Μπορούμε πραγματικά να ελέγξουμε τον καιρό;

Το Χόλιγουντ έχει ένα είδος «εξάρτησης» από τις ταινίες καταστροφής, ιδίως αυτές που παραπέμπουν σε «Αποκάλυψη». ‘Ισως αυτό να αποτελεί ακόμη μία «αντανάκλαση» ενός στοιχείου του «πυρήνα» της ψυχοσύνθεσης της αμερικανικής κοινωνίας, όπως το είχε θέσει ο σπουδαίος, Στίβεν Κινγκ: «Οι Αμερικανοί είναι εκ φύσεως οπαδοί της αποκάλυψης. Ο λόγος είναι ότι πάντα είχαμε τόσα πολλά, που ζούμε με τον θανάσιμο φόβο ότι θα έρθουν κάποιοι και θα μας τα πάρουν».

Κατά καιρούς, οι «κάποιοι» είναι κομμουνιστές, εξωγήινοι, φαντάσματα, τέρατα, ξένοι, Ινδιάνοι, μετανάστες ή απλώς εξαθλιωμένοι. Τις τελευταίες δεκαετίες, σε αυτό το χολιγουντιανό «Πάνθεο» των «φοβερών» και «τρομερών» «κάποιων», προστέθηκαν και οι φυσικές καταστροφές μεγάλης, πλανητικής, κλίμακας. Ταινίες όπως το περίφημο «2012», όταν το φοβερό ηφαίστειο του Yellowstone εκρήγνυται, το «The Day After Tomorrow», όπου η Νέα Υόρκη μετατρέπεται σε παγωμένη τούνδρα και το «Snowpiercer», όταν ένα αποτυχημένο κλιματικό πείραμα σκοτώνει τους πάντες εκτός από μερικούς «εκλεκτούς», έρχονται αποφασισμένες να τρομάξουν τους θεατές με κάτι που είναι ή που φαίνεται πιο πιθανό: Τις θανατηφόρες συνέπειες της κλιματικής - περιβαλλοντικής, βίαιης αλλαγής.

Το τελευταίο «πόνημα» αυτού του κινηματογραφικού είδους - το οποίο σε γενικές γραμμές δεν αντέχει στην κριτική προσέγγιση με καλλιτεχνικούς όρους αλλά έτσι κι αλλιώς δεν είναι αυτή η πρόθεσή του - είναι η φετινή ταινία «Geostorm», η οποία, παρεμπιπτόντως, διασύρθηκε από την κριτική στο εξωτερικό, κάτι που είχε αντανάκλαση και στα έσοδά της. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Σύμφωνα με το σενάριο της ταινίας, η επιστήμη κατάφερε να «υποτάξει» τον καιρό. «Χάρη σε ένα σύστημα δορυφόρων, οι φυσικές καταστροφές έχουν γίνει παρελθόν», δηλώνει ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών στην ταινία (σσ. δεν υπάρχει ταινία αποκάλυψης χωρίς πρόεδρο των ΗΠΑ μέσα), προσθέτοντας βαρύγδουπα: «Μπορούμε να ελέγξουμε τον καιρό».

Σε αυτό το φανταστικό μέλλον λοιπόν, η αμερικανική κυβέρνηση εμφανίζεται να λαμβάνει επιθετική δράση εναντίον της κλιματικής αλλαγής (σσ. άραγε ο Τραμπ είδε την ταινία;) και μάλιστα επιτυχώς, αντιμετωπίζοντας τις ιδιοτροπίες του καιρού χρησιμοποιώντας προηγμένη δορυφορική τεχνολογία.

Αλλά όταν αυτό το παγκόσμιο δίκτυο δορυφόρων «μυστηριωδώς» αρχίζει να δυσλειτουργεί, ο καταστροφικός καιρός απειλεί την ύπαρξη της ανθρωπότητας: Συνεχόμενοι ανεμοστρόβιλοι σβήνουν ολόκληρες περιοχές από τον χάρτη, κύματα μεγέθους τσουνάμι σαρώνουν τις ακτές και εισβάλουν στις πόλεις, θεόρατες μπάλες χαλαζιού βομβαρδίζουν τους δρόμους και παγωμένα αεροπλάνα πέφτουν από τον ουρανό και διαλύονται σε μικρά κομμάτια.

 

Καταναλώνοντας ποπ κόρν και βλέποντας λεωφορεία να κόβονται στην μέση και γιγαντιαίους διαστημικούς σταθμούς να καταστρέφονται με εντυπωσιακές εκρήξεις, ενδεχομένως ένα ερώτημα μπορεί να «ξεθαφτεί» και να ταρακουνήσει το μυαλό: Θα μπορούσε κάποιο από αυτά τα σενάρια αποκάλυψης να συμβεί; Θα μπορούσαμε ίσως να ελέγξουμε τον καιρό; 

Πριν διανεμηθεί η ταινία στις αίθουσες και με βάση μόνο το trailer, στο οποίο δεν γινόταν σαφές πώς λειτουργεί αυτό το δορυφορικό σύστημα ελέγχου του καιρού, το διάσημο αμερικανικό ίδρυμα ερευνών Smithsonian πήγε μέχρι τον κινηματογραφικό κολοσσό της «Warner Brothers» για να μιλήσει με τους επιστημονικούς συμβούλους της ταινίας. Ωστόσο, κανένας δεν ήταν διαθέσιμος.

Αυτά τα gadgets υψηλής τεχνολογίας τα οποία παραθέτει η ταινία, φαίνεται να είναι σε θέση να εντοπίζουν τις καταστροφές και να αναλάβουν δράση για να τις σταματήσουν πριν ακόμη εξελιχθούν επικίνδυνα. Μία συσκευή, για παράδειγμα, εμφανίζεται να «πυροβολεί» με κάποιου είδους σφαίρες έναν τυφώνα διαλύοντάς τον. Ένας άλλο «σούπερ» κλιματικό όπλο, στέλνει μια ζεστή δέσμη ακτίνων λέιζερ στη Γη. Για την ιστορία, πάντως, ο αλαφιασμένος (πραγματικός) σερίφης της επαρχίας Πάσκο της Φλόριντα κάλεσε, κατά τη διάρκεια του καταστροφικού τυφώνα Ίρμα, τους συμπολίτες του… να μην πυροβολήσουν τον τυφώνα - όπως ήθελαν πολλοί από αυτούς - διότι, ενώ σίγουρα δεν μπορούν να σταματήσουν την ‘Ιρμα, πολύ πιθανά να πετύχαιναν κάποιο έμβιο ον…

«Εξημερώνοντας» τον καιρό

Το όραμα ενός μέλλοντος, όπου οι άνθρωποι έχουν κυριαρχήσει πάνω στον καιρό, δεν είναι καινούργιο. Οι επιστημονικές προσπάθειες για την πρόκληση βροχής άρχισαν στις Ηνωμένες Πολιτείες κάποια στιγμή κατά τα τέλη του 18ου αιώνα, όταν μια σειρά ξηρασιών τσάκιζαν τις σοδειές. Αλλά η ιδέα πήρε άλλες διαστάσεις την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, όταν εμφανίστηκαν ανησυχίες για την πιθανή μετατροπή του καιρού σε όπλο, αν και εφόσον μπορούσε να ελεγχθεί. «Στην πραγματικότητα» εξηγεί ο Τζέιμς Φλέμινγκ, ερευνητής στο Colby College και συγγραφέας του βιβλίου «Fixing the Sky: The Checkered History of Weather and Climate Control», «υπήρχε και ένας καιρικός ανταγωνισμός με τους Ρώσους, όχι μόνο διαστημικός».

Το 1953, το Κογκρέσο ίδρυσε τη Συμβουλευτική Επιτροπή για τον Έλεγχο του Καιρού, ένα διετές ερευνητικό πρόγραμμα για τη σκοπιμότητα του ελέγχου του καιρού και με στόχο για να καθορίσει το αν και πόσο θα πρέπει να επενδύσει η κυβέρνηση στην σχετική έρευνα. Η εν λόγω μελέτη οδήγησε σε πολλά σχέδια που επιχείρησαν να βελτιώσουν τέτοιες δυνατότητες. Για παράδειγμα, το «Project Popeye», είχε ως στόχο να «μπολιάσει» τα σύννεφα πάνω από τη νοτιοανατολική Ασία, οπότε η βροχή θα εμπόδιζε την κυκλοφορία φορτηγών μεταξύ του Βορρά και του Νότου του Βιετνάμ.

«Αυτός που ελέγχει τον καιρό ελέγχει τον κόσμο», δήλωσε τότε ο αντιπρόεδρος Λίντον Τζόνσον, σε ομιλία του, το 1962 στο Southwest Texas State University. Αν και η παραπάνω φράση έχει προκαλέσει πολλές θεωρίες συνωμοσίας - και χρησίμευσε ως «τροφή» για τη διαφημιστική καμπάνια του «Geostorm» - η δυνατότητα ακριβούς ελέγχου του καιρού παραμένει ομιχλώδης, στην καλύτερη περίπτωση.

Η ιδέα της δημιουργίας τέτοιων μαζικών τοπικών αλλαγών στον καιρό αντιτίθεται στις βασικές αρχές της ατμοσφαιρικής επιστήμης, εξηγεί ο Ken Caldeira, ανώτερο επιστημονικό στέλεχος στο τμήμα της Παγκόσμιας Οικολογίας, στο Carnegie Institution for Science. «Η ατμόσφαιρα είναι ένα μεγάλο, συνδεδεμένο πράγμα», λέει.

«Η ιδέα ότι θα το χτυπήσετε και θα δημιουργήσετε κάποια μεγάλη διαταραχή σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία και αυτό το χτύπημα θα απομονωθεί, απλά δεν είναι  ο τρόπος που λειτουργεί πραγματικά η ατμόσφαιρα». Είναι παρόμοιο με το μύθο για την «στοχευμένη» απώλεια βάρους σε συγκεκριμένο μέρος του σώματος. Ολόκληρο το σύστημα είναι διασυνδεδεμένο, πράγμα που καθιστά αδύνατο να εντοπιστεί και να «διαχειριστεί» μόνο ένα τμήμα.

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι επιστήμονες δεν διερευνούν σχετικές δυνατότητες. Ο Δρ. Κεν Καλντέιρα, για παράδειγμα, είναι ένθερμος οπαδός της χρηματοδότησης της έρευνας στον τομέα της γεωμηχανικής, ενός επιστημονικού πεδίου επικεντρωμένου στην ιδέα ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις τεχνολογίες αλλαγής του κλίματος ή του καιρού για να επιβραδύνουμε την κλιματική αλλαγή. Οι πιο συχνά προτεινόμενοι μηχανισμοί είναι, είτε η απορρόφηση και η αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα, είτε η δημιουργία μεγάλης κλίμακας τροποποιήσεων του περιβάλλοντος για την αποφυγή της αργής θέρμανσης του πλανήτη μας.

Αλλά, όπως σημειώνει ο Καλντέιρα, οι τρέχουσες τεχνολογίες θα επιτύχουν αυτόν τον στόχο με έναν πολύ λιγότερο απαιτητικό ή συναρπαστικό τρόπο από ό, τι φαίνεται στο «Geostorm». Μια συνάντηση των Εθνικών Ακαδημιών Επιστημών το 2015 πρότεινε, οι τεχνολογίες αυτές να ομαδοποιηθούν στην κατηγορία «κλιματική παρέμβαση» αντί για «γεωμηχανική» για να χαρακτηρίσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τους περιορισμούς τους. «Η  “μηχανική” είναι πολύ ακριβής για να χαρακτηρίσει τις διεργασίες που λαμβάνουν χώρα», λέει ο Φλέμινγκ, ο οποίος συμμετείχε στην συνάντηση του 2015.

Το Χόλιγουντ απέχει πολύ απ' την αλήθεια...

Με τι θα μοιάζει λοιπόν αυτή η τεχνολογία; Υπάρχουν διάφορες ιδέες. Μια πρόταση είναι ότι θα μπορούσαμε να ψεκάζουμε με θαλασσινό αλάτι» τα χαμηλά θαλάσσια σύννεφα. Αυτό υποτίθεται ότι θα ενθάρρυνε την ανάπτυξη φουσκωτών πτυχών, των οποίων το κατάλευκο χρώμα θα μπορούσε να αντανακλά τις θερμές ακτίνες του ήλιου.

Άλλοι ερευνητές, συμπεριλαμβανομένου του Καλντέιρα, πιστεύουν ότι η καλύτερη τακτική θα ήταν η αναδημιουργία των επιπτώσεων μιας μεγάλης ηφαιστειακής έκρηξης. Κατά τη διάρκεια αυτών των φυσικών συμβάντων, τα τεράστια κύματα θείου που εκτοξεύονται στον ουρανό, αντικατοπτρίζουν ένα μέρος της ακτινοβολίας του ήλιου μακριά από τη Γη, ψύχοντας ελαφρά τον πλανήτη. «Μετά από κάθε μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη του περασμένου μισού αιώνα, υπάρχει ψύξη το επόμενο έτος», λέει ο Καλντέιρα. Για παράδειγμα, το 1992, ένα χρόνο μετά την έκρηξη του Mount Pinatubo, στις Φιλιππίνες, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η επιφάνεια του Βόρειου Ημισφαιρίου ψύχθηκε γύρω στον 1 βαθμό Φαρενάιτ από τις ηφαιστειακές εκπομπές.

Φυσικά, αυτές οι ιδέες δεν κατατίθενται χωρίς κριτική και ανησυχίες. Παρόλο που όλα αυτά βρίσκονται σε πρώιμα στάδια ανάπτυξης, οι επιστήμονες αρχίζουν ήδη να αντιμετωπίζουν τους πιθανούς κινδύνους και τις ακούσιες συνέπειες. Φέτος οι ερευνητές του Χάρβαρντ έκαναν τα πρώτα βήματα για την αξιολόγηση των κινδύνων και της σκοπιμότητας της μίμησης των ηφαιστειακών εκρήξεων σε μικρή κλίμακα.

«Ο φόβος της ηλιακής γεωμηχανικής είναι απολύτως εύλογος» ανέφεραν οι γεωμηχανικοί του Χάρβαρντ, Ντέιβιντ Κέιθ και Γκέρνοτ Γουάγκνερ σε συνέντευξή τους στον Guardian. Αλλά ταυτόχρονα καλούν, να μην αφήσουμε αυτούς τους φόβους και ταινίες καταστροφής, όπως το «Geostorm», «να στρεβλώσουν τις συζητήσεις» για τη γεωμηχανική έρευνα.

Οι πολέμιοι αυτής της τεχνολογίας έχουν από καιρό εκφράσει την ανησυχία, ότι η εστίαση σε μεγάλης κλίμακας προγράμματα γεωμηχανικής θα μπορούσε να εκτρέψει την απαιτούμενη προσοχή και χρηματοδότηση από την πραγματική πρόκληση που αντιμετωπίζουμε: Την μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Όμως, όπως εξηγεί ο Καλντέιρα, η γεωμηχανική θα είναι ένας τρόπος για να μειωθεί η δυστυχία από τις ξηρασίες, τις καταστροφές των καλλιεργειών και την κλιμάκωση των ακραίων καιρικών φαινομένων που οι ερευνητές ανησυχούν ότι θα επέλθουν με την αλλαγή του κλίματος. «Αλλά αυτό δεν κάνει μια καλή ταινία» προσθέτει με μάλλον κυνικό χιούμορ.

Όσο για την πρόοδο της δορυφορικής τεχνολογίας, υπάρχουν λίγα πράγματα στον ορίζοντα. Σχεδόν 30 χρόνια πριν, το 1989, ο επιστήμονας James Early πρότεινε να τοποθετήσουμε έναν «αστερισμό δορυφόρων» μεταξύ της Γης και του ‘Ηλιου για να μειωθεί η ηλιακή ακτινοβολία που χτυπά τον πλανήτη μας, λέει ο Καλντέιρα. Ήταν μια καλή σκέψη. Αλλά τα μαθηματικά δεν δούλεψαν τότε, και δεν συμβαίνει ούτε τώρα.

«Για να αντισταθμιστεί η αύξηση της θερμοκρασίας από τον διπλασιασμό του CO2 (σσ. διοξείδιο του άνθρακα) από την τροχιά της Γης, θα χρειαστεί να διαθέσετε 10 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα δορυφορικής περιοχής, κάτι που είναι εξαιρετικά τεράστια έκταση» λέει ο Καλντέιρα. «Αν προσπαθούσατε να το οικοδομήσετε όλο αυτό σε 50 χρόνια, θα χρειαζόταν να δημιουργείται περίπου 1 τετραγωνικό χιλιόμετρο με δορυφόρους κάθε 3 λεπτά κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου».

Πιο πρόσφατα, ο Ross Hoffman, επικεφαλής επιστήμονας και αντιπρόεδρος της Ατμοσφαιρικής και Περιβαλλοντικής Έρευνας, ερευνά τη δυνατότητα ανακατεύθυνσης τυφώνων με τη χρήση, μεταξύ άλλων δυνατοτήτων, μικροκυμάτων που εκπέμπονται στη Γη από έναν ή περισσότερους δορυφόρους με ηλιακή ενέργεια. «Είναι βασικά μια θανατηφόρα ακτίνα σε τροχιά» σημειώνει ο Φλέμινγκ. Χρησιμοποιώντας υπολογιστικά μοντέλα ο Hoffman έδειξε ότι, θερμαίνοντας τους ατμούς μέσα ή γύρω από την καταιγίδα, οι ερευνητές θα μπορούσαν να αποδυναμώσουν τους ανέμους του τυφώνα ή να τον ανακατευθύνουν από την ακτή.

Αλλά για τώρα, τουλάχιστον, αυτές οι ιδέες είναι όλες θεωρητικές. Βασιζόμαστε σε δορυφόρους για μια σειρά από πράγματα, από την επικοινωνία και την πλοήγηση έως την πρόβλεψη του καιρού. Λαμβάνουν όμορφες εικόνες της Γης και βοηθούν ερευνητές από διάφορους τομείς να μελετούν τον πλανήτη.

Για οποιοδήποτε παγκόσμιο σχέδιο που περιλαμβάνει τον χειρισμό του καιρού από ψηλά, υπάρχει ένας πιο απλός, ευκολότερος και ελεγχόμενος τρόπος για την επίτευξη του ίδιου στόχου, λέει ο Καλντέιρα. «Ακόμη και αν μπορούσατε να δημιουργήσετε αυτές τις μεγάλες τοπικές αλλαγές, η ιδέα ότι δεν πρόκειται να δημιουργήσετε κατά λάθος τεράστιες αλλαγές κάπου αλλού, δεν φαίνεται φυσικά εύλογη», λέει.

Κάτι τέτοιο θα κινδύνευε να δημιουργήσει όντως ένα geostorm…

tvxs

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ