Οι πρώτες προσπάθειες για οργάνωση αποκριάτικων εκδηλώσεων στην Αθήνα

H εξέδρα της οδού Κοραή.

Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς.

Στα 1886 διάφορες παρέες φτάνουν στην Αθήνα από την επαρχία και πλήθος Αθίγγανων συρρέουν τις ημέρες των Απόκρεω σχηματίζοντας διονυσιακές πομπές, τις οποίες οι εφημερίδες χαρακτηρίζουν «ήκιστα κολακευτικές της δημοσίου καλαισθησίας». «Διάφοροι όμιλοι συνεταιρίζονται προς εκτέλεσιν σχεδίου κερματιοφόρου», καταδικάζοντας το πλήθος των θεαμάτων, τα οποία πολλές φορές καταντούν ιδιαίτερα σκληρά και απάνθρωπα.

Τις τρεις αποκριάτικες εβδομάδες οι ευκατάστατοι Αθηναίοι ανοίγουν τα μέγαρα και τα σαλόνια τους συνήθως Τρίτες, Πέμπτες και Σάββατα για να δεχθούν τις παρέες τους και να διασκεδάσουν με τη συνοδεία του κλειδοκύμβαλου και των εξεζητημένων εδεσμάτων.

 Οι χοροί διαδέχονται ο ένας τον άλλο: από το σπίτι του Αμερικανού Πρέσβη μέχρι το Μέγαρο Συγγρού –όπου τώρα το Υπουργείο Εξωτερικών στη Βασιλίσσης Σοφίας–, το οποίο τιμούσε και η βασιλική οικογένεια. «Κάλλισται αι τουαλέτται των δεσποινών και δεσποινίδων θα εκλάμψωσιν, αν κρίνωμεν εκ των προμηθειών, και θα επισφραγισθή η απόκρεω, διά της γλυκυτάτης μέθης του χορού και των θελκτικών περιποιήσεων», ανέφερε το «κοσμικό» ρεπορτάζ της εποχής.

Η Καμήλα.

Λαϊκές διασκεδάσεις

Από την άλλη, ο λαός διασκεδάζει απολαμβάνοντας τα τέσσερα καθιερωμένα θεάματα. Την Γκαμήλα, το Γαϊτανάκι, τους Φασουλήδες και τα Ρόπαλα. Η Γκαμήλα, μία παρωδία του αγαθού ζώου «φέρουσα ως δοράν την πατροπαράδοτον λινάτσαν, περιήρχετο εις τας οδούς και ο καμηλιέρης, έψαλλε το μονότονον και ακατάληπτον άσμα του:

άϊ! κυρά νταρντάνα
Πορτοκάλι ψάρεψε
άϊ! κυρά νταρντάνα!!
Για σαρλί μαρλί μαρλέ
Για να πιούμε ναργιλέ».

Το πεντάστιχο αυτό, σε διαφορετικές παραλλαγές, σώθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1950, σε όλα τα ιστορικά περί Αποκριών. Μόνο που για λόγους «κοσμιότητος» απαλειφόταν ο τελευταίος στίχος που αναφερόταν στον ναργιλέ.

Το Γαϊτανάκι ήταν «χορευταί, οι ημίσεις ανδρικώς και οι άλλοι γυναικεία μετημφιεσμένοι ευπρεπώς οπωσδήποτε, οίτινες περί ιστόν (κοντάρι) πολύχρωμον χορεύοντες κατά ζεύγη και κρατούντες ταινίας από της κορυφής του ιστού εξαρτωμένας συμπλέκουσιν αυτάς περί αυτόν καθόσον περιστρέφονται κανονικώς κ’ ερρύθμως προς ήχον αυλού καί είτα αντιστρόφως πάλιν φερόμενοι διαλύουσι το αποτελεσθέν πλέγμα των ιστών». 

Οι Φασουλήδες στήνονταν πάνω σ’ ένα κάρρο όπου σε μια υποτυπώδη σκηνή, όπως αυτές των κουκλοθέατρων, «ο παροιμιώδης Περικλέτος και Φασουλής, ο ένας κατά μίμησιν του άλλου με τας αυτάς κοινοτοπίας του λόγου και την οξείαν εκείνην προσποιητήν φωνήν». 

Όσο για τα Ρόπαλα, ήταν «πλανώδιος θίασος σχοινοβατών τελούντων γυμνάσιά τινα ευκαμψίας με τα γνωστά εκείνα κολλητά και ψευδόχρυσα και φαντακτά ενδύματα, τα οποία είνε τόσον λερωμένα την ημέραν και κακώς ηρμοσμένα επί σώματος, ούτινος φαίνεται που το χέρι, που ο λαιμός γυμνός και εξ ου μαντεύετε τον υπ’ αυτά… καλλιτέχνην». 

Πάντως, το θέαμα των Ροπάλων υπήρχε στην Αθήνα τουλάχιστον μέχρι τα μέσα της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα. Τότε εντοπίζεται η τελευταία, ή μία από τις τελευταίες, παράσταση του περίφημου Μπράχαλου, τον οποίο ο Τύπος κατέγραφε ως «πρώτο διδάξαντα κατά τας ημέρας των Απόκρεω». «Μπράχαλος και Σία φορούν τα κλασικά μαγιώ, φρεσκοπλυμένα καί φρεσκοσιδερωμένα όμως. 

Δεν λείπει ο απαραίτητος παληάτσος, μουτζουρωμένος με λουλάκι και όλα τα άλλα χρώματα της Ίριδος». Στο ίδιο δημοσίευμα καταγράφεται ότι η πριγκίπισσα Ελένη του Νικολάου με τις κόρες της παρακολούθησε το θέαμα του Μπράχαλου και έριξε αργυρά νομίσματα στον δίσκο του.

Τα Ρόπαλα.

Ξένα πρότυπα

Και ενώ αυτού του είδους τα θεάματα παρακολουθούσαν οι Αθηναίοι, οι οργανωμένες και εντυπωσιακές αποκριάτικες εορτές στην Κολονία, στη Νίκαια, στο Παρίσι, στη Ρώμη κ.ά. προκαλούσαν συζητήσεις στην Αθήνα, αλλά και το ενδιαφέρον του εμπορικού κόσμου της πόλης. 

Αφού αναδεικνύονταν τα αρνητικά της υφιστάμενης κατάστασης, το 1887 κατατίθεντο προτάσεις –με πρωτοπόρο την εφημερίδα «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ»– που παρότρυναν να ενεργοποιηθούν «ο βασιλεύς, οι πλούσιοι, και προπάντων ο Δήμος» καί να «διοργανισθούν πομπαί, να δοθή προσοχή εις τας μεταμφιέσεις, να βελτιωθή η καλαισθησία του λαού δια βραβείων καταλλήλων και να τρέξη κόσμος».

Πράγματι, ο εμπορικός κόσμος της πρωτεύουσας και ο Δήμος Αθηναίων, με επικεφαλής τον Δημήτριο Σούτσο (1846-1904) –που έμεινε γνωστός ως «Δήμαρχος των Λούστρων»–, αποφασίζουν τη δημιουργία Κομιτάτου, όπως αποκαλούνταν εκείνη την εποχή οι διάφορες Επιτροπές.

 Ο Δήμος Αθηναίων συμμετείχε ενεργά με αιρετά μέλη του και ψήφισε πίστωση για την καθιέρωση χρηματικών βραβείων «των μάλλον επιτυχών και ευφυών των προσωπιδοφόρων ομίλων» και για «την ηθικήν και υλικήν συνδρομήν του Δήμου» διότι «η καλή αύτη αρχή της εμψυχώσεως και επιτυχούς παραστάσεως των θεαμάτων, προώρισται να επιδράση επί της καλαισθησίας των πολιτών, να γένηται πρόξενος της αληθούς ψυχαγωγίας και τέρψεως, να προπαρασκευάση δε εν τω μέλλοντι την υλικήν του τόπου ωφέλειαν».

Η πρώτη εκείνη προσπάθεια στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία, προσείλκυσε το ενδιαφέρον της βασιλικής οικογένειας και της Κυβέρνησης –Πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης–, που παρακολούθησαν την παρέλαση των αρμάτων την τελευταία Κυριακή, προκαλώντας ενθουσιασμό και θετικότατα σχόλια του Τύπου. 

Οι εφημερίδες έγραφαν πληροφορίες για την ιστορία του θεσμού, τον τρόπο που εορταζόταν σε άλλες χώρες. Δήμος, έμποροι, ηθοποιοί, μουσικοί, λόγιοι δημοσιογράφοι, άνθρωποι των γραμμάτων, σύλλογοι και κάθε λογής φορείς είχαν σπεύσει να δηλώσουν συμμετοχή. 

Χωρίς να λείψουν οι ηρωικοτραγικές μασκαράτες του παρελθόντος και το καθιερωμένο πέταγμα των φασολιών, συνήθεια από την εποχή του Όθωνα, σατιρίσθηκαν οι οικονομικές συνθήκες, οι πολιτικές εξελίξεις, τα μεγάλα κοινωνικά ζητήματα, η διεθνής πολιτική σκηνή και η θέση της Ελλάδος, ακόμη και οι πρόοδοι της ανθρωπότητας.

mikros-romios

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ