Ενοχές: Που οφείλονται & πως τις ξεπερνάμε

Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουμε μάθει να νιώθουμε ενοχές από την παιδική μας ηλικία. Η οικογένεια, οι φίλοι, η κοινωνία και η θρησκεία συνειδητά ή ασυνείδητα μας εκπαιδεύουν να νιώθουμε ένοχοι για συγκεκριμένους τρόπους σκέψης ή συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, σαν παιδιά μας υπενθύμιζαν συνεχώς την κακή μας συμπεριφορά και όταν κάναμε κάτι λάθος, οι γονείς ή οι δάσκαλοι μας έλεγαν πόσο τους απογοητεύσαμε.

Ο σκοπός αυτής της ενοχής που επιβαλλόταν από το εξωτερικό περιβάλλον ήταν να αλλάξει τη συμπεριφορά μας, κάνοντάς μας να νιώθουμε κακοί για ότι κάναμε. Όταν νιώθαμε αρκετά ένοχοι τότε κάναμε αυτό που μας ζητούσε ο γονιός ή ο δάσκαλος, ώστε να ξεφύγουμε από την ενοχή και να κερδίσουμε πάλι την έγκρισή τους. Η ενοχή λοιπόν είναι ένα πολύ ισχυρό εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από κάποιον για να χειριστεί τη συμπεριφορά κάποιου άλλου και συνδέεται στενά με την ανάγκη για έγκριση από το εξωτερικό περιβάλλον.Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουμε μάθει να νιώθουμε ενοχές από την παιδική μας ηλικία. Η οικογένεια, οι φίλοι, η κοινωνία και η θρησκεία συνειδητά ή ασυνείδητα μας εκπαιδεύουν να νιώθουμε ένοχοι για συγκεκριμένους τρόπους σκέψης ή συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, σαν παιδιά μας υπενθύμιζαν συνεχώς την κακή μας συμπεριφορά και όταν κάναμε κάτι λάθος, οι γονείς ή οι δάσκαλοι μας έλεγαν πόσο τους απογοητεύσαμε.

Γιατί είναι αποτελεσματική η ενοχή

Τα περισσότερα παιδιά έμαθαν να αναζητούν έγκριση από τους γονείς τους για όσα έλεγαν ή έκαναν. Όταν κάναμε κάτι «καλό», οι γονείς μας έδιναν έπαινο και αποδοχή. Όταν κάναμε κάτι «κακό», ο έπαινος αντικαθιστώνταν από αποδοκιμασία. Αφού όλα τα παιδιά επιθυμούν να πάρουν αγάπη και αποδοχή από τους γονείς τους, θα προσπαθήσουν πολύ για να έχουν την γονική έγκριση.

Το αποτέλεσμα αυτού ωστόσο, είναι ότι με το χρόνο, «ρυθμιζόμαστε» τελικά έτσι ώστε να αναζητούμε την έγκριση των άλλων για όσα λέμε και κάνουμε. Αυτό μας κάνει να νιώθουμε ότι προκειμένου να έχουμε την έγκριση των άλλων, πρέπει να κάνουμε πράγματα που εκείνοι τα εγκρίνουν ώστε να εγκρίνουν εμάς τους ίδιους. Για παράδειγμα, έχετε ποτέ αγοράσει ένα ρούχο ή κάποιο αντικείμενο και σας απασχολεί τι θα σκεφτούν οι άλλοι όταν σας δουν μ’ αυτό; Αν ναι, τότε η συμπεριφορά σας (αυτό που αποφασίσατε να αγοράσετε) επηρεάστηκε από την ανάγκη σας για εξωτερική έγκριση.

Πως ενεργοποιείται η ανάγκη για εξωτερική έγκριση

Όταν κάνεις ή λες κάτι που οι άλλοι θεωρούν μη αποδεκτό, ενεργοποιείται μια βαθιά ριζωμένη ανάγκη για εξωτερική αποδοχή που έμαθες να αναζητάς ως παιδί. Ακόμη κι αν το άτομο που αποδοκίμασε τις πράξεις σου δεν είναι ο γονιός σου, αυτή και μόνη η αποδοκιμασία πυροδοτεί αυτόματα μια επιθυμία να ξανακερδίσεις την έγκριση. Έτσι, προκειμένου να αποφύγουμε την αποδοκιμασία, οι περισσότεροι από μας (μέσω της «ρύθμισης» της παιδικής ηλικίας) θα συμφωνούμε με ότι είναι ευρέως αποδεκτό. 

Για παράδειγμα, μπορεί να έχουμε παρόμοιες απόψεις με τους φίλους μας, παρόμοια γούστα στη μόδα, ακόμη και παρόμοιες συμπεριφορές. Το με ποιόν επιλέγεις να συμμορφωθείς (να εναρμονιστείς), εξαρτάται από το ποιόν θεωρείς σημαντικό στη ζωή σου. Συνήθως είναι η οικογένειά σου, στενοί φίλοι, ηθοποιοί, τραγουδιστές, αθλητές και συνάδελφοι στη δουλειά. Προκειμένου να είσαι αποδεκτός απ’ αυτούς, ουσιαστικά γίνεσαι όπως αυτοί, κάνοντας πράγματα που θα εγκρίνουν.

Αποδοκιμασία

Η ενοχή είναι το δυσάρεστο συναίσθημα που βιώνεις όταν κάνεις κάτι που ξέρεις ότι θα αποδοκιμάσουν αυτοί που είναι σημαντικοί για σένα. Είναι ένα παρα-προϊόν των πράξεών σου που έρχονται σε σύγκρουση είτε με τον δικό σου ηθικό κώδικα ή με έναν ηθικό κώδικα που έχει επιβληθεί εξωτερικά. Για παράδειγμα, δεν θέλεις να φας γλυκό γιατί θα παχύνεις και αν είσαι παχύς, οι άλλοι δε θα σε βρίσκουν ελκυστικό (εξωτερικός κώδικας). Παρόλ’ αυτά αποφασίζεις να φας το γλυκό γιατί σου αρέσει να τρως γλυκά (εσωτερικός κώδικας), αλλά μετά νιώθεις ενοχή που το έφαγες.

Σ’ αυτό το παράδειγμα, η πράξη σου (να φας το γλυκό) ήρθε σε σύγκρουση με έναν εξωτερικά επιβεβλημένο ηθικό κώδικα, ότι δηλαδή, αν φας γλυκό θα παχύνεις, που σημαίνει ότι οι άλλοι δεν θα σε θεωρούν ελκυστικό. Το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης ήταν αισθήματα ενοχής, γιατί έκανες κάτι για το οποίο πιστεύεις ότι οι άλλοι θα σε αποδοκιμάσουν (δηλ. δε θα σε βρίσκουν ελκυστικό). Παρότι αυτή η ενοχή μπορεί να σε εμποδίσει να φας κι άλλο γλυκό σύντομα, είναι απίθανο να σε εμποδίσει να φας κι άλλο γλυκό στο μέλλον. ΄

Όπως βλέπουμε, η ενοχή είναι ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος επηρεασμού της συμπεριφοράς ενός ανθρώπου, αφού ενεργοποιεί την φυσική παιδική μας ανάγκη να μας εγκρίνουν οι άλλοι. Αν θέλουμε πολύ την έγκριση κάποιου, θα αλλάξουμε την εμφάνισή μας, τον τρόπο που φερόμαστε ή ακόμα και τον τρόπο που σκεφτόμαστε!

Η ενοχή μας ενθαρρύνει να αλλάζουμε τη συμπεριφορά μας, ενεργοποιώντας μια άλλη ανθρώπινη τάση: την επιθυμία να αποφύγουμε τον πόνο και να βιώσουμε ευχαρίστηση. Όταν συμμορφωνόμαστε με τους άλλους, μπορούμε να αποφύγουμε τον πόνο που μας προκαλεί η ενοχή.

Το να νιώθεις ενοχή σημαίνει ότι νοιάζεσαι;

Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν μάθει να συσχετίζουν την ενοχή με το ενδιαφέρον. Ότι δηλαδή, όταν νιώθεις ένοχος για κάτι, αυτό σημαίνει πως νοιάζεσαι γι’ αυτό και όταν δε νιώθεις ενοχή, αυτό σημαίνει ότι δε νοιάζεσαι και άρα είσαι «κακό άτομο». Σύμφωνα μ’ αυτό το σκεπτικό, για να γίνεις «καλός άνθρωπος», πρέπει να δείχνεις ότι ενδιαφέρεσαι, νιώθοντας ενοχές και να το αποδεικνύεις δείχνοντας συμμόρφωση προς τις ανάγκες και επιθυμίες του περιβάλλοντός σου. Στην πραγματικότητα, το να μη νιώθεις ενοχή για κάτι, δεν σημαίνει πως δε νοιάζεσαι γι’ αυτό, αφού απλά επιλέγεις να ζήσεις σύμφωνα με το δικό σου ηθικό κώδικα (αυτό που πιστεύεις εσύ ότι είναι καλό και σωστό) παρά σύμφωνα με έναν εξωτερικά επιβεβλημένο ηθικό κώδικα (αυτό που η κοινωνία, οι φίλοι και η οικογένεια πιστεύει ότι είναι καλό και σωστό). Οπότε για να ξεπεράσεις την ενοχή, χρειάζεται να υποστηρίζεις τις απόψεις σου, τις επιθυμίες και τις ανάγκες σου χωρίς να επηρεάζεσαι από το τι πιστεύουν οι άλλοι.

Πως μπορούμε να ξεπεράσουμε τις ενοχές

• Ας μην αναλαμβάνουμε κάποια ευθύνη αν δεν είμαστε σίγουροι ότι είναι δική μας. Για παράδειγμα, αν αναλαμβάνουμε την ευθύνη αυτών που υποφέρουν, ανεξάρτητα από το αν έχουμε εμείς κάποια συμμετοχή σ’ αυτό, τότε σίγουρα θα βιώνουμε τρομακτικές ενοχές.
• Η ενοχή είναι ένα μέσο ελέγχου. Κάποιοι άνθρωποι θα προσπαθήσουν να μας εκμεταλλευτούν, κάνοντάς μας να πιστεύουμε ότι εμείς φταίμε που εκείνοι υποφέρουν και έτσι θα μπορούν να μας ελέγχουν. Η αυτογνωσία θα μας βοηθήσει αφενός να νιώθουμε καλύτερα αλλά και να προστατεύουμε τον εαυτό μας απ’ όσους προσπαθήσουν να μας εκμεταλλευτούν.
• Είναι σκόπιμο ο καθένας μας να εντοπίσει ποιός είναι ο προσωπικός του ηθικός κώδικας αναφορικά με το τι είναι καλό και σωστό και να επιδιώξει να ζήσει τη ζωή του σύμφωνα μ’ αυτόν, ανεξάρτητα από το τι πιστεύουν οι άλλοι. Να υποστηρίζουμε τις απόψεις μας, τις επιθυμίες και τις ανάγκες μας. Έτσι, αυτοί που μας πλησιάζουν θα μας έχουν επιλέξει γι’ αυτό που πραγματικά είμαστε και εμείς θα μπορούμε να είμαστε ο εαυτός μας.

 ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ