Οι συμβουλές ενός Ακκάδιου πατέρα στον γιο του (2200 π.Χ.)

Οι πρώτες γραμμές του πρωτότυπου κειμένου (Cuneiform tablet Κ 13770)

Σχόλια και μετάφραση από τα αγγλικά από τον Κωνσταντίνο Σαπαρδάνη. Το αγγλικό κείμενο μπορείτε να το βρείτε εδώ.


Η Ακκαδική Αυτοκρατορία ήταν η πρώτη Σημιτική αυτοκρατορία και θεωρείται ως η πρώτη αυτοκρατορία της ιστορίας. Εγκαθιδρύθηκε στη Μεσοποταμία (περίπου 2334 – 2154 π.Χ.), ενοποιώντας τους Σημίτες και τους Σουμέριους που μιλούσαν την Ακκαδική γλώσσα. Όταν η αυτοκρατορία διαλύθηκε, ο λαός της διασπάστηκε σε δύο έθνη˙ την Ασσυρία και τη Βαβυλωνία.

«Μην επιζητείς να κάθεσαι άπραγος στη συνέλευση. Μην κοντοστέκεσαι όπου υπάρχει διαφωνία, γιατί στη διαφωνία θα σε θεωρούν παρατηρητή. Μετά θα γίνεις μάρτυρας για αυτούς, και θα σε εμπλέξουν σε δικαστική διαμάχη για να επιβεβαιώσεις κάτι που δε σε αφορά. Σε περίπτωση διαφωνίας, φύγε μακριά, αγνόησέ την! Αν ξεσπάσει διαφωνία που αφορά εσένα, αποφόρτισέ την. Μια διαφωνία είναι ένας καλυμμένος βόθρος, ένας τοίχος που κρύβει τους εχθρούς της˙ φέρνει στο νου ό,τι έχει ξεχαστεί και παρουσιάζει μια κατηγορία εναντίον κάποιου. Μην ανταποδόσεις την κακία στον αντίπαλο˙ ξεπλήρωσε με καλοσύνη αυτόν που σου κάνει κακό, υπερασπίσου τη δικαιοσύνη για τον εχθρό σου, γίνε φιλικός στον εχθρό σου.

Δώσε φαγητό να φάει, μπύρα να πιει, παραχώρησε αυτό που θα ζητηθεί, προνόησε και κέρνα με τιμή. Σε αυτό, ο θεός του ανθρώπου χαίρει ευχαρίστησης. Είναι ευχάριστο για τον Shamash[1], ο οποίος θα τον ανταμείψει με εύνοια. Να κάνεις αγαθά πράγματα, να είσαι καλός όλες σου τις ημέρες.

Μην τιμήσεις νεαρή σκλάβα στο σπίτι σου˙ δεν θα κυβερνά την κρεβατοκάμαρά σου σαν σύζυγος, μη χαρίζεσαι σε νεαρές σκλάβες… Ας λέει έτσι ο λαός σου: «Το σπιτικό που κυβερνά μια νεαρή σκλάβα, το διαλύει.» Μην παντρευτείς πόρνη, της οποίας οι σύζυγοι είναι ολόκληρη στρατιά, μια γυναίκα της Ιστάρ[2] που είναι αφοσιωμένη σε μια θεά,  ούτε μια kulmashitu[3]… Όταν έχεις βάσανα, δεν θα σε στηρίζει, όταν έχεις μια διαφωνία θα διακωμωδεί. Δεν υπάρχει σεβασμός ή υπακοή μέσα της. Ακόμα κι αν είναι ικανή στο νοικοκυριό, ξεφορτώσου την, γιατί τεντώνει τ’ αυτιά της για το άκουσμα κάποιου άλλου.


Γιε μου, αν η επιθυμία κάποιου άρχοντα είναι να του ανήκεις, αν σε εμπιστευτεί με την πιο προσεχτικά φυλαγμένη του σφραγίδα, άνοιξε το σπίτι με τους θησαυρούς του και μπες, γιατί μόνο εσύ μπορείς να το κάνεις. Αμύθητα πλούτη θα βρεις μέσα, αλλά μην επιθυμήσεις τίποτα από αυτά, ούτε να βάλεις στο μυαλό σου κρυφό έγκλημα, γιατί μετά το ζήτημα θα ερευνηθεί και το μυστικό έγκλημα που διέπραξες θα αποκαλυφθεί.

Μην κακολογείς, λέγε μόνο καλά λόγια. Μη λες άσχημα πράγματα, μίλα καλά για τους άλλους. Αυτός που κακολογεί και λέει άσχημα πράγματα-οι άνθρωποι θα του στήνουν ενέδρα για το χρέος του στον Shamash. Μη μιλάς πολύ ελεύθερα, πρόσεχε τι λες. Μην εκφέρεις τις ενδόμυχες σκέψεις ακόμα και όταν είσαι μονάχος σου. Αυτά που λες βιαστικά μπορεί να τα μετανιώσεις αργότερα. Κατέβαλε προσπάθεια να περιορίσεις τον λόγο σου.

Λάτρευε το θεό σου κάθε μέρα. Θυσία και ευλαβή λόγια είναι η πρέπουσα συνοδεία του θυμιάματος. Κάνε μια εθελοντική προσφορά στο θεό σου, καθώς αυτό είναι το πρέπον προς ένα θεό. Πρόσφερέ του προσευχή, ικεσία και προσκύνημα κάθε μέρα, και η προσευχή σου θα απαντηθεί, και θα είσαι σε αρμονία με τον θεό.»

[1] Ο Shamash ήταν μια θεότητα σχετιζόμενη με τον ήλιο («Samas» σημαίνει «ήλιος») των αρχαίων Μεσοποτάμιων θρησκειών.

[2] Η Ishtar ήταν θεότητα της θρησκείας της Μεσοποταμίας (από το 3500.π.Χ. μέχρι την παρακμή της τον 5ο αιώνα όταν ήρθε αντιμέτωπη με τον Χριστιανισμό).

[3] Οι kulmashitu ήταν γυναίκες που είχαν συγκεκριμένα θρησκευτικά αξιώματα, μεταξύ των οποίων ήταν να τραγουδάνε ύμνους κατά τη διάρκεια θρησκευτικών τελετών. Κάποιες από αυτές παντρεύονταν, αλλά οι περισσότερες όχι.

Η Ακκαδική Αυτοκρατορία επί Naram-Sin (2254-2218 π.Χ.)

Το παραπάνω κείμενο έχει τον εναλλακτικό τίτλο Συμβουλές Σοφίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι θα μπορούσε να είχε γραφτεί σχεδόν πανομοιότυπο σήμερα, καθώς οι αξίες που ο ανώνυμος πατέρας προσπαθεί να μεταδώσει στον γιο του είναι διαχρονικές. Οι συμβουλές μπορούν να χωριστούν σε αποτρεπτικές και παροτρυντικές.

Οι αποτρεπτικές ξεκινούν με το να μην «κάθεται άπραγος», να «μην κοντοστέκεται» χάνοντας το χρόνο του –ίσως μία γενικότερη παρότρυνση να είναι παραγωγικός. Αν γίνει μάρτυρας διαμάχης για κάποιο θέμα που δεν τον αφορά άμεσα να μην παρακολουθεί τι λέγεται καθώς μπορεί να βρει τον μπελά του, μπλέκοντας σε δίκες. «Κοίτα τη δουλειά σου» σαν να του λέει ο πατέρας –μη φυτρώνεις εκεί που δε σε σπέρνουν, όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα τον τρώνε οι κότες.

Οι συμβουλές του γονιού σχετικά με τις γυναίκες έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς με μια πρώτη ματιά μοιάζουν αναχρονιστικές, αλλά μια πιο προσεκτική ανάγνωση προδίδει μια αέναη αξία. Οι εύκολες απολαύσεις δεν πρέπει να εκτοπίζουν την καλή κρίση και οι «νεαρές σκλάβες» ή οι «πόρνες» πρέπει να αποφεύγονται, «ακόμα κι αν είναι ικανές στο νοικοκυριό». Ο πατέρας θεωρεί πως κάτι άλλο πρέπει να αναζητήσει ο γιος του σε μια γυναίκα, η οποία φανερώνεται σαν κάτι περισσότερο από αντικείμενο ηδονής ή μια απλή υπηρέτρια. Μεγαλύτερη σημασία έχει ο σεβασμός, η στήριξη στα βάσανα, η αφοσίωση και η υποστήριξη ενάντια σε κατηγορίες ξένων. Η γυναίκα «κυβερνά την κρεβατοκάμαρα» του σπιτιού αλλά δεν περιορίζεται σε αυτήν.

Οι συμβουλές να μην κλέβει και να μην κακολογεί εκφράζονται σαν προειδοποιήσεις -αν ο νέος τα κάνει αυτά οι συνάνθρωποί του θα στραφούν εναντίον του. Οι ηθικοί κανόνες εδώ επικεντρώνονται πρώτα στη βάση της συνύπαρξης με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας και κατά δεύτερο λόγο στη θεϊκή βούληση. Βλέπουμε και μια σιγουριά από τη μεριά του πατέρα ότι οι νόμοι θα τηρηθούν, στην πεποίθησή του πως αν ο γιος του κάνει έγκλημα σίγουρα θα αποκαλυφθεί. Υπάρχει κάποια εμπιστοσύνη λοιπόν στην διατήρηση της τάξης από τα όργανα του νόμου της εποχής.

Η επόμενη προειδοποίηση πρέπει να συνδέεται πιο άμεσα με τις περιστάσεις της περιόδου που γράφτηκε το κείμενο. Το να εκφράζει κανείς ανοιχτά τις ενδόμυχες σκέψεις του ίσως ήταν κάτι που θα τον έβαζε σε μπελάδες˙ η ελευθερία του λόγου είναι πιο σύγχρονο προνόμιο. «Κάνε προσπάθεια να περιορίσεις τον λόγο σου» του λέει, προσπαθώντας να του εμφυσήσει τη χρησιμότητα, αν όχι την αναγκαιότητα, της πειθαρχίας στη δημόσια παρουσία του.

Με αυτήν την ιδέα της πειθαρχίας συνδέεται η τελευταία παράγραφος του κειμένου, όπου βρίσκουμε μια προτρεπτική συμβουλή. Ο νέος καλείται να αυτό-περιορίζεται, να κάνει έναν «εσωτερικό» αυτό-έλεγχο. Δεν πρέπει λοιπόν να μας εκπλήσσει το ότι ο τρόπος με τον οποίο του προτείνει να αποκτήσει αυτήν την αυτό-κυριαρχία είναι η ευλάβεια. Θυσίες, ευσεβή λόγια, θυμιάματα, προσφορές στο θεό, προσευχές, ικεσίες και προσκυνήματα πρέπει να είναι καθημερινή ενασχόληση του νέου για να αποκτηθεί η αποβλέπουσα αρμονία.

Ίσως η πιο αξιομνημόνευτη συμβουλή, όμως, να είναι αυτή που προτείνεται στην πρώτη παράγραφο. Ο νέος παροτρύνεται να γίνει φίλος του εχθρού του, προλαβαίνοντας τον Κομφούκιο και τον Βούδα για σχεδόν δύο χιλιετίες και τον Ιησού για περίπου δυόμιση. Η ανταπόδοση της κακίας απαγορεύεται˙ αντιθέτως, η κακία πρέπει να ανταποδοθεί με καλοσύνη και δικαιοσύνη, με παραχώρηση φαγητού και πιοτού. Η απολαβή αδικίας δεν πρέπει να κάνει τον νέο να γίνει ο ίδιος άδικος. Η παρότρυνση της καλοσύνης δε γίνεται εδώ ούτε με το φόβο κάποιου θεού ούτε για το φόβο άλλης τιμωρίας. Όπως είδαμε, φόβος συνεπειών αναφέρεται αργότερα στο κείμενο και έχει να κάνει με το τι πρέπει να περιμένει κάποιος από τους συνανθρώπους του, και όχι από κάποιον θεό, και μόνο όταν αυτός αδικεί, όχι όταν δε φέρεται με καλοσύνη.

Ακόμα κι αν εδώ έχουμε ένα κείμενο όπου ο πατέρας προσπαθεί να εμφυσήσει αξίες στον γιο του για το δικό του καλό, βλέπουμε πως οι κανόνες ηθικής αυτοί, αν τηρούνται από το σύνολο των ανθρώπων, οδηγούν στην κοινωνική αρμονία –όχι μόνο στην καλή ζωή του γιου. Η καλοσύνη, λοιπόν, προτείνεται σαν συνδετικός κρίκος μεταξύ των ανθρώπων. Υποδεικνύεται σαν ένα μέσο για την επίτευξη κοινωνικής αρμονίας, όχι σαν μια ευκαιρία για κομπασμούς ή για να αποκτηθεί μια προνομιακή θέση μέσα σε αυτήν. Με αυτήν την έννοια, η καλοσύνη προβάλλεται σαν ένα εργαλείο που πρέπει να χρησιμοποιηθεί˙ σημαντικό για τον πατέρα φαίνεται να είναι η επίλυση προβλημάτων, όχι η απλή ηθικολογία.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η αλλαγή προσώπου στη δεύτερη παράγραφο:

«Δώσε φαγητό να φάει, μπύρα να πιει, παραχώρησε αυτό που θα ζητηθεί, προνόησε και κέρνα με τιμή. Σε αυτό, ο θεός του ανθρώπου («one’s god») χαίρει ευχαρίστησης. Είναι ευχάριστο για τον Shamash, ο οποίος θα τον ανταμείψει με εύνοια. Να κάνεις αγαθά πράγματα, να είσαι καλός όλες σου τις ημέρες.»

Ενώ οι προτροπές είναι σε δεύτερο πρόσωπο και αφορούν συμβουλές για το πώς να φερθεί ο νεαρός, όσον αφορά τις ενέργειες του θεού, προβάλλονται αόριστα ως προς το πώς φέρεται ο θεός γενικά προς αυτόν (όποιος και να είναι) που τον ευχαριστεί. Δε φαίνεται να προσφέρεται υπόσχεση με σιγουριά από τον πατέρα ότι αν ο γιος του κάνει αυτά τα πράγματα τότε θα κερδίσει την εύνοια του θεού –όπως θα συνέβαινε αν του έλεγε «ο θεός σου χαίρει ευχαρίστησης» και «θα σε ανταμείψει με εύνοια». Ο νεαρός καλείται να είναι καλός ακόμα κι αν ξέρει πως στην περίπτωσή του μπορεί να μην έρθουν όλα ευνοϊκά. Οι θεοί των Μεσοποτάμιων μας φανερώνονται, έτσι κι αλλιώς, αρκετά ιδιότροποι στους μύθους της περιοχής. Όπως μπορούμε να δούμε και αλλού (όπως στον Διάλογο της Απαισιοδοξίας), οι Μεσοποτάμιοι ήταν συχνά πεσιμιστικοί όσον αφορά τα μελλούμενα, όταν οι θεοί δεν πρόσφεραν την αναμενόμενη ανταμοιβή της καλής συμπεριφοράς ή όταν στοχάζονταν για τη ματαιότητα της ύπαρξης (δείτε εδώ για μια παρουσίαση).

Το ίδιο το γεγονός πως το κείμενο είναι τόσο παλιό, δείχνει πως οι αξίες αυτές είναι αιώνιες και οι διαφορές που χωρίζουν την εποχή των Ακκαδίων με τη δική μας δε χωρίζουν και την ανθρώπινη φύση των αρχαίων και των σύγχρονων. Οι ηθικές αξίες φανερώνονται αιώνιες και απαράλλαχτες, ανεξάρτητες από θρησκευτικές, κοινωνικές ή άλλες ιδιαιτερότητες –θα λέγαμε, είναι αξίες που βρίσκονται εκτός της ιστορίας.

via Ερανιστής

Stela of Iddi-Sin, king of Simurrum. Old-Babylonian period 2003-1595 BCE

world-legion

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ