Αυτοπειθαρχία: Καταπίεση ή Απελευθέρωση;

γράφει η Μαρία Καρίκη - Ψυχολόγος

Η αυτοπειθαρχία είναι μια έννοια που συναντιέται σε πολλές θεωρητικές προσεγγίσεις: στις φιλοσοφικές κατευθύνσεις (αρχαίες και νεώτερες), σε θρησκείες, σε ανατολικές κοσμοθεωρίες, σε πολεμικές τέχνες, σε αθλητικά ιδεώδη, σε σχολές της Ψυχολογίας κ.τ.λ. Επειδή ακριβώς είναι μια αφηρημένη έννοια, δεν είναι εύκολο να οριστεί περιοριστικά και απόλυτα. Ανάλογα με την οπτική ματιά, επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες.

Για κάποιους η αυτοπειθαρχία σημαίνει καταπίεση, άγχος, στέρηση, περιορισμός, απώλεια του αυθόρμητου, απώλεια της απόλαυσης και της ευχαρίστησης. Για κάποιους άλλους σημαίνει απελευθέρωση, κάθαρση από εμμονές, συνήθειες και επιζήμιες επιθυμίες, εσωτερική γαλήνη, ισορροπία, διαύγεια πνεύματος, αυτοπεποίθηση, δύναμη, αυτογνωσία. Το πώς βιώνει ο καθένας την αυτοπειθαρχία εξαρτάται βεβαίως από το τι νόημα της έχει δώσει ο ίδιος. Αν πρόκειται για άκριτη υποταγή σε "εξωτερικούς" απλά κανόνες ή στερεότυπα, σαφώς και είναι καταπίεση. Αν όμως πρόκειται για εσωτερική ανάγκη αυτοσυγκράτησης, αυτοελέγχου, για τήρηση κάποιων προσωπικών κανόνων που δομούνται με βάση το ατομικό σύστημα αξιών και στόχων, τότε είναι περισσότερο αίσθηση αυτοπραγμάτωσης, ολοκλήρωσης.


Υπάρχουν κάποιες θεωρίες που υποστηρίζουν ότι η μεγαλύτερη νίκη είναι η νίκη επί του εαυτού σου. Αυτή ακριβώς η υπέρβαση, η κυριαρχία του συνειδητού νου έναντι των παρορμήσεων και των ενστίκτων μας είναι που κάποιοι ισχυρίζονται ότι μας βοηθούν να φτάσουμε σε ένα ανώτερο επίπεδο εαυτού.

Η ψυχολογία "σέβεται" την αυτοπειθαρχία όταν είναι μια εσωτερική ανάγκη και μια προσωπική επιλογή. Την υποστηρίζει και την απαιτεί όταν υπάρχουν ζητήματα εθισμού, όπως ο τζόγος, οι ναρκωτικές ουσίες, το αλκοόλ, η νικοτίνη, η καφεϊνη, το φαγητό και τα γλυκά, η υπερβολική ενασχόληση με τον υπολογιστή κ.α. Είναι προφανές ότι σε τέτοιες περιπτώσεις μόνο η εκπαίδευση στην αυτοπειθαρχία μπορεί να σώσει το άτομο από την αυτοκαταστροφή.

Πολλοί όμως την υιοθετούν και σαν στάση ζωής ως προς την καθημερινότητά τους: υγιεινές διατροφικές συνήθειες, συστηματική άσκηση, φροντίδα του σώματος και του πνεύματος από τυχόν "τοξίνες" που υπάρχουν στις ευρύτερες συνθήκες κ.α. Το μόνο σίγουρο είναι, ότι όλα τα παραπάνω δεν μπορούν να έχουν διάρκεια, αν το άτομο δεν τα υιοθετήσει μέσα από το πρίσμα της αυτοπειθαρχίας. Μια αυτοπειθαρχία όμως που αποτελεί αυτοσκοπό, ηθική ικανοποίηση και με την ανατροφοδότηση που του παρέχει, ενισχύεται ως πεποίθηση συνεχώς.

Όλοι ξέρουμε ότι δεν είναι εύκολος ο δρόμος της αυτοπειθαρχίας. Πολλοί θα μπορούσαν να αντεπιχειρηματολογήσουν και να πουν ότι δεν θέλουν να έχουν όρια στη ζωή τους και ότι επιθυμούν να ζουν στο maximum την κάθε στιγμή χωρίς εσωτερικούς αυτοπεριορισμούς, ξεπερνώντας συνεχώς τα όριά τους. Σαφώς και πρόκειται για μια σεβαστή άποψη, που σίγουρα εκφράζει αρκετούς.

Η αυτοπειθαρχία δεν σημαίνει όμως ότι θα παραμείνουμε στάσιμοι και προβλέψιμοι για όλη την υπόλοιπη ζωή μας, ούτε ότι δεν θα ξεπερνάμε τα όριά μας και δεν θα εξελισσόμαστε.

Απλά κάνουμε επιιλογές ως προς τα στοιχεία της ζωής μας που θέλουμε να κρατάμε στο "μέτρο", γιατί διαφορετικά θεωρούμε ότι θα μας κάνουν κακό, σύμφωνα με τις αντιλήψεις μας και αντίστοιχα διευρύνουμε τα υπόλοιπα στοιχεία που προάγουν την ποιότητα της ζωής μας. Το "κλειδί", στο συγκεκριμένο ζήτημα, είναι το σύστημα αξιών που "κουβαλάει" ο κάθε άνθρωπος μέσα του, το οποίο στη συνέχεια επηρεάζει τις συνειδητές επιλογές του για το τι θα συγκρατήσει και τι θα αφήσει ελεύθερο.

Η αυτοπειθαρχία - για όσους τάσονται υπέρ - είναι περισσότερο μια νίκη επί των "αχαλίνωτων" ορμών και επιθυμιών που μπορούν μακροπρόθεσμα να δημιουργήσουν προβλήματα ή να οδηγήσουν το άτομο σταδιακά σε αυτοκαταστροφικές συνήθειες, χωρίς πλέον κανέναν έλεγχο. Δε σημαίνει ωστόσο ότι πρέπει να γίνεται καταναγκαστικά ή εκβιαστικά. Δεν θα είχε άλλωστε ούτε νόημα, αλλά ούτε και διάρκεια. Ούτε όμως σημαίνει, από την άλλη, ότι θα πρέπει να τηρείται εμμονικά. Σαφώς θα υπάρχουν οι εξαιρέσεις, αλλά και οι στιγμές όπου οι εσωτερικοί κανόνες μπορούν να αναπροσαρμόζεται και να αναθεωρούνται.

Μοναδικός στόχος της αυτοπειθαρχίας, με την εκδοχή που περιγράφηκε παραπάνω, είναι η επίτευξη της εσωτερικής ισορροπίας και η ενδυνάμωση της αίσθησης ότι το ίδιο το άτομο είναι εκείνο που ορίζει τις επιλογές του κι άρα την ποιότητα της ζωής του και όχι ανεξέλεγκτα οι συναισθηματικές ενστικτώδεις ορμές του.

---

σχολιασμός από K.C.

Το να ξέρεις τους άλλους είναι ευφυΐα. Το να ξέρεις τον εαυτό σου είναι σοφία. Το να κυριαρχείς στους άλλους είναι ισχύς. Το να κυριαρχείς στον εαυτό σου είναι η πραγματική δύναμη.

Ο κυρίαρχος των ανθρώπων είναι ισχυρός, ο κύριος του εαυτού του είναι πανίσχυρος.

Λάο Τσε

Το γνώθις εαυτόν καθώς και το να "κρατάς-κυβερνάς" τον Εαυτό σου (Αυτοκράτορας) είναι τα σημαντικότερα "συστατικά" για μια υγιή και ευδαίμων ζωή. Στην εποχή μας, ελάχιστοι άνθρωποι ασχολούνται με την Γνώση του Εαυτού τους καθώς και με την αυτοπειθαρχία ως σύνολο. Τις περισσότερες φορές, κάποιος καταπιάνεται είτε μόνο με το ένα, είτε μόνο με το άλλο. Δεν μπορείς να έχεις αυτοπειθαρχία και εγκράτεια εάν πρώτα δεν γνωρίζεις σε βάθος τον εαυτό σου, τα θέλω σου και τις πραγματικές σου ανάγκες. Ο επίπονος και εντατικός διαλογισμός, οι πολεμικές τέχνες, ο ασκητισμός πάσης φύσεως δεν πρόκειται και δεν μπορεί να σε βοηθήσει στο να γνωρίσεις τον εαυτό σου. Εάν κάποιος επιχειρήσει να "κυβερνήσει" τον εαυτό του, δίχως να τον γνωρίσει, με μαθηματική ακρίβεια θα υποδουλωθεί σε "πρέπει", "συστήματα σκέψης" και "κανόνες" και θα είναι φυλακισμένος. Γιατί θα είναι φυλακισμένος; Γιατί θα έχει επιβάλλει πράγματα στον εαυτό του που είναι τελείως ξένα με τον ψυχισμό του και τα Θέλω του. Μπορεί να γίνει άριστος Αθλητής, Πολεμιστής ή Πνευματικός Ασκητής, αλλά το αποτέλεσμα θα είναι απίστευτος εσωτερικός πόλεμος και θλίψη. Εάν δεν γνωρίσεις τον εαυτό σου πως θα τον δαμάσεις; Πως θα τον διαμορφώσεις; Πως θα τον νικήσεις; Γνωρίζοντας τον εαυτό σου, κατ' ουσίαν γνωρίζεις την ίδια την φύση, τόσο την προσωπική όσο και την ίδια την φύση των ενστίκτων. Κανείς δεν μπορεί να πάει κόντρα στην φύση του. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να συμπορευτεί μαζί της, να την εξελίξει και να την περιορίσει (φυσικά προς το Δίκαιο και το Αγαθό). Κάθε άλλος δρόμος είναι καταδικασμένος σε παταγώδη αποτυχία.

Για να γνωρίσεις τον Εαυτό σου επιβάλλεται να μάθεις να τον "παρατηρείς". Η Αυτοπαρατήρηση και καταγραφή των αντιδράσεών μας σε βάθος χρόνου (και σε μια ποικιλία "γεγονότων") είναι η αρχή για να χαρτογραφήσουμε τον χαρακτήρα μας και την ενστικτώδη συμπεριφορά μας. Όταν κατανοήσουμε τις συνήθειες μας, τα ελαττώματά μας και τα αρνητικά στον χαρακτήρα μας τότε - και μόνο τότε - μπορούμε με μεθοδικότητα και θέληση να τα αλλάξουμε, είτε να τα μετατρέψουμε. Πόσοι αλήθεια αντιλαμβάνονται πως οι περισσότερες καθημερινές τους σκέψεις και "κινήσεις" είναι μηχανικές και λόγω συνήθειας; Πόσοι έχουν το "κουράγιο" να παραδεχθούν στον εαυτό τους πως είναι "προγραμματισμένοι" τόσο στην σκέψη, όσο και στις πράξεις; Πόσοι τέλος έχουν την εσωτερική εκείνη δύναμη που απαιτείται ούτως ώστε να πάνε κόντρα στις παρορμήσεις τους και στις συνήθειές τους;

Διαφωνώ με την συγγραφέα του άρθρου. Η αυτοπειθαρχία και η Γνώση του Εαυτού είναι η μόνη υγιής οδός εξέλιξης του εαυτού μας. Η μόνη οδός που σε οδηγεί στο πολυτιμότερο Αγαθό... την Ελευθερία.

Είναι αλήθεια ελεύθερος όποιος είναι εξαρτημένος από το τσιγάρο, από το αλκοόλ, από το συναίσθημα, από την τηλεόραση, από όλων των ειδών τα αγαθά, τις ηδονές, τον φόβο, τον προγραμματισμένο τρόπο που έχεις μάθει να σκέφτεσαι, να ερμηνεύεις και να αντιδράς (Θρησκεία - Πολιτική - Γνώμη) και εν ολίγοις από το κάθετι; Σαφώς και όχι. Δεν μπορείς να είσαι ελεύθερος όντας εξαρτημένος. Και πως γίνεται να σπάσεις τον φαύλο κύκλο της "εξάρτησης"; Μαθαίνοντας σε πρώτη φάση τον εαυτό σου, χαρτογραφόντας τον απόλυτα και με οδηγό και σύντροφο τον φιλοσοφικό τρόπο σκέψης, να αποφασίσεις τι θέλεις να "κρατήσεις", τι θέλεις να αλλάξεις, τι θέλεις να μετριάσεις.

Η φράση/έννοια κλειδί στην προσπάθεια αυτή είναι το Μέτρον Άριστον. Τα περισσότερα "συστήματα" σε οδηγούν στα άκρα. Και συνήθως στα λακρα εκείνα που σε κάνουν να απαρνηθείς τις υλικές απολαύσεις και ηδονές ως "απόλυτα βλαβερές" ή "αμαρτωλές". Δεν είναι η ηδονή και η απόλαυση το πρόβλημα κατά την γνώμη μου. Το πρόβλημα για μένα εντοπίζεται στον εθισμό, στην συνήθεια και την αδυναμία.

Οι περισσότεροι άνθρωποι εθίζονται στις απολαύσεις ή στο "λάθος" (σεξ, αλκοόλ, τζόγος, ψεύδος, απληστία, βουλιμία κ.α). Και εθίζονται διότι δεν έμαθαν ποτέ να έχουν μέτρο ή να φροντίζουν να μπορούν να ζήσουν και χωρίς αυτές. Κανείς ποτέ δεν είπε στους ανθρώπους πως η ύλη, σε κάθε της όψη, δεν μπορεί να σε γεμίσει ψυχικά. Πως πάντα θα σου αφήνει "κενό", πως πάντα θα θες κι άλλο, σαν νερό που δεν θα σε ξεδιψάσει ποτέ. Κι αυτό γιατί ο κόσμος της ύλης είναι εφήμερος, όπως εφήμερες είναι και οι ζωές μας. Δεν μπορείς να είσαι ελεύθερος όταν τις παρορμήσεις (και ενίοτε την ίδια σου την διασκέδαση ή ψυχική διάθεση) σου τις καθοδηγεί ένα άψυχο πακέτο τσιγάρα ή ένα μπουκάλι μπύρας ή τα ναρκωτικά ή τα χρήματα ή τα γλυκά κ.ο.κ!

Πραγματικά ελεύθερος είσαι όταν δεν φοβάσαι τίποτα (όταν δηλαδή δεν φοβάσαι την απώλεια σε κάθε εύρος της, κατανοώντας πως τίποτα δεν διαρκεί για πάντα ή όταν έχεις διδαχθεί να ξεπερνάς κάθε κατάσταση με στωικότητα και μαχητικότητα) και το κυριότερο, όταν δεν ελπίζεις σε τίποτα, όπως εύστοχα δήλωσε ο Νίκος Καζαντζάκης.

Άρα, εκ των πραγμάτων οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως ζούμε σε μια άκρως τυραννική εποχή, αποτελούμενη από ανθρώπους που θα τους χαρακτήριζα ως φοβισμένους σκλάβους.

Δεν είμαι υπέρ της "εγκατάλειψης" των ηδονών. Δεν πιστεύω πως η ζωή εχει "γεύση" ή γοητεία δίχως τις ηδονές. Όμως θεωρώ θεμελιώδες το να διδάσκονται στο μέλλον οι άνθρωποι το να μην φοβούνται και να μπορούν να σπάσουν κάθε "δεσμό". Τουτέστην κάθε εξάρτηση, κάθε "καθεστώς", κάθε "κανόνα". Βλέπουμε παντού ανθρώπους "δεμένους" και πορωμένους στις πεποιθήσεις τους. Σε καμία των περιπτώσεων δεν θα είχανε το σθένος και την δύναμη να ελευθερωθουν απο αυτές ή να τις αλλάξουν. Προτιμούν να πεθάνουν για αυτές ή εξαιτίας αυτών, αντί να κάνουν το ωραιότερο και δυσκολότερο όλων... Να τις αναθεωρήσουν. Και γιατί αυτό; Γιατί οι παρορμήσεις (ζωώδες κομμάτι του ανθρώπου) και ο εγωισμός, σε κάνουν ικανό για το χειρότερο, το πιο φρικαλέο ή το πιο ηλίθιο πράγμα. Ποτέ για το σωστό ή το δίκαιο.

Ο άθρωπος έχει το μοναδικό προνόμιο να μπορεί να είναι είτε "ζώο" ενταγμένο σε "αγέλη" είτε Πνεύμα - αυτοδύναμος και αυτόφωτος. Η χρυσή τομή βρίσκεται στο μέτρο...

celestialsalvi

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ