Το «παράδοξο του Φέρμι»

Αλήθεια, σε ένα απέραντο σύμπαν με εκατομμύρια πλανήτες παρόμοιους με τον δικό μας, που είναι όλοι οι άλλοι; Γιατί δεν επικοινωνούν μαζί μας; …Ποιοί άλλοι με ρωτάτε; …Μα αυτοί φυσικά που κατοικούν σε αυτούς τους εκατομμύρια πλανήτες, που πολλοί από αυτούς, υπήρχαν χιλιάδες αν όχι εκατομμύρια χρόνια πριν από εμάς. Δεν το καταλαβαίνω. Δεν έχει λογική και δεν βγάζει νόημα.

Κάπως έτσι μπορούμε να φανταστούμε ότι εξελίχθηκε η κουβέντα. Ιστορικά είμαστε σίγουροι ότι ειπώθηκε η φράση από τον Φέρμι “Where is everybody?” (μετ. «Που είναι όλοι οι άλλοι;»).

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Βρισκόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του 1950, στο Los Alamos National Laboratory στην πολιτεία του Νέου Μεξικού στις ΗΠΑ. Πρόκειται για ένα απόρρητο ερευνητικό εργαστήριο στο όποιο αναπτύχτηκε η πυρηνική βόμβα στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Μια ομάδα διακεκριμένων επιστημόνων κάνει το διάλλειμα της από την εργασία. Ανάμεσα τους βρίσκεται ο Ιταλός φυσικός και κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Φυσικής από το 1938 Ενρίκο Φέρμι (1901-1954). Η συζήτηση κινείται γύρω από την γενικότερη έξαρση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης για μαρτυρίες ανθρώπων που έτυχε να έρθουν σε επαφή ή να δουν εξωγήινους. Βρισκόμαστε άλλωστε στις αρχές του Ψυχρού Πολέμου, μια εποχή που τέτοιες ιστορίες άνθιζαν. Ο Φέρμι και οι συνεργάτες του αναπόφευκτα αναζητούν την επιστημονική βάση για την ύπαρξη εξωγήινων και προσπαθούν να ζυγίσουν την πιθανότητα ύπαρξης τους με τα δεδομένα που γνωρίζουν. Σχετικά γρήγορα συγκρούονται με την λογική των πιθανοτήτων, με ένα παράδοξο. Το γνωστό και ως «παράδοξο του Φέρμι».

Σύμφωνα με αυτό, υπάρχει φαινομενικά μια αντίφαση μεταξύ της υψηλής εκτίμησης της πιθανότητας ύπαρξης εξωγήινου/ων πολιτισμού/ων και της απουσίας επαφής με την ανθρωπότητα ή της απουσίας εύρεσης αποδείξεων για την ύπαρξη τους. Η βάση της επιχειρηματολογίας στηρίζεται στα νούμερα που προκύπτουν όταν λάβουμε υπόψη μας κάποια στοιχειώδη στοιχεία για το σύμπαν που μας περιβάλει. Για παράδειγμα ο Ήλιος είναι ένα τυπικό αστέρι και σχετικά νέο. Γνωρίζουμε ότι μόνο στον γαλαξία μας, υπάρχουν δισεκατομμύρια παρόμοια άστρα που είναι δισεκατομμυρίων ετών και άνω. Τουλάχιστον εκατομμύρια από αυτά τα αστερία θα έχουν πλανήτες που βρίσκονται σε τροχιά στην κατάλληλη απόσταση από αυτά έτσι ώστε να έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά με αυτά της Γης που επιτρέπουν την ύπαρξη ζωής, σύμφωνα με αυτά που γνωρίζουμε. Στην πιο συντηρητική προσέγγιση καταλήγουμε ότι μόνο στον γαλαξία μας υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες πλανήτες παρόμοιοι με την Γη. Υποθέτουμε ότι είναι τυπικό, σε μερικούς από αυτούς τους πλανήτες να μπορεί να αναπτυχθεί νοήμων ζωή. Λαμβάνοντας υπόψη ότι από αυτούς τους πλανήτες τουλάχιστον οι μισοί θα έχουν την διπλάσια ηλικία της Γης, είναι λογικό να υπολογίσουμε ότι μερικοί πολιτισμοί θα έχουν αναπτυχθεί τεχνολογικά πολύ περισσότερο από εμάς. Σκεφτείτε που βρισκόταν τεχνολογικά η ανθρωπότητα πριν 100 χρόνια και τώρα φανταστείτε, για παράδειγμα, που θα βρίσκεται σε 100.000 χρόνια από σήμερα αν συνεχίσει να αναπτύσσεται.

 

Έτσι, είναι λογικό να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι κάποιοι από αυτούς τους πολιτισμούς έχουν αναπτύξει τα διαστημικά ταξίδια σε τέτοιο επίπεδο που τους επιτρέπει να ταξιδεύουν από το ένα ηλιακό σύστημα στο άλλο. Ο τελικός αριθμός τέτοιων πολιτισμών που πιθανώς υπάρχουν στον γαλαξία μας έχει τουλάχιστον τρία μηδενικά. Υπάρχουν, βάση των πιθανοτήτων, χιλιάδες τέτοιοι πολιτισμοί. Με χιλιάδες τέτοιους πολιτισμούς γύρω μας, ακόμη και με έναν πολύ αργό ρυθμό επέκτασης, ο γαλαξίας θα μπορούσε να αποικηθεί πλήρως σε λίγες δεκάδες εκατομμύρια χρόνια. Σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, η Γη θα έπρεπε ήδη να έχει αποικιστεί ή τουλάχιστον να την έχουν επισκεφθεί. Αλλά ο Φέρμι δεν είδε καμία πειστική απόδειξη γι’ αυτό, ούτε σημάδια νοημοσύνης από άλλο πλανήτη στον γαλαξία μας ή οτιδήποτε άλλο παρατηρήσιμο στο ορατό σε εμάς σύμπαν. Ως εκ τούτου και το «παράδοξο Φέρμι», όπως και η ερώτηση «αφού λογικά είναι τόσοι μα τόσοι πολλοί, που βρίσκονται όλοι αυτοί;».

Είναι ένα εύλογο ερώτημα στηριγμένο στην λογική, την επιστημονική έρευνα και στον νόμο των πιθανοτήτων. Λάβετε υπόψη σας ότι όλα αυτά αφορούν μόνο τον δικό μας γαλαξία, ο οποίος «αιωρείται» μέσα σε ένα σύμπαν το οποίο αποτελείται από τρισεκατομμύρια άλλους γαλαξίες. Είναι σαν να μου λέτε για παράδειγμα ότι διασχίσατε μια πόλη από την μια άκρη στην άλλη μέρα μεσημέρι και δεν συναντήσατε κανέναν άνθρωπο. Αν η μαρτυρία σας είναι ειλικρινής, είναι τουλάχιστον παράδοξη. Αλλά στην ουσία αυτό συμβαίνει. Μέσα από την ύπαρξη της η ανθρωπότητα διασχίζει τον χρόνο σε ένα κατά τα αλλά πυκνοκατοικημένο γαλαξία και παρόλα αυτά δεν έχει έρθει σε επαφή με κανέναν. Αυτό το παράδοξο μέχρι και σήμερα δεν έχει απαντηθεί. Πολλοί όμως έχουν προσπαθήσει τα τελευταία εξήντα χρόνια να προσεγγίσουν μια απάντηση παραθέτοντας μια σειρά από υποθέσεις.

Μια υπόθεση θεωρεί ότι ίσως η «ζωή» είναι πολύ πιο πολύπλοκη από ό,τι υποθέτουμε και ότι ένας περιβαλλοντικά φιλόξενος πλανήτης σε συνδυασμό με τον «χρόνο» δεν είναι μόνα τους ικανά για την ανάπτυξη της. Ακόμα όμως και αν αναπτύχθηκε, η επιβίωση της είναι εξίσου πολύπλοκη και γεμάτη εμπόδια που έχουν ως αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλά στάδια πιθανής εξάλειψης της που πρέπει η «ζωή» να περάσει για να φτάσει στο στάδιο της νοήμονος τεχνολογικής ανάπτυξης. Αλλά ακόμα και αν αναπτύχθηκαν και συνεχίζουν να αναπτύσσονται χιλιάδες πολιτισμοί στον γαλαξία μας, για κάθε έναν από αυτούς, υπάρχουν σημεία στην πιθανή ιστορία τους τα οποία σπάνια προσπερνιούνται και έτσι καταλήγουν να καταστραφούν ή να αυτοκαταστραφούν. Φανταστείτε τι αποτέλεσμα θα είχε στην ανθρωπότητα αν είχε συμβεί ένας παγκόσμιος πυρηνικός πόλεμος ή αν ένας μεγάλος κομήτης προσέκρουε στην Γη την εποχή του Μεσαίωνα.

Μια άλλη υπόθεση θεωρεί ότι βρισκόμαστε σε τόσο πρωίμο στάδιο ανάπτυξης που μας είναι αδύνατο να αναγνωρίσουμε την ύπαρξη εξωγήινης ζωής. Φανταστείτε να προσπαθήσετε να επικοινωνήσετε με κάποιων στέλνοντας σήματα καπνού, βρισκόμενοι σε μια πόλη όπου οι κάτοικοί της επικοινωνούν με κινητά τηλέφωνα. Δεν θα σας ακούσει ποτέ αλλά και εσείς δεν έχετε τρόπο να ακούσετε αυτόν. Κάποιοι υποστηρίζουν επίσης ότι ενδέχεται μια αναπτυγμένη νοημοσύνη, πολύ περισσότερο από εμάς, να θεωρεί την πλανητική επέκταση, τον ιμπεριαλισμό, ανούσιο και άσκοπο χωρίς κανένα ενδιαφέρον. Υπάρχει και η θεωρία του «ζωολογικού κήπου». Σε αυτή την υπόθεση, η ανθρωπότητα αποτελεί ένα ενδιαφέρον θέαμα ή πείραμα το οποίο βρίσκεται απομονωμένο σε μια διαστημική γωνία (ή κλουβί) και παρατηρείται εξ αποστάσεως. Μια άλλη, πιο ρεαλιστική προσέγγιση για την λογική μας, υποστηρίζει ότι τα μερικά χιλιάδες χρόνια που αναπτύσσεται ο άνθρωπος στην Γη, δεν είναι πάρα ένα κλάσμα δευτερολέπτου στο συμπαντικό ρολόι- πρέπει απλά να δώσουμε περισσότερο χρόνο και όλο και κάποιος θα περάσει να μας πει ένα «γεια».

Δεν λείπουν οι θεωρίες που υποστηρίζουν ότι βρισκόμαστε σε ένα γαλαξία όπου εξελίσσονται διαστρικοί πόλεμοι μεταξύ διαφορετικών εξωγήινων πολιτισμών πολύ πιο ανεπτυγμένων από εμάς και το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι «ησυχία» ώστε να μην μας ανακαλύψουν. Δεν χρειάζεται να στέλνουμε ηχητικά μηνύματα, ρομπότ και διαστημόπλοια πουθενά, έτσι ώστε να προστατευτούμε από την πιθανή ανακάλυψη μας από άλλους. Ίσως αυτό είχε στο μυαλό του ο Αϊνστάιν όταν είπε ότι η πιο σημαντική απόφαση που θα πάρουμε σαν άνθρωποι είναι αν πιστεύουμε ότι ζούμε σε ένα φιλικό ή εχθρικό σύμπαν. Μια άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι εξωγήινοι επισκέφτηκαν την Γη προτού όμως εμφανιστεί ο άνθρωπος. Δεν την βρήκαν ενδιαφέρουσα και αποχώρησαν. Αν συναντηθήκαν με τους δεινόσαυρους τους δικαιολογώ απόλυτα.

Τέλος υπάρχει και μια άλλη δημοφιλής θεωρία. Αυτή που λέει ότι είμαστε όντως μόνοι σε αυτό το άπειρο. Είμαστε μοναδικοί. Δεν χρειάζεται ούτε να ψάχνουμε ούτε να περιμένουμε κάποιον να μας χτυπήσει την πόρτα. Το σύμπαν παρουσιάζεται άδειο από ζωή και εμείς τελικά αποτελούμε το παράδοξο του. Αυτή η σκέψη είναι αρκετά τρομοκρατική, ειδικά αν σκεφτούμε το τρόπο με τον οποίο συμπεριφερόμαστε σαν σύνολο προς αυτή. Είναι ακόμα πιο τρομακτική αν σκεφτούμε τις διαστάσεις της για λίγο. Είναι σαν να είμαστε μια ψείρα και να κατοικούμε σε ένα πλανήτη ο οποίος είναι εκατομμύρια φόρες μεγαλύτερος από την Γη και να συνειδητοποιούμε ότι είμαστε οι μοναδικοί κάτοικοι του. Πραγματικά, ας ελπίσουμε πως όχι.

thefrog

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ