Μόλοτοφ – Ρίμπεντροπ: το Σύμφωνο του Διαβόλου

Τα εγκλήματα που διέπραξαν οι Γερμανοί και οι Σοβιετικοί στις χώρες της Αν. Ευρώπης και της Βαλτικής κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η συμφωνία που υπέγραψαν οι Σοβιετικοί με τους Γερμανούς το 1939, παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν μια συμφωνία μεταξύ δύο γκάγκστερ που μοίραζαν τη λεία που σχεδίαζαν να αρπάξουν. Πηγή: Wikimedia Commons

Ο ΟΡΟΣ «Γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο μη Επίθεσης» ή «Σύμφωνο Μόλοτοφ – Ρίμπεντροπ» (επίσημα: Γερμανοσοβιετική Συνθήκη) χαρακτηρίζει το σύμφωνο μη επίθεσης που υπέγραψαν στις 23 Αυγούστου 1939 στη Μόσχα ο υπουργός Εξωτερικών της ναζιστικής Γερμανίας Γιοάχιμ φον Ρίμπεντροπ και ο υπουργός Εξωτερικών της Σοβιετικής Ενώσεως, Βιατσεσλάβ Μιχάηλοβιτς Μόλοτοφ. Την συνθήκη αυτή επικύρωσε το Ανώτατο Σοβιέτ, οκτώ ημέρες μετά, στις 31 Αυγούστου.

Η ΕΣΣΔ (Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, όπως λεγόταν τότε η Ρωσία), υπό την ηγεσία του Στάλιν, ήθελε να επεκτείνει την επιρροή της προς Δυσμάς, κατακτώντας προς Βορρά την Φινλανδία και νοτιότερα τις χώρες της Βαλτικής (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία) και την Πολωνία.

Η Γερμανία του Χίτλερ, από την άλλη πλευρά, ήθελε ένα μαξιλάρι προς Ανατολάς, ανάμεσα σε αυτήν και την ΕΣΣΔ, ώστε να επιδοθεί απερίσπαστη στο επεκτατικό έργο της που ήταν η απόκτηση «ζωτικού χώρου», δηλαδή η κατάκτηση των υπολοίπων ευρωπαϊκών χωρών, συμπεριλαμβανομένης της Βρετανίας, καθώς και της Βόρειας Αφρικής.

Ο Μόλοτοφ (υπογράφοντας το Σύμφωνο), ο Ρίμπεντροπ (όρθιος με τα μαύρα πίσω από τον Μόλοτοφ) και ο «πατερούλης» Στάλιν με αυτάρεσκο χαμόγελο (δεξιά), μοιράζουν την Ευρώπη στις 23 Αυγούστου 1939, υπό το «βλέμμα» του Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν. Πηγή: Wikimedia Commons

Στάλιν και Χίτλερ συμφώνησαν να υπογράψουν ένα σύμφωνο μη επίθεσης μεταξύ των δύο χωρών (Γερμανίας και ΕΣΣΔ), το οποίο άφηνε τον μεν Χίτλερ ελεύθερο να επιτεθεί στις υπόλοιπες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, τον δε Στάλιν να επεκτείνει την επιρροή του στις βαλτικές χώρες (πλην Λιθουανίας), στη Φινλανδία και τη Ρουμανία.

Με τη συμφωνία αυτή οι δύο χώρες υποχρεώνονταν να μην επιτεθεί η μια στην άλλη. Επίσης καθεμία έπρεπε να μείνει ουδέτερη, αν η άλλη αναμιχθεί σε πόλεμο.

Το μυστικό συμπληρωματικό πρωτόκολλο

Υπήρξαν μυστικά προσαρτήματα στη συνθήκη αυτή, τα οποία προέβλεπαν ότι:

• H Πολωνία θα χωριστεί μεταξύ των δύο χωρών, με σύνορα τους ποταμούς Νάρεφ, Βιστούλα και Σαν.

• Με εξαίρεση τη Λιθουανία, οι βαλτικές χώρες, η Φινλανδία και η Ρουμανία θα ανήκουν στη σοβιετική σφαίρα επιρροής.

• Οι γερμανικές μειονότητες στις βαλτικές χώρες, στη Βεσσαραβία και στην Μπουκοβίνα (μεταξύ Ρουμανίας και Ουκρανίας) θα πρέπει να τις εγκαταλείψουν.

• Οι σοβιετικοί αναλάμβαναν την υποχρέωση να προμηθεύσουν με πετρέλαιο και άλλες πρώτες ύλες την πολεμική βιομηχανία του Χίτλερ, καθώς και τον στρατό του που ήταν έτοιμος να εισβάλλει στην Ευρώπη.

Όμως κάθε συμφωνία, για να επικυρωθεί και να έχει την απαραίτητη ισχύ, χρειάζεται μια θυσία. Το ρόλο του σφαγίου θα τον έπαιζε, ερήμην της, η Πολωνία.

Συμφωνία με τον Διάβολο. Ο Μόλοτοφ γίνεται δεκτός με ανοικτές αγκάλες από τον Χίτλερ στη γερμανική καγκελαρία. Εφημερίδα Πράβδα, 18 Νοεμβρίου 1940. Πηγή: Wikimedia Commons

Ο διαμελισμός της Πολωνίας

Λίγες μέρες μετά την έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (αρχές Σεπτεμβρίου 1939) η Πολωνία ήταν σε δύσκολη θέση στρατιωτικά, αφού της ήταν αδύνατο να αποκρούσει, με τα στρατεύματα και τον εξοπλισμό που διέθετε, τις ναζιστικές δυνάμεις.

Η σοβιετική εισβολή στην Πολωνία από τα ανατολικά ξεκίνησε 16 μέρες μετά τη γερμανική εισβολή από τα δυτικά. Ο Κόκκινος Στρατός επικράτησε του Πολωνικού στρατού λόγω αριθμητικής υπεροχής, στρατηγικής και τακτικής εξαπάτησης, συλλαμβάνοντας 230.000 Πολωνούς στρατιώτες και αξιωματικούς (πολλοί αξιωματικοί και επιφανείς προσωπικότητες εκτελέστηκαν κατά τη Σφαγή του Κατύν τον Απρίλιο και Μάιο του 1940). Έτσι η Πολωνία χωρίστηκε σε ένα κομμάτι κατεχόμενο από τη ναζιστική Γερμανία και ένα κατεχόμενο από τη Σοβιετική Ένωση.

Περίπου 13,5 εκατομμύρια Πολωνοί πολίτες μετατράπηκαν σε… Σοβιετικούς υπηκόους μετά από εικονικές εκλογές που οργάνωσε η NKVD σε κλίμα τρόμου.

Βάσει, όμως, μιας συμφωνίας της 28ης Σεπτεμβρίου, με την οποία τροποποιήθηκε το Σύμφωνο μη Επίθεσης, η Λιθουανία πέρασε στην σοβιετική σφαίρα επιρροής, ενώ η Γερμανία έλαβε ως αντάλλαγμα μεγαλύτερο μέρος της κατακτημένης Πολωνίας (μέχρι τον ποταμό Μπουγκ).

Το 1940 η Σοβιετική Ένωση κατέκτησε τμήματα της Ρουμανίας (Βεσσαραβία και βόρεια Μπουκοβίνα, η οποία σήμερα ανήκει στην Ουκρανία). Επίσης εισέβαλε και στις βαλτικές χώρες Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία, που ενσωματώθηκαν στην Σοβιετική Ένωση.

Όπως συμβαίνει με όλες τις λυκοφιλίες, στις 22 Ιουνίου του 1941 ο Χίτλερ παραβίασε το Σύμφωνο και επιτέθηκε στην Σοβιετική Ένωση (Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα).

Μια από τις πιο διάσημες εικόνες του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Πολωνοί Εβραίοι συλλαμβάνονται από τους Γερμανούς κατά τη διάρκεια της καταστολής της εξέγερσης στο γκέτο της Βαρσοβίας (Μάιος του 1943). Πηγή: Γερμανικά Αρχεία Πολέμου.

Οι αριθμοί των θυμάτων

Από την πλευρά των Γερμανών: Εκτιμάται ότι οι Γερμανοί σκότωσαν 3 εκατομμύρια μη Εβραίους Πολωνούς πολίτες κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Επιπλέον, οι Γερμανοί δολοφόνησαν τουλάχιστον 3 εκατομμύρια Εβραίους πολίτες της Πολωνίας. Τα 6 εκατομμύρια Εβραίων, Ρωμαιοκαθολικών και Ορθόδοξων Πολωνών αντιπροσωπεύουν το 17 τοις εκατό του συνολικού πληθυσμού της Πολωνίας.

Εκατοντάδες χιλιάδες Πολωνοί στάλθηκαν στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου και σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Σε ομιλία του στις 22 Αυγούστου 1939 προς τους αρχηγούς της Βέρμαχτ, πριν από την εισβολή στην Πολωνία, ο Χίτλερ είχε πει ότι έπρεπε να εξοντωθεί το 85% (πάνω από 20 εκατομμύρια) των Πολωνών πολιτών, με το υπόλοιπο 15% να χρησιμοποιούνται ως σκλάβοι.

Η σφαγή του Κατίν. Τα εκταφιασμένα στο έδαφος, από τους μαζικούς τάφους, σώματα των Πολωνών αξιωματικών που εκτελέστηκαν από τους Σοβιετικούς τοποθετούνται σε σειρές περιμένοντας την ιατροδικαστική εξέταση. (30 Απριλίου 1943). Πηγή: Wikimedia Commons

Από την πλευρά των Ρώσων: 500.000 χιλιάδες Πολωνοί πολίτες φυλακίστηκαν πριν από τον Ιούνιο του 1941 (το 90% ήταν άνδρες). Πάνω από 20.000 Πολωνοί αξιωματικοί του στρατού, αστυνομικοί, διανοούμενοι, πολιτικοί κρατούμενοι και αιχμάλωτοι πολέμου εκτελέστηκαν από τη μυστική αστυνομία Λαϊκό Κομισαριάτο Εσωτερικών Υποθέσεων (NKVD) στη σφαγή του Κατίν, από τις αρχές Απριλίου μέχρι τα τέλη Μαΐου του 1940. Επίσης 320.000 Πολωνοί απελάθηκαν στη Σιβηρία, ενώ 100.000 γυναίκες βιάστηκαν κατά τη διάρκεια της σοβιετικής αντεπίθεσης. Τέλος, 150.000-500.000 οπαδοί της δημοκρατίας εκτιμάται ότι εκτελέστηκαν από τους Σοβιετικούς στα χρόνια που κατείχαν την Πολωνία.

Η Εσθονία υπό τους Σοβιετικούς

Το 1940, ο Κόκκινος Στρατός εισβάλλει στη Βαλτική και εντάσσει διά της βίας την Λιθουανία, την Εσθονία και τη Λετονία στις Σοβιετικές Δημοκρατίες. Το 1941 αρχίζουν οι μαζικές εκτοπίσεις στη Σιβηρία και στο Καζακστάν, οι οποίες συνεχίστηκαν και ολοκληρώθηκαν την περίοδο 1945-1951.

Στο διάστημα αυτό απελάθηκαν από την Εσθονία –της οποία ο πληθυσμός είναι λίγο πάνω από το 1 εκατομμύριο– 34.000 πολίτες. Ολόκληρες οικογένειες, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών και των ηλικιωμένων, απελάθηκαν χωρίς δίκη ή προειδοποίηση. Πάνω από το 70% των απελαθέντων ήταν γυναίκες και παιδιά ηλικίας κάτω των 16 ετών.

Οι απελάσεις έχουν επανειλημμένως κηρυχθεί ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας από το Κοινοβούλιο της Εσθονίας, ενώ αναγνωρίστηκαν και από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Τον Ιούλιο του 1941 η Εσθονία κατακτήθηκε από τη ναζιστική Γερμανία. Τα σοβιετικά στρατεύματα υποχώρησαν για να επανέλθουν το 1944.

Συνολικά οι Εσθονοί είχαν 200.000 θύματα (20% του πληθυσμού) εξαιτίας των διώξεων, των απελάσεων και του πολέμου.

Στη Λιθουανία τα θύματα ανέρχονται στους 780.000 πολίτες. Εκτιμάται ότι 60.000 Λιθουανοί κατετάγησαν διά της βίας στον Κόκκινο Στρατό.

Σήμερα, για την πλειονότητα των κατοίκων της Βαλτικής η γερμανική κυριαρχία ήταν λιγότερο σκληρή σε σύγκριση με την σοβιετική κυριαρχία και λιγότερο βάρβαρη και αποτρόπαιη απ’ ότι στις άλλες κατεχόμενες χώρες της Ευρώπης.

Όλα αυτά τα εγκλήματα, καθώς και πολλά άλλα, ήταν αποτελέσματα του Συμφώνου Μόλοτοφ-Ρίμπεντροπ. Η δικαιολογία που προβάλλεται ότι το Σύμφωνο «ήταν ένας ευφυής ελιγμός του Στάλιν ώστε να κερδίσει χρόνο η Σοβιετική Ένωση προκειμένου να προετοιμασθεί για να αντιμετωπίσει τον ναζιστικό κίνδυνο», είναι μεταγενέστερη εφεύρεση των Ευρωπαίων ιστορικών, σε μια προσπάθεια να καλυφθούν τα εγκλήματα πολέμου των Σοβιετικών, επειδή τελικά η Ρωσία πολέμησε στο πλευρό των Συμμάχων.

Χίτλερ vs Στάλιν: ποιος σκότωσε περισσότερους;

Στα μεταπολεμικά χρόνια η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από το ποιος από τους δύο δικτάτορες ήταν λιγότερο θηριώδης από τον άλλον, ο Στάλιν ή ο Χίτλερ; Η συζήτηση από μόνη της έχει μια διεστραμμένη λογική: οι άνθρωποι –τα θύματα– αποπροσωποποιούνται και γίνονται αριθμοί και η μόνη μας μέριμνα είναι πού θα μπει η υποδιαστολή. Η θηριωδία και η απανθρωπία μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα.

Ήταν ο Στάλιν χειρότερος επειδή το καθεστώς του σκότωσε δεκάδες εκατομμύρια αντιφρονούντων στέλνοντάς τους στα Γκούλαγκ; Ή ήταν χειρότερος ο Χίτλερ επειδή το καθεστώς του προσπάθησε με το Ολοκαύτωμα να εξαλείψει έναν ολόκληρο λαό για φυλετικούς λόγους;

Σκελετωμένα παιδιά από το γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Ράβενσμπρουκ. Image: Supplied

Σκελετωμένα παιδιά από την Ουκρανία κατά την περίοδο του Μεγάλου Λιμού των ετών 1932-1933. Image: Supplied

Σήμερα, μετά από τρεις δεκαετίες ερευνών στα αρχεία της Ανατολικής Ευρώπης και χάρη στο έργο Γερμανών, Ρώσων, Ισραηλινών και άλλων ιστορικών, μπορούμε να επιλύσουμε το ζήτημα των αριθμών. Ο συνολικός αριθμός των πολιτών που σκοτώθηκαν με διάφορους τρόπους από τους Γερμανούς –περίπου 11 εκατομμύρια– φαίνεται να δίνει την πρωτιά της θηριωδίας στον Χίτλερ.

Για τα θύματα της σταλινικής θηριωδίας υπάρχουν συγκρουόμενες εκτιμήσεις. Άλλοι ανεβάζουν τον αριθμό αυτόν στα 20 εκατομμύρια και άλλοι τον κατεβάζουν στα 9,6 εκατομμύρια. Αυτό σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στο ότι οι Ρώσοι δεν κρατούσαν με τόση θρησκευτική ευλάβεια αρχεία για τις εκτελέσεις, τις εξορίες και τους θανάτους όπως οι Γερμανοί.

Όπως εκτιμούν οι σύγχρονοι ιστορικοί, τα θύματα από τις εκκαθαρίσεις αντιφρονούντων κατά την σταλινική περίοδο (1922-1953) ανέρχονται στα 3 εκατομμύρια, σε 3,3 εκατομμύρια οι Ουκρανοί πολίτες που πέθαναν από πείνα την περίοδο 1932-1933, θύματα μιας σκόπιμης πολιτικής εξόντωσης που σχετιζόταν με την εθνικότητα, σε 1,3 εκατομμύρια ανέρχονται τα θύματα του λιμού στο σοβιετικό Καζακστάν. σε 3 εκατομμύρια αυτοί που σκοτώθηκαν κατά την περίοδο της Μεγάλης Τρομοκρατίας (1937-1938). Συνολικά την περίοδο του λιμού πέθαναν από πείνα περισσότεροι από 5 εκατομμύρια άνθρωποι.

Τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν και από τις δύο πλευρές είναι απειράριθμα και δεν νομίζουμε ότι προκύπτει κάποιο όφελος από τη σύγκρισή τους. Η ουσία είναι ότι οι δύο λαοί που διέπραξαν αυτές τις θηριωδίες –Γερμανοί και Ρώσοι– έχουν σήμερα αποενοχοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό, με τη Γερμανία να γίνεται το 1955 μέλος του ΝΑΤΟ και τη Ρωσία να υιοθετεί το 1991 το Δημοκρατικό πολίτευμα.

Ωστόσο, τα κακουργήματα και τα εγκλήματα που διέπραξαν δεν θα απαλειφθούν ποτέ από την ιστορική μνήμη, όσο τουλάχιστον υπάρχουν άνθρωποι. Και θα μας θυμίζουν πάντοτε τι συμβαίνει όταν οι λαοί ντύνουν έναν άνθρωπο με απόλυτη δύναμη και εξουσία, χωρίς κανέναν έλεγχο και περιορισμό.

youmagazine

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ