Η τριγωνική θεωρία της αγάπης

Αρθρογράφος: Έλλη Γκαλτέμη

Τι σημαίνει αγαπώ κάποιον; Η έννοια της αγάπης μπορεί πάντοτε να ερμηνευθεί με συγκεκριμένα μοτίβα, και αν όχι, ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που καθορίζουν και διαφοροποιούν τις ποικίλες εκφάνσεις της; Γιατί ορισμένες σχέσεις δείχνουν να αντέχουν στον χρόνο ενώ άλλες ξεθωριάζουν τόσο γρήγορα όσο διαμορφώθηκαν; 

Ο Ρόμπερτ Στέρνμπεργκ, σε μία προσπάθεια να δώσει απαντήσεις σε ανάλογα ερωτήματα που σχετίζονται με την κατανόηση της έννοιας της αγάπης και της φύσης των σχέσεων διατύπωσε την Τριγωνική Θεωρία της Αγάπης. Σύμφωνα με τον Αμερικανό ψυχολόγο, η αγάπη μπορεί να κατανοηθεί ως ένα σύνολο, αποτελούμενο από τρεις συνιστώσες οι οποίες σχηματίζουν τις κορυφές ενός τριγώνου. Οι τρεις αυτές συνιστώσες είναι η οικειότητα, το πάθος και η απόφαση/δέσμευση. 

Οικειότητα

Η συνιστώσα της οικειότητας αναφέρεται στην αίσθηση της εγγύτητας που αισθάνονται δύο άτομα ότι καλλιεργείται ανάμεσα τους και στον δεσμό που τους ενώνει.

Όταν το στοιχείο της οικειότητας κυριαρχεί μέσα σε μία σχέση, το άτομο αισθάνεται την επιθυμία να αγωνίζεται για την ευημερία του αγαπημένου προσώπου του, βιώνει την ευτυχία με τον σύντροφό του, διαθέτει υψηλή εκτίμηση γι’ αυτόν, αισθάνεται ότι μπορεί να βρει στήριγμα στο αγαπημένο πρόσωπο σε περιόδους ανάγκης, βιώνει την αμοιβαία κατανόηση μαζί του, αισθάνεται την πηγαία ανάγκη να μοιραστεί τον εαυτό του και τα υπάρχοντά του με τον σύντροφό του, απολαμβάνει συναισθηματική υποστήριξη από το αγαπημένο πρόσωπο, προσφέρει συναισθηματική υποστήριξη στο αγαπημένο πρόσωπο, απολαμβάνει ένα είδος στενής επικοινωνίας μαζί του και αντιλαμβάνεται το αγαπημένο πρόσωπο ως αναπόσπαστο μέρος της ζωής του.

Ο Στέρνμπεργκ υπογραμμίζει, ωστόσο, ότι δεν είναι απαραίτητο να αφυπνιστούν όλα τα παραπάνω αισθήματα για να μπορέσει να πει κάποιος ότι βίωσε ή βιώνει την αγάπη. 

Πάθος

Η συνιστώσα του πάθους αναφέρεται στα κίνητρα που οδηγούν στον ρομαντισμό, τη σωματική έλξη και τη σεξουαλική ολοκλήρωση. Το στοιχείο του πάθους περιλαμβάνει μία κατάσταση έντονης επιθυμίας για ένωση με το αγαπημένο πρόσωπο. Ο Στέρνμπεργκ τονίζει ότι σε μία σχέση αγάπης, οι σεξουαλικές ανάγκες μπορεί να κυριαρχούν στην εμπειρία του πάθους, ωστόσο, άλλες ανάγκες, όπως η ανάγκη για αυτοεκτίμηση, υποστήριξη, φροντίδα ή αυτοπραγμάτωση, μπορούν επίσης να συμβάλλουν στην εμπειρία του πάθους.

Η δυναμική των παραπάνω αναγκών είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα διαφέρει ανάλογα με τα άτομα, την κατάσταση και το είδος της αγαπητικής σχέσης. Πώς όμως σχετίζονται μεταξύ τους η οικειότητα και το πάθος; Ο Στέρνμπεργκ είναι σχεδόν βέβαιος ότι το πάθος αλληλεπιδρά αμοιβαία με την οικειότητα. Το στοιχείο του πάθους μπορεί να είναι εκείνο που αρχικά θα προσελκύσει το άτομο σε μία σχέση, όμως το στοιχείο της οικειότητας είναι εκείνο που βοηθά να διατηρηθεί η βαθιά σύνδεση που και οι δύο αισθάνονται ότι τους κρατά μαζί. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές σχέσεις όπου το πάθος αναπτύσσεται μετά την καλλιέργεια της οικειότητας.

Απόφαση, Δέσμευση

Η συνιστώσα της απόφασης/δέσμευσης αναφέρεται, βραχυπρόθεσμα, στην απόφαση ότι το άτομο αγαπά κάποιο άλλο άτομο, και, μακροπρόθεσμα, στη δέσμευση να διατηρήσει την αγάπη αυτή. Ο Στέρνμπεργκ τονίζει ότι ο όρος «δέσμευση» χρησιμοποιείται στη θεωρία αυτή για να αναφερθεί στην μακροπρόθεσμη «επένδυση» που κάνει το άτομο σε μία σχέση αγάπης και όχι στο βαθμό ευθύνης που το άτομο αισθάνεται απέναντι στο αγαπημένο πρόσωπο. Είναι σημαντικό να μην παραμελήσουμε το στοιχείο της απόφασης/δέσμευσης απλώς και μόνο επειδή δεν διαθέτει τα έντονα χαρακτηριστικά της οικειότητας και του πάθους. Αναπόφευκτα, όλες οι σχέσεις έχουν και τις καλές και τις κακές ημέρες τους, και μπορεί να υπάρχουν στιγμές όπου ακριβώς αυτό το στοιχείο είναι που βοηθά τη σχέση να επιβιώσει.

Το στοιχείο της απόφασης/δέσμευσης αλληλεπιδρά τόσο με την οικειότητα όσο και με τα συστατικά του πάθους. Για τους περισσότερους ανθρώπους, κάτι τέτοιο προκύπτει από τη συναισθηματική εμπλοκή της οικειότητας ή/και από την κινητήρια διέγερση που συνοδεύει το πάθος. Ωστόσο, η οικειότητα ή/και η παθιασμένη διέγερση μπορεί να ακολουθούν τη συνιστώσα της απόφασης/δέσμευσης, όπως, για παράδειγμα, μπορεί να συμβεί σε προσυμφωνημένους γάμους ή σε στενές σχέσεις όπου δεν υπάρχει το περιθώριο επιλογής του αγαπημένου προσώπου. 

Σύμφωνα με την τριγωνική θεωρία της αγάπης, αν τα τρία στοιχεία που την αποτελούν συνδυαστούν θα δημιουργήσουν οκτώ διαφορετικούς τύπους σχέσεων: 

1. Ολοκληρωμένη αγάπη. Η ολοκληρωμένη αγάπη προκύπτει όταν και οι τρεις συνιστώσες που την συνθέτουν μπορούν να εντοπιστούν σε μία σχέση και είναι το είδος της αγάπης που οι περισσότεροι επιδιώκουν να βιώσουν. 

2. Άφρων αγάπη. Ο τύπος αυτός προκύπτει όταν απουσιάζει το στοιχείο της οικειότητας και κυριαρχούν τα στοιχεία του πάθους και της απόφασης/δέσμευσης. Μία τέτοια αγάπη χαρακτηρίζεται ως επιπόλαιη με την έννοια ότι η δέσμευση γίνεται με βάση το πάθος, χωρίς να υπάρχει το σταθεροποιητικό στοιχείο που προσφέρει η οικειότητα. Αν και το πάθος μπορεί να αναπτυχθεί σχεδόν στιγμιαία, κάτι τέτοιο δεν ισχύει με την οικειότητα και, ως εκ τούτου, σχέσεις που παρουσιάζουν τέτοια χαρακτηριστικά φέρουν συνήθως και ημερομηνία λήξης. 

3. Συντροφική αγάπη. Αυτός ο τύπος αγάπης εξελίσσεται μέσα από το συνδυασμό των στοιχείων της οικειότητας και της απόφασης/δέσμευσης. Πρόκειται ουσιαστικά για μία μακροπρόθεσμη αφοσιωμένη φιλία, η οποία μπορεί χαρακτηρίζει συχνά γάμους όπου η σωματική έλξη έχει ξεθωριάσει. 

4. Ρομαντική αγάπη. Μία τέτοια αγάπη πηγάζει όταν στη σχέση κυριαρχούν οι συνιστώσες της οικειότητας και του πάθους. Τα άτομα που εμπλέκονται σε μία τέτοια σχέση δεν αισθάνονται μόνο σωματική έλξη, νιώθουν ότι υπάρχει και ένας συναισθηματικός δεσμός που τους ενώνει. 

5. Κενή αγάπη. Αυτό το είδος της αγάπης προέρχεται όταν στη σχέση εντοπίζεται μόνο το στοιχείο της απόφασης/δέσμευσης και απουσιάζουν τα άλλα δύο. Κάτι τέτοιο συμβαίνει σε μακροχρόνιες στάσιμες σχέσεις οι οποίες έχουν απωλέσει την οικειότητα και τη φλόγα της σωματικής έλξης που άλλοτε τις χαρακτήριζε. 

6. Παράφορη αγάπη. Ή αλλιώς ο κοινός λεγόμενος «κεραυνοβόλος έρωτας». Πρόκειται για την ακαριαία σωματική έλξη που αισθάνεται κάποιος για ένα άλλο άτομο, ακόμα και από την πρώτη οπτική επαφή. Σε μία τέτοια περίπτωση απουσιάζουν οι άλλες δύο συνιστώσες της αγάπης και κυριαρχεί η σωματική διέγερση. 

7. Απλή αρέσκεια. Η αρέσκεια προκύπτει όταν στη σχέση μπορεί να εντοπιστεί μόνο η συνιστώσα της οικειότητας και, κατά συνέπεια, απουσιάζουν τα στοιχεία του πάθους και της απόφασης/δέσμευσης. Ο όρος «αρέσκεια» δεν χρησιμοποιείται εδώ με τη γενικευμένη σημασία που συνοδεύει συνήθως περιστασιακές γνωριμίες, αντίθετα αναφέρεται στο σύνολο των συναισθημάτων που βιώνουν τα άτομα που εμπλέκονται σε φιλικές σχέσεις. 

8. Μη αγάπη. Σε αυτόν τον τύπο σχέσης, απουσιάζουν πλήρως και οι τρεις συνιστώσες της αγάπης. Στην ουσία, ο τύπος αυτός χαρακτηρίζει την πλειονότητα των προσωπικών μας σχέσεων οι οποίες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν απλώς ως περιστασιακές επαφές.  

Βιβλιογραφία

1. Sternberg, J. R. (1986). A Triangular Theory of Love. Psychology Review, 93, 119-135.
2. Sternberg, R.J. & Grajek, S. (1984). The nature of love. Journal of Personality & Social Psychology, 47, 312-329.
3. Hatfield, E., Walster, G.W. (1981). A new look at love. Reading, MA: Addison-Wesley.

e-psychology

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ