλή ή ότι ο Ηρακλής τους νίκησε σε κάποιον αγώνα πάλης. Καμία άλλη πηγή δεν μας αναφέρει ότι ο Πρωτέας καθάρισε τελετουργικά τον Ηρακλή μετά τον φόνο των γιων του. Πίσω από αυτή την ιστορία πιθανώς κρύβεται κάποιο αίτιο για μια συγκεκριμένη λατρεία του Ηρακλή, αλλά η ασάφεια των γεωγραφικών πληροφοριών κάνει οποιαδήποτε ταύτιση με γνωστή λατρεία του ήρωα αδύνατη.

heterophoton

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ