Η μυθική παντοδυναμία του χρήματος

Ένα προφητικό κείμενο για αυτό που κινεί τα «νήματα» της ζωής. Με δεδομένη την έλλειψή του στη χώρα, το θέμα προσφέρεται για «αναλογισμό».

*Από τον Dr. Στέφανο Καραγιαννόπουλο

Ο χρόνος έφερε πολλές διαφορετικές αντιλήψεις για τη χρησιμότητα του χρήματος. 

Οι Αρχαίοι Έλληνες έβαζαν έναν ασημένιο οβολό στο στόμα του νεκρού για να πληρώσει τον Χάροντα, το βαρκάρη που περνούσε το νεκρό από τον ποταμό Αχέροντα στον Αδη. 

Μια κινεζική παράδοση ήθελε τους Κινέζους να στέλνουν χρήματα στους νεκρούς προγόνους τους, καίγοντας ειδικά χαρτονομίσματα.

Το χρήμα έχει τη λανθασμένη φήμη ότι φέρνει τύχη. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι φέρνει σίγουρα αλλαγές. Οι άνθρωποι μπορούν να αγοράσουν διάφορα αντικείμενα ικανοποιώντας την ανάγκη τους και «χορταίνοντας» τη ματαιοδοξία τους. Δεν είναι λίγες οι γυναίκες που βρίσκουν την «ευτυχία» μέσα από την απόκτηση ενός ακριβού κοσμήματος. Η πολυτέλεια περικλείει την ψευδαίσθηση της δύναμης. Στην κοινωνία μας γίνεται οικόσημο και θυρεός.

Το χρήμα μετατρέπεται σε δύναμη όταν υπάρχει ο στόχος και ο κατάλληλος χειριστής. Το καύσιμο που κινεί τη μηχανή. Μια μηχανή που αποσκοπεί άλλοτε στο καλό και την αγάπη και άλλοτε στο κακό και την εκμετάλλευση των λαών. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που τους χαρακτηρίζει η φειδωλή χρήση του. 

Η διατήρηση του πλούτου γίνεται εμμονή και επιτακτική ανάγκη και ο φόβος για τυχόν μείωσή του έμμονη ιδέα και άγχος. 

Η ικανότητα διαχείρισης τους χρήματος διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Όσοι έχουν περιουσία προβαίνουν σε αγορές ή σπατάλες επειδή πιστεύουν ότι αυτό τους καταξιώνει κοινωνικά. 

Το χρήμα είναι προϊόν και εργαλείο του ανθρώπου. Η πρωτογενής δύναμη του πλανήτη είναι το πνεύμα. Η γνώση αγοράζει χρήμα. Αλλά το χρήμα δεν αγοράζει πνεύμα.

Γιατί ο άνθρωπος γίνεται έρμαιο στις Σειρήνες του χρήματος; Γιατί μεταμορφώνεται σε εξηνταβελόνη μόλις αντικατοπτρίζει το είδωλό του; Γιατί να είμαστε τόσο αδύναμοι στο φέγγος του; Επειδή οι νεόπλουτοι είναι «νεοφώτιστοι». Έλκονται από τη λάμψη του και «καίγονται» όπως οι πεταλούδες όσο πλησιάζουν στο φως. Ίσως ευθύνεται για αυτό η αδυναμία του ανθρώπινου είδους. Οι πειρασμοί πολλοί, τα υγιή πρότυπα λίγα, οι παγίδες πολλές, οι ισχυρές προσωπικότητες ελάχιστες.

Το χρήμα πολλοί το λάτρεψαν, λίγοι το απαρνήθηκαν και ακόμη λιγότεροι το χρησιμοποίησαν σωστά. Το χρήμα είναι ουδέτερο. Δεν έχει χαρακτηριστικά και ιδιότητες. Οι άνθρωποι που το διαχειρίζονται προβάλλουν μέσω αυτού τις δικές τους ιδιαιτερότητες. Πως αισθάνεται, όμως, ο Νεοέλληνας όταν ξοδεύει τα χρήματά του ή όταν τα αποταμιεύει;  

Όσοι έχουν περάσει τα 60, ενθυμούμενοι τα μεταπολεμικά χρόνια των ισχνών αγελάδων, καταφεύγουν στην αποταμίευση. Θωρακίζουν την ανασφάλεια τους, που φώλιασε μέσα τους εκείνα τα στερημένα χρόνια. 

Όσοι είναι κοντά στα 30 προβαίνουν σε σπατάλες. Ανερμάτιστοι καταναλωτές της καπιταλιστικής κοινωνίας, έχοντας δύο πιστωτικές κάρτες «φορτωμένες», επιθυμούν να αποκτήσουν και Τρίτη.

Το εύκολο χρήμα που βλέπει ο Νεοέλληνας να κυλάει από τις τράπεζες είναι δέλεαρ. Δεν συνειδητοποιεί ότι μέσω αυτού υποθηκεύει ισόβια το μέλλον και την ελευθερία του- οι τράπεζες προσφέρουν χρήματα και αγοράζουν «ζωές». Νεοφώτιστος όπως είναι στην κοινωνία της χλιδής, το Cayenne metallic και τα «εορτοδάνεια» αποτελούν γι’ αυτόν δείκτες ευφυΐας.

Ζει με πρότυπα που λανσάρει η τηλεόραση. Ζωή χωρίς status και style είναι αδιανόητη. Δεν τον ενδιαφέρει να δώσει και να πάρει χαρά και αγάπη. Αρκεί να εκπέμπει λάμψη. Πού τη βρήκε, πώς την απέκτησε, πόσο θα διαρκέσει, τι θα του κοστίσει δεν τον απασχολούν σήμερα. Υποθηκευμένος με 1 - 2 «διακοποδάνεια» και ένα «αυτοκινητοδάνειο», δεν μπορεί να αποφυλακιστεί από μια εργασία που δεν τον ικανοποιεί. Ούτε να φιλονικήσει με το αφεντικό του, επειδή στο τέλος του μήνα πρέπει να καλύψει τις δόσεις για τις κάρτες και να εξοικονομήσει χρήματα για τα έξοδα του διαζυγίου. Ο Νεοέλληνας είναι ο τέλειος εργάτης, καθώς η εργοδοσία του εξαγοράζει μέσω «διακοποδανείων» και «εορτοδανείων» το δικαίωμα της απεργίας ισόβια. 

Οι χειρισμοί κάνουν το χρήμα υπηρέτη ή τύραννο. Ο μεγαλύτερο δαίμονας κάτω από τον ήλιο και ο αποτελεσματικότερος διαφθορέας ψυχών. 

Είναι φορές που θαυμάζω τα διάφορα απελευθερωτικά κινήματα ανεξαρτησίας και τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις στο Καπιτώλιο. Ποιος καταχρεωμένος τολμά να διοργανώσει μια «αντιτραπεζική διαδήλωση»;

Ο θεάνθρωπος είπε: «Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι». Με το πέρασμα των αιώνων η έννοια της λέξης «πτωχός» άλλαξε. Η ακριβής σημασία της ρήσης σήμερα θα μπορούσε να είναι «Ευτυχισμένοι οι ολιγαρκείς», δηλαδή όσοι δημιουργούν μια ευτυχισμένη προσωπική και οικογενειακή ζωή της οποίας το άφθονο χρήμα και η σπατάλη του φαίνεσθαι δεν είναι τα απαραίτητα δομικά υλικά.

Και όλα αυτά για status και style. Ενώ είναι γνωστό σε όλους ότι το χρήμα δεν κτίζει προσωπικότητες. Αντιθέτως, καλλωπίζει τον φέροντα και κατέχοντα, ενώ ταυτόχρονα αθόρυβα και σιωπηλά τον ναρκώνει και τον υποσκάπτει. Φυσικά, δεν αλλάζει μόνον η συμπεριφορά του. Η αέναη ανάγκη ανεύρεσης του χρήματος διαμορφώνει και οικοδομεί προσωπικότητες και κοινωνίες.

Παλαιότερα, οι αγροτικές οικογένειες ήταν πολυπληθέστερες και συγκεντρωμένες σε μια ορισμένη αγροτική περιοχή. Εκατό συγγενείς ζούσαν σε ακτίνα 5 χλμ. Έτσι, προστάτευαν τα σπίτια και την παραγωγή τους. Πουλούσαν τα προϊόντα τους και φρόντιζαν ο ένας τη φαμίλια του άλλου. Πρακτικά, είχαν ανακαλύψει και χρησιμοποιούσαν δύο σημαντικές λειτουργίες του σημερινού κράτους: Διασφάλιση της εργασιακής αμοιβής (οικογενειο-αγροτικός συνδικαλισμός) και αποτελεσματικότερο σύστημα Πρόνοιας.

Σήμερα ο πυρήνας της οικογένειας αποτελείται από 3 - 4 άτομα. Σε πολλές τα παιδιά δεν είναι συγγενείς εξ αίματος και με τους δύο γονείς, ενώ οι γιαγιάδες και τα αδέλφια ζουν χιλιόμετρα μακριά. Η περιοχή της εργασίας καθορίζει τον τόπο κατοικίας. Η οικονομική ανάγκης «έκλεψε» τη χαρά της στενής διαπροσωπικής επαφής. Η πρόνοια έπαψε να αποτελεί άρρηκτη οικογενειακή υπόθεση αγάπης. Μετατράπηκε σε ένσημα στο Ι.Κ.Α.

Ο άνθρωπος ζει για να παράγει χρήμα. Είναι, όμως, οι οικονομικές ανάγκες ισχυρότερες από τις συναισθηματικές; Ποιες ανάγκες επιβίωσης των ανθρώπων μετουσιώνει η φύση σε άρρηκτες ψυχικές δυνάμεις και με αυτές κινητοποιεί το πνεύμα ή ενώνει δύο ανθρώπους ισοβίως; Αυτές που δημιουργούνται από μακρά καθημερινή συμβίωση, βασισμένες στην αλληλοκατανόηση και όχι στη λάμψη. Αγαπάμε τον άνθρωπο που βλέπουμε και μας βοηθά να λύσουμε τα καθημερινά προβλήματα επιβίωσης. Θεμέλια αγάπης δεν μπορούν παρά να είναι η εμπιστοσύνη και η προσφορά. Αλλά η εμπιστοσύνη δεν ενοικιάζεται και η αγάπη δεν στηρίχτηκε ποτέ σε «μισθοφόρους» εραστές.

Οι πλούσιες οικογένειες πάντα είχαν την τάση να λειτουργούν ως Α.Ε. στην προσπάθεια τους να αβγατίσουν το εισόδημα όλων των « μετόχων» της οικογένειας. 

Σήμερα αυτή η συντεχνιακή οργάνωση παρατηρείται στις φαμίλιες που αποτελούν την ανώτατη κοινωνική τάξη. Συνευρίσκονται με άτομα του ίδιου κοινωνικού επιπέδου, βασιζόμενοι σε συγχωνεύσεις οικογενειών (συνοικέσια) ή συγχωνεύσεις ομίλων και «κουμπαροϋποτροφίες». 

Έτσι, εξασφαλίζουν πλούσια «κουμπάνια» (εφοδιασμό). Εξάλλου, διακατέχονται από τους ίδιους πόθους και βιώνουν τους ίδιους φόβους. Οχυρώνονται μπροστά στους ανεπιθύμητους εισβολείς. Γνωρίζουν ότι η πείνα γεννά αήττητους μαχητές. Και φροντίζουν να τους απομακρύνουν. 

Είναι προϊόντα που δεν μπορούν να παράγουν τα δικά τους «ψευδο-εκκολαπτήρια» εγκεφάλων. Απόδειξη οι γόνοι βασιλικών οικογενειών που περνούν το βίο τους ασχολούμενοι με Καμήλες και άλλα οικόσιτα ζώα. Έτσι, αναγκάζονται να χρησιμοποιούν διαφορετικούς αμυντικούς μηχανισμούς διατήρησης της καθεστηκυίας τάξης, όπως θρησκευτικά δόγματα, επιδοτούμενους πολιτικούς, επιλεκτικούς διορισμούς. Κι αυτός ο μηχανισμός κινείται λόγω χρήματος.

Το χρήμα δεν μπορεί να «γεννήσει» αρχηγό. Δύο άνθρωποι που αναρριχήθηκαν στις πρώτες θέσεις του παγκόσμιου πλούτου (Μπιλ Γκέιτς και Γουόρεν Μπάφετ) ξεφτίλισαν το χρήμα δύο φορές. Όταν ξεκίνησαν τη ζωή τους ως πάμφτωχοι και απέκτησαν αμύθητο πλούτο. Και όταν, ως πάμπλουτοι, τον επέστρεψαν. Έχοντας κατανοήσει περισσότερο από κάθε άλλον ότι το χρήμα είναι ένας «λακές». Αρκετές φορές τα ποσά που δώρισαν ήταν μεγαλύτερα από τον ετήσιο προϋπολογισμό της Ελλάδας. Αποδεικνύοντας ότι το χρήμα είναι ανίκανο να αγοράζει ευφυΐα και να προσφέρει ευτυχία.

*Ο κ. Καραγιαννόπουλος είναι Καθηγητής Παθολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

 hommemagazine + ΑΔΑΜΑΣΤΟΣ 

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ