Sequoyah: Ο Ινδιάνος που (ξανά) ανακάλυψε τη γραφή

Γνωρίζουμε τους μεγαλοφυείς ανθρώπους που έγιναν γνωστοί. Όμως πόσοι είναι εκείνοι που προσπάθησαν με όλες τους τις δυνάμεις, αλλά δεν κατάφεραν να επιπλεύσουν; Ίσως επειδή ο κόσμος δεν ήταν έτοιμος γι’ αυτούς;

Και ακόμα: Πόσες χιλιάδες μεγαλοφυΐες πνίγηκαν, επειδή δεν γεννήθηκαν στο δυτικό κόσμο, επειδή δεν πρόλαβαν να μεγαλώσουν, επειδή δεν έμαθαν καν να διαβάζουν;

Η ανθρωπότητα, αν μπορούμε να την αντιληφθούμε ως ολότητα, θα κέρδιζε πολλά αν κάθε άνθρωπος που γεννιέται σ’ αυτό τον πλανήτη είχε πρόσβαση στα αγαθά -υλικά και πνευματικά.

Όλοι γνωρίζουν την περίπτωση του Ραμανούτζαν, του Ινδού μαθηματικού που χωρίς καθόλου εκπαίδευση στα καθαρά μαθηματικά κατάφερε να φτάσει το επίπεδο του Γκάους.

Όμως υπάρχει και μια λιγότερο γνωστή περίπτωση, του Sequoyah, ενός Ινδιάνου της φυλής των Τσερόκι, που έκανε μόνος του όσα ολόκληρη η Μινωική Κρήτη.

Ήταν μία απ’ τις μοναδικές φορές στην ιστορία της ανθρωπότητας που ένας αναλφάβητος κατασκεύασε μια γραφή.

~~

Ο Sequoyah (1770 – 1843) ήταν Ινδιάνος της φυλής των Τσερόκι. Οι Τσερόκι, όπως και οι υπόλοιποι αυτόχθονες της Βόρειας Αμερικής δεν είχαν γραπτή γλώσσα.

Εκείνος ήταν αργυροχόος κι είχε εμπορικές σχέσεις με τους λευκούς. Παρατήρησε ότι δημιουργούσαν σημάδια πάνω στο χαρτί, κι έμαθε ότι μ’ αυτά τα σημάδια μπορούσαν να καταγράφουν συζητήσεις και σκέψεις για να τις διαβάζουν και οι άλλοι.

Ο Σεκόγια (δεν προφέρεται έτσι το όνομα του, πρόκειται για δική μου «ελληνοποίηση») δεν μπορούσε να μιλήσει αγγλικά, οπότε ούτε και να κατανοήσει το νόημα του αλφάβητου. Όμως κατάλαβε ότι η δημιουργία γραπτής γλώσσας θα βοηθούσε τη φυλή του.

Η πρώτη προϋπόθεση για κάθε πρόοδο, εφεύρεση, ανακάλυψη, δημιουργία, είναι η περιέργεια. Η δεύτερη είναι η δεκτικότητα στις καινούριες ιδέες.

Αν ο Σεκόγια απέρριπτε την γραπτή γλώσσα των λευκών ως κάτι δαιμονικό-ξένο-άχρηστο δεν θα ξεκινούσε καν την προσπάθεια. Απ’ τη στιγμή που ξεκίνησε έπρεπε να είναι πραγματικά μεγαλοφυής για να τα καταφέρει, όπως και ήταν.

Στην αρχή προσπάθησε να δημιουργήσει μια γραπτή γλώσσα όπου κάθε λέξη θα απεικονιζόταν με μια εικόνα. Έτσι όπως ξεκίνησαν οι Σουμέριοι, οι Αιγύπτιοι και οι Κινέζοι. Σύντομα απογοητεύτηκε, γιατί είχε δημιουργήσει χιλιάδες σύμβολα και έπρεπε να φτιάξει άλλα τόσα. Πώς θα μπορούσαν οι Τσερόκι να μάθουν να γράφουν και να διαβάζουν τόσα σύμβολα;

Κάποια στιγμή ο Σεκόγια συνειδητοποίησε ότι όλες οι λέξεις απαρτίζονταν από έναν περιορισμένο αριθμό διαφορετικών ηχητικών στοιχείων -τις συλλαβές. Ολόκληρες κοινωνίες χρειάστηκαν εκατοντάδες χρόνια για να φτάσουν σ’ αυτό το συμπέρασμα -κάποιες δεν έφτασαν ποτέ. Ο Σεκόγια, ο αγράμματος ινδιάνος το σκέφτηκε μόνος του.

Αρχικά επινόησε διακόσια συλλαβικά σύμβολα, όμως και πάλι ήταν πολλά. Σύντομα τα περιόρισε στα απολύτως αναγκαία, ογδόντα πέντε, όσα χρειαζόταν για να μπορεί να γραφτεί η γλώσσα των Τσερόκι.

Ως σύμβολα χρησιμοποίησε αυθαίρετα κάποια αγγλικά γράμματα (το D αντιστοιχεί στη συλλαβή /a/, το h στη συλλαβή /ni/), αριθμούς (το 4 αντιστοιχεί στη συλλαβή /se/) και τα υπόλοιπα ήταν δικής του επινόησης.

Το συλλαβάριο του Σεκόγια είναι αυτό που βλέπετε στην εικόνα. Kεφαλαίο είναι το σύμβολο, ενώ δίπλα του η συλλαβή στην οποία αντιστοιχεί.

Η γραφή του Σεκόγια έχει γίνει αντικείμενο εκτεταμένου θαυμασμού από επαγγελματίες γλωσσολόγους για την καλή προσαρμογή στους φθόγγους της γλώσσας των Τσερόκι και για την ευκολία με την οποία μπορεί να επιτευχθεί η εκμάθηση του.

Μία απ’ τις πρώτες εφημερίδες στη γλώσσα των Τσεροκί

Πολύ σύντομα οι Τσερόκι, με το συλλαβάριο του Σεκόγια, κατόρθωσαν να φτάσουν σχεδόν 100% ποσοστά εγγραμμάτων, αγόρασαν τυπογραφικό πιεστήριο κι άρχισαν να εκτυπώνουν βιβλία και εφημερίδες στη γλώσσα τους.

~~

Το επίτευγμα του Σεκόγια δεν έμεινε στην περιοχή των Τσερόκι.

Ένας ιεραπόστολος που βρισκόταν ανάμεσα σε αυτόχθονες κατοίκους του Αρκτικού κύκλου, έμαθε για την επινόηση του αναλφάβητου Ινδιάνου και χρησιμοποίησε τις ίδιες αρχές για να δημιουργήσει ένα άλλο συλλαβάριο, είναι γνωστό ως Cree syllabics.

Στη Λιβερία (Αφρική) το συλλαβάριο του Σεκόγια βοήθησε έναν ομιλητή της γλώσσας Bassa να φτιάξει το δικό τους. Το ίδιο έγινε και στην Κίνα, για κάποια τοπική γλώσσα. Συλλαβάρια που εμπνεύστηκαν από εκείνο του Σεκόγια χρησιμοιούνται πλέον για 65 γλώσσες.

Σίγουρα είναι σπουδαία κατάκτηση, 65 γλώσσες να βασίζονται στις αρχές του συλλαβάριου που επινόησε ένας αναλφάβητος.

~~

Όσοι έχουν διαβάσει Τόλκιν γνωρίζουν πώς ο σπουδαίος αυτός συγγραφέας και φιλόλογος είχε κατασκευάσει μερικές γλώσσες, για να μιλούν τα ξωτικά και τα ορκ του.

Και οι παραγωγοί της τηλεοπτικής σειράς του Σταρ Τρεκ είχαν απευθυνθεί σε γλωσσολόγους, προκειμένου να έχουν τις γλώσσες που μιλάνε οι εξωγήινοι τους.

Όμως η μεγαλοφυΐα του Σεκόγια φαίνεται στις αρχικές συνθήκες. Ο Τόλκιν και οι γλωσσολόγοι, ήταν εγγράμματοι και ειδικοί. Γνώριζαν πολλές γλώσσες, τα αλφάβητα, τα φωνήματα, τις συλλαβές.

Ο Σεκόγια, που δεν μπορούσε ούτε να διαβάσει ούτε να γράψει στα αγγλικά, δεν απέκτησε τη γνώση των λεπτομερειών (ούτε καν των αρχών!) από τα υφιστάμενα συστήματα γραφής που βρίσκονταν γύρω του.

Ήταν σαν να προσπαθούσε να κατανοήσει τη φύση του ηλεκτρισμού κοιτώντας έναν λαμπτήρα.

~~

Η αλφαβητική γραφή είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και δύσκολη ιδέα. Γι’ αυτό άλλωστε επινοήθηκε μόνο μια φορά στην ανθρώπινη ιστορία -και διαδόθηκε παντού.

Ο Σεκόγια, περιτριγυρισμένος από αλφάβητα που δεν μπορούσε να κατανοήσει, αντί να τα αντιγράψει, επινόησε εκ νέου και ανεξάρτητα ένα συλλαβάριο, αγνοώντας ότι αυτό είχε γίνει και στη Μινωική Κρήτη, 3.500 χρόνια νωρίτερα.

Η μεγαλοφυΐα του είναι αδιαμφισβήτητη. Έκανε μόνος, αυτόφωτα, όσα δεν είχαν καταφέρει ολόκληροι πολιτισμοί.

Το ερώτημα είναι, πόσα θα μπορούσε να κάνει ένας τέτοιος εγκέφαλος, αν ήταν εγγράμματος, αν είχε γνώση των επιτευγμάτων των προηγούμενων;

Και πόσοι σαν τον Σεκόγια έχουν χαθεί στα λατομεία της ιστορίας, σκλάβοι, αμόρφωτοι, δολοφονημένοι, άρρωστοι, περιθωριοποιημένοι, φτωχοί;

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Υλικό (ξανά)άντλησα απ’ το βιβλίο του Jared Diamond «Όπλα, μικρόβια και ατσάλι» (εκδόσεις Κάτοπτρο, μτφ-επ.επιμ: Κατερίνα Γαρδίκα).

sanejoker

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ