Η απελευθέρωση από το «εγώ» είναι ο πραγματικός σκοπός της ζωής του ανθρώπου

Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι εγωιστές. Δεν έχουν συνείδηση του ίδιου τους του εγωισμού· είναι ο τρόπος ζωής τους. Κι αν κανείς έχει επίγνωση ότι είναι εγωιστής, το κρύβει πολύ προσεκτικά και προσαρμόζεται στο πρότυπο της κοινωνίας, το οποίο είναι στην ουσία εγωιστικό. Ο εγωιστικός νους είναι πολύ πανούργος. Είτε είναι σκληρά και ανοιχτά εγωιστικός είτε παίρνει διάφορες μορφές. Αν είσαι πολιτικός, ο εγωισμός σου αναζητά δύναμη, γόητρο και δημοτικότητα μέσα από την ταύτιση με κάποια ιδέα, με κάποια αποστολή και όλα αυτά πάντα −δήθεν− για το κοινό καλό. Αν είσαι δικτάτορας ο εγωισμός σου εκφράζεται με βάναυση κυριαρχία. Αν έχεις την τάση να είσαι θρήσκος, ο εγωισμός παίρνει τη μορφή της λατρείας, της αφοσίωσης, της προσκόλλησης σε μια πίστη, σε κάποιο δόγμα. 

Ο εγωισμός βρίσκει επίσης την έκφρασή του και στην οικογένεια: ο πατέρας επιδιώκει να ικανοποιήσει το δικό του εγωισμό μέσα από τις εκδηλώσεις της ζωής του, το ίδιο και η μητέρα. Η φήμη, η ευημερία, η ωραία εξωτερική εμφάνιση  δημιουργούν τη βάση γι’ αυτή τη μυστική έρπουσα κίνηση του «εγώ». Υπάρχει, επίσης, στην ιεραρχική δομή όλου του κλήρου, όσο κι αν διακηρύσσουν την αγάπη τους στο Θεό, που είναι φτιαγμένος «κατ’ εικόνα και ομοίωση» δική τους και όχι το αντίθετο. 

Στη βιομηχανία, το αφεντικό και ο φτωχός υπάλληλος βρίσκονται και οι δύο μέσα σ’ αυτή την αίσθηση ηδονής του «εγώ», που απλώνεται και τους ναρκώνει. Ο μοναχός που έχει απαρνηθεί τα εγκόσμια μπορεί να περιπλανιέται σε όλη τη γη ή να μένει κλειδωμένος σ’ ένα μοναστήρι, αλλά δεν έχει εγκαταλείψει αυτή τη χωρίς τέλος κίνηση του «εγώ», γιατί μπορεί ν’ αλλάζει το όνομά του, να φοράει ράσα, να παίρνεις όρκους αγαμίας ή σιωπής, αλλά τον καίει το ίδιο του το ιδανικό, κάποια εικόνα του εαυτού του, ένα σύμβολο.

Το ίδιο συμβαίνει και με τους επιστήμονες, τους φιλοσόφους και τους καθηγητές στα πανεπιστήμια· μ’ εκείνους που κάνουν φιλανθρωπίες, τους άγιους, τους γκουρού, τους άντρες και τις γυναίκες που εργάζονται αδιάκοπα για τους φτωχούς: όλοι προσπαθούν να σβήσει το «εγώ» τους μέσα από τη δουλειά που κάνουν, αλλά  κι η δουλειά που προσφέρουν είναι μέρος αυτού του «εγώ». Έχουν μεταφέρει τον εγωισμό τους σε ό,τι κάνουν. Αυτό ξεκινάει στην παιδική ηλικία και συνεχίζεται μέχρι τα γεράματα. Η αλαζονεία της γνώσης, η εξασκημένη ταπεινότητα του ηγέτη, η υποταγμένη σύζυγος και ο εξουσιαστικός σύζυγος, όλοι έχουν αυτή την αρρώστια. Το «εγώ» ταυτίζεται με το Κράτος, με ατέλειωτες ομάδες, με ατέλειωτες ιδέες και αιτίες, αλλά παραμένει αυτό που ήταν στην αρχή.

Οι άνθρωποι έχουν δοκιμάσει διάφορες πρακτικές, διάφορες μεθόδους, διαλογισμούς, για να ελευθερωθούν απ’ αυτό το κέντρο που προκαλεί τόσο πολλή δυστυχία και σύγχυση, αλλά αυτό, όπως η σκιά, δεν πιάνεται ποτέ. Βρίσκεται πάντα εκεί και ξεγλιστράει μέσα απ’ τα δάχτυλά σου, μέσα απ’ το νου σου. Μερικές φορές δυναμώνει ή αδυνατίζει, ανάλογα με τις περιστάσεις· εσείς το στριμώχνετε σ’ αυτή τη γωνιά κι εκείνο εμφανίζεται στην άλλη.[i] 

 [i] Γράμματα στα Σχολεία, Εκδόσεις Καστανιώτη.

ÏÒ

Για μας η ζωή είναι ένα αδιάκοπο δυνάμωμα του «εγώ» μέσα από τη δύναμη, τα πλούτη, τον ασκητισμό ή την καλλιέργεια της αρετής και ούτω καθεξής. Όχι μόνο για το άτομο αλλά και για την ομάδα, για το έθνος, αυτή η διαδικασία σημαίνει εκπλήρωση, φτάσιμο,  μεγάλωμα, κι αυτό πάντοτε οδηγεί σε καταστροφές και αθλιότητες. Ο αγώνας μας γίνεται πάντα στα πλαίσια του «εγώ» μας, όσο κι αν έχει δυναμώσει ή δοξαστεί. Αν εσάς ο σκοπός σας είναι τελείως διαφορετικός από το δικό μου είναι, τότε δεν θα έχουμε καμιά σχέση. Γι’ αυτό πρώτα πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι στις προθέσεις μας. Πρέπει να είμαστε καθαροί και ακριβείς στο τι ζητάμε. Διψάμε για την αυτοεπιβεβαίωσή μας, για την αδιάκοπη τροφοδότηση του «εγώ», του «είμαι» και του «δικού μου» ή αναζητάμε να κατανοήσουμε τη διαδικασία του «εγώ» κι έτσι να την υπερβούμε; Μπορεί η αυτοεπιβεβαίωση να φέρει κατανόηση, φώτιση; Ή φώτιση, απελευθέρωση, υπάρχει μόνο όταν πάψει η διαδικασία της αυτοεπιβεβαίωσης;

Πώς μπορεί η σκέψη, που έχει γίνει το μέσο της αυτοεπιβεβαίωσης, να δρα χωρίς να δίνει υπόσταση στο «εγώ», στην αιτία της σύγκρουσης και της θλίψης; Δεν είναι σημαντικό αυτό το ερώτημα; Μην αφήνετε να το κάνω εγώ σημαντικό για σας. Δεν είναι ένα ζωτικό ερώτημα για καθέναν από σας;

Αν έχετε επίγνωση, θα συνειδητοποιήσετε ότι ο νους σας είναι διαρκώς απασχολημένος με τις δραστηριότητες του «εγώ» και την ταυτότητά του· κι αν παρακολουθήσετε από κοντά αυτή τη δραστηριότητα ακόμα πιο πέρα, θ’ ανακαλύψετε μια βαθιά θρονιασμένη ιδιοτέλεια. Οι ιδιοτελείς σκέψεις γεννιούνται από τις ανάγκες της καθημερινής ζωής, από όσα κάνετε κάθε στιγμή, από το ρόλο σας στην κοινωνία και ούτω καθεξής, πράγματα που χτίζουν το οικοδόμημα του «εγώ». Αυτό, κατά έναν παράξενο τρόπο, μοιάζει να είναι εντελώς αναπόφευκτο, αλλά πριν παραδεχτούμε ότι είναι «αναπόφευκτο» δεν θα έπρεπε να έχουμε επίγνωση αν η σκόπιμη πρόθεσή μας είναι −ή όχι− η επιθυμία μας να θρέψουμε το «εγώ» μας; Γιατί η δράση μας θα είναι σύμφωνη με τις κρυφές μας προθέσεις.[i]

ÏÒ

Πρέπει να ελευθερωθούμε από τις αιτίες που δημιουργούν συγκρούσεις μέσα μας. Και το κέντρο της σύγκρουσης είναι το «εγώ». Οι πιο πολλοί από μας δεν θέλουν να ελευθερωθούν από το «εγώ» τους. Αυτή είναι η δυσκολία. Στους περισσότερους αρέσει η ευχαρίστηση και ο πόνος που φέρνει το «εγώ». Και όσο βρισκόμαστε κάτω από τον έλεγχο της ευχαρίστησης και του πόνου του «εγώ» θα υπάρχει σύγκρουση ανάμεσα στο «εγώ» και στην κοινωνία, ανάμεσα στο «εγώ» και στο συλλογικό, και το συλλογικό θα κυριαρχήσει στο «εγώ», και αν μπορεί θα το καταστρέψει. Το «εγώ» όμως είναι πιο δυνατό από το συλλογικό, έτσι πάντοτε το παρακάμπτει, προσπαθεί να κερδίσει μια θέση μέσα σ’ αυτό, να αναπτυχθεί, να καταξιωθεί.

Σίγουρα η απελευθέρωση από το «εγώ» είναι το πραγματικό έργο της ζωής του ανθρώπου.[ii]

 [i] Όχαϊ, Καλιφόρνια, 1946.

 [ii] Όχαϊ, Καλιφόρνια, 1949.

ÏÒ

Ερώτηση: Δεν μπορεί ένα προσωπικό παράδειγμα σαν το δικό σας να είναι σημαντικό για κάποιον άλλο;

Κρισναμούρτι: Ποιο είναι το κίνητρο που βρίσκεται πίσω απ’ αυτή την ερώτηση;

Μήπως εκείνος που ρωτάει θέλει ν’ ακολουθήσει ένα παράδειγμα με τη σκέψη ότι ίσως αυτό τον οδηγήσει στην προσωπική του ολοκλήρωση; Το ν’ ακολουθούμε κάποιον δεν οδηγεί ποτέ σε προσωπική ολοκλήρωση. Όντας κανείς αβέβαιος αναζητά σιγουριά στη μίμηση κάποιου άλλου. Αυτό γεννάει φόβο που δημιουργεί την ψευδαίσθηση ύπαρξης καταφυγίου και παρηγοριάς σε κάποιον άλλο, καθώς και τις πάρα πολλές απατηλές ιδέες περί πειθαρχίας, διαλογισμού και της υποδούλωσης σε κάποιο ιδανικό. Όλα αυτά δείχνουν την έλλειψη κατανόησης κάποιου του «εγώ» του, τη διαιώνιση της άγνοιας. Είναι η ρίζα της θλίψης, και αντί να διακρίνεις καθαρά την αιτία νομίζεις ότι μπορείς να κατανοήσεις τον εαυτό σου μέσω κάποιου άλλου. Το να στρέφεσαι στο παράδειγμα ενός άλλου οδηγεί μόνο σε ψευδαισθήσεις και βάσανα.[i]

[i] Νέα Υόρκη1936.

ÏÒ

Είναι ένα ταξίδι που πρέπει να το κάνει κανείς ολομόναχος, χωρίς συντρόφους, συζύγους ή βιβλία. Ξεκινάς αυτό το ταξίδι μόνο όταν έχεις δει πραγματικά αυτή την αλήθεια: ότι πρέπει να βαδίσεις ολομόναχος. Και τότε είσαι μόνος. Και βαδίζεις χωρίς πίκρα ή κυνισμό, χωρίς απελπισία, αλλά επειδή βλέπεις το γεγονός ότι η μοναχικότητα είναι απολύτως απαραίτητη. Το γεγονός αυτό και η αντίληψη αυτού του γεγονότος κάνουν κάποιον ελεύθερο να βαδίσει μόνος του. Το βιβλίο, ο σωτήρας, ο δάσκαλος, όλα αυτά είσαι εσύ. Πρέπει, λοιπόν, να ερευνήσεις μέσα σου, πρέπει να μάθεις τον εαυτό σου. Κι αυτό δεν σημαίνει να συσσωρεύσεις γνώση για τον εαυτό σου κι ύστερα μ’ αυτή τη γνώση να κοιτάζεις την κίνηση της ίδιας σου της σκέψης.

Για να μάθεις τον εαυτό σου, για να γνωρίσεις τον εαυτό σου, πρέπει να παρατηρείς με φρεσκάδα, με ελευθερία. Δεν μπορείς να μάθεις κάτι για τον εαυτό σου αν απλώς χρησιμοποιείς κάποια γνώση που έχεις, δηλαδή αν κοιτάς τον εαυτό σου με γνώμονα όσα έχεις μάθει από κάποιον καθοδηγητή, κάποιο βιβλίο ή κι από την ίδια σου την εμπειρία. Το «εγώ» είναι μια εξαιρετική οντότητα, είναι κάτι περίπλοκο, ζωτικό, εκπληκτικά ζωντανό, που αλλάζει αδιάκοπα και περνάει απ’ όλων των ειδών τις εμπειρίες. Είναι ένας στρόβιλος τεράστιας ενέργειας και δεν υπάρχει κανείς να σου διδάξει τίποτα γι’ αυτό – κανείς! Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να καταλάβει κάποιος. Όταν το καταλάβεις μια και καλή αυτό, όταν δεις πραγματικά την αλήθεια του, τότε έχεις ήδη απελευθερωθεί από ένα βαρύ φορτίο: έχεις πάψει να περιμένεις από κάποιον άλλο να σου πει τι να κάνεις. Υπάρχει ήδη η αρχή του εκπληκτικού αρώματος της ελευθερίας.[i]

 [i] Ζάανεν 1964.

Κρισναμούρτι

Εγώ χωρίς ΕΓΩ

Επιλογή κειμένων: Νίκος Πιλάβιος

Μετάφραση: Ανθή Ανδρεοπούλου – Νίκος Πιλάβιος

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ