Γυναίκες, φύλο και σεξουαλικότητα: αλλαγές των αντιλήψεων στην ιστορία.

Στην ελληνική κοινωνία, όπως και στο σύνολο του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, τα δύο φύλα οργανώνουν τη ζωή και την επικοινωνία τους στη βάση της δυαδικής τους αντίθεσης: άνδρας Vs. γυναίκα. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των σχέσεων, ο καταμερισμός των καθηκόντων, η θέση της γυναίκας στο οικειακό ιδεώδες, τη δημόσια σφαίρα και ο ρόλος της στην οικογένεια και την εργασία, είναι άμεσα συνδεδεμένα με τις αντιλήψεις για το σώμα, το φύλο και τη σεξουαλικότητα. Πιστεύαμε πάντοτε στην ύπαρξη δύο διαφορετικών φύλων; Πότε το γυναικείο φύλο άρχισε να αποκτά ξεχωριστή οντότητα και αυτόνομη ύπαρξη απέναντι στην κοινωνική κυριαρχία του αρσενικού;

Οι ανατομικές διαφορές και αντιθέσεις που σήμερα γίνονται το επίκεντρο της σεξουαλικότητας διαμορφώνουν και την έντονη ανάγκη για κοινωνική διαφοροποίηση ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες. Ωστόσο ήταν πάντοτε έτσι; Η αυτονόητη φυσικότητα των δύο φύλων δεν είναι διαχρονική αλλά φαίνεται να αλλάζει ιστορικά. Το αρσενικό και το θηλυκό δεν υπάρχουν ως απόλυτες κατηγορίες, αντίθετα γνωρίζουν αλλαγές στο περιεχόμενό τους και αποκτούν διαβαθμίσεις. Από τους αρχαίους Έλληνες, τον ευρωπαϊκό μεσαίωνα μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα, επικρατούσε η αντίληψη ότι το φύλο είναι ενιαίο (μοντέλο του ενιαίου φύλου). Η αναπαραγωγή απαιτούσε την πρόσμιξη δύο αρσενικών σπερμάτων, του γυναικείου και του ανδρικού.

Όπως εύστοχα περιγράφει στην εισαγωγή του, ο καθηγητής μου Κ. Γιαννακόπουλος (Laqueur, 2003), τα δύο φύλα είχαν την ίδια ανατομία. Η γυναίκα δεν ήταν παρά ένας άνδρας με όρχεις και πέος. Τα ίδια γεννητικά/σεξουαλικά όργανα βρίσκονται στο εσωτερικό του γυναικείου σώματος. Αδιαφοροποίητα τα δύο φύλα στη σεξουαλικότητά τους, έκκριναν τα ίδια «σπερματικά» υγρά. Η «φαλλική» γυναίκα προσέφερε στην αναπαραγωγή αποκλειστικά με την κλειτορίδα της, ενώο κολπικός οργασμός εθεωρείτο περιττός. Σε αυτή ακριβώς την πεποίθηση βασίστηκε (μέχρι και σήμερα) η «παθητικότητα» της γυναίκας κατά τη σεξουαλική πράξη. Έτσι, η ιδέα του ενιαίου φύλου είναι εκείνη που μας εξηγεί τόσο τις σχέσεις ανδρών και γυναικών αλλά και το πλαίσιο εντός του οποίου αναπτύσσονταν ομοφυλοφιλικές πρακτικές.

Με διάφορες διαβαθμίσεις στο πέρασμα των αιώνων, η πρώτη σημαντική ρήξη στο μοντέλο του ενιαίου φύλου συμβαίνει κατά τον 19ο αιώνα. Η βασική διάκριση είναι πρωτίστως κοινωνική, εκείνη ανάμεσα στον δημόσιο και ιδιωτικό χώρο, τη δημόσια και οικιακή ζωή. Τα δύο φύλα «μοιράζουν» τους χώρους τους και η γυναίκα αναδεικνύεται ως διαφορετικότητα. Το φεμινιστικό κίνημα του 19ου αιώνα διεκδικεί την ύπαρξή του μέσα από το «οικιακό ιδεώδες» και διεκδικεί θέση της γυναίκας στην εκπαίδευση (Παπαταξιάρχης – Παραδέλλης, 1998). Παράλληλα, οι γυναίκες αστικών κυρίως οικογενειών ιδρύουν εφημερίδες και τυπώνουν τα πρώτα περιοδικά με θέματα που αφορούν τη γυναικεία φύση και το καθήκον τους στο σπίτι και την κοινωνία (Εφημερίς των Κυριών). Έτσι οι γυναίκες αρχίζουν να αποκτούν δική τους φωνή, έστω και με περιορισμένη θεματολογία.

Στη στροφή του αιώνα, η φροϋδική πρόσληψη της σεξουαλικότητας τονίζει ακριβώς τη διαφορετικότητα των δύο ανατομικών φύλων, περιγράφοντας τον κολπικό οργασμό ως το στάδιο της γυναικείας σεξουαλικής ωριμότητας. Στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, η διαφορετικότητα εγκαθιδρύεται και νομιμοποιείται από τον ιατρικό-βιολογικό λόγο περί σεξουαλικότητας. Τα δύο φύλα παρουσιάζονται ως ένα αντιθετικό ζεύγος που χαρακτηρίζεται από αμφιθυμία. Κάθε ανατομία ισοδυναμεί με έναν διαφορετικό κοινωνικό ρόλο. Το φεμινιστικό κίνημα διεκδικεί την παρουσία των γυναικών στο δημόσιο χώρο, την εκπαίδευση και βέβαια την εργασία. Παρόλα αυτά βέβαια, η πρόσληψη σε μια εταιρεία δεν απελευθέρωσε ξαφνικά τη γυναίκα, καθώς όπως όλοι γνωρίζουμε, σχέσεις εξουσίας με βάση το φύλο ενυπάρχουν και στο εργασιακό περιβάλλον.

Αυτό που αλλάζει είναι ότι οι γυναίκες, ως διαφορετικό φύλο, με την δική τους ενεργητική σεξουαλικότητα διεκδικούν θεσμική ισότητα. Γυναίκες επιστήμονες και δημοσιογράφοι γράφουν για τις γυναίκες, την σεξουαλικότητα και τους πολύπλοκους ρόλους τους. Οι δεκαετίες του 1970 και 1980, το φύλο γίνεται πλέον ένα πεδίο πολιτικής και θεσμικής διεκδίκησης, ενώ τη δεκαετία του 1990 εμφανίζονται και στην χώρα μας και τα περισσότερα γυναικεία περιοδικά από ποτέ άλλοτε.

Σήμερα τα σώματα είναι παρόντα, με τη σεξουαλικότητα και την ατομικότητά τους. Άλλοτε αναζητώντας μια ομοιοστατική ισορροπία και άλλοτε τη ρήξη. Σε μια ανταγωνιστική κουλτούρα όμως, η οικονομική και συναισθηματική εξουσία τελικά δεν μπορεί παρά να ανήκει σε έναν κάθε φορά, είτε άνδρα είτε γυναίκα. Έτσι και τα φύλα παραμένουν διαφοροποιημένα με τη νομιμοποίηση των βιολογικών τους διαφορών, διεκδικώντας την επικράτειά τους. Ας έχουμε επομένως κατά νου ότι αυτά που θεωρούμε στο μικρόκοσμό μας ως φυσικά και αιώνια, τελικά προκύπτουν μέσα από την κοινωνία, τον πολιτισμό και την βαθύτερη πολιτική μας στάση στα πράγματα. Αλήθεια, θα μπορούσαμε να φανταστούμε τα σώματα απογυμνωμένα από τις ιδέες μας γι’ αυτά;

Αναφορές

Laquer T. (1990), Κατασκευάζοντας το φύλο, Σώμα και Κοινωνικό Φύλο από τους αρχαίους Έλληνες έως τον Φρόυντ, Πολύτροπον 2003.
Παπαταξιάρχης, Παραδέλλης (επιμ.), (1992), Ταυτότητες και Φύλο στη σύγχρονη Ελλάδα, Αλεξάνδρεια 1998.

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ