Λέξεις και βήματα: Τα οφέλη από το γράψιμο στη φύση

Ζούμε σ’ έναν κόσμο που κυριαρχεί στη φύση κι αυτό μας οδηγεί στο να θέλουμε να κυριαρχούμε στα πάντα.

Από τη Δήμητρα Διδαγγέλου, Ψυχολόγο – Δημοσιογράφο, MSc Media Psychology

«Ο πρωινός άνεμος φυσά αιώνια, το ποίημα της δημιουργίας δε διακόπτεται ποτέ∙ όμως λίγα είναι τα αυτιά που το ακούνε.»Henry D. Thoreau, Walden (Η ζωή στο δάσος)

Δευτέρα απόγευμα, μόλις έχετε τελειώσει από μια δύσκολη μέρα δουλειάς στο γραφείο κι επιστρέφετε σπίτι. Τι προτιμάτε να κάνετε για αποφόρτιση; Να ανοίξετε τον υπολογιστή και να τσεκάρετε τα social media, χαζεύοντας συγχρόνως κάτι στην τηλεόραση ή ν’ αλλάξετε ρούχα και να βγείτε έξω για δραστηριότητα στη φύση ή σε κάποιο κοντινό πάρκο;

Η πλειοψηφία των ανθρώπων συνήθως προτιμά την πρώτη επιλογή χωρίς δεύτερη σκέψη. Είναι γεγονός πως τις τελευταίες εκατονταετίες ο άνθρωπος έχει αποσυνδεθεί από τη φύση σε εκπληκτικά μεγάλο βαθμό (Katcher and Beck, 1987). Ενήλικες και παιδιά περνούν τον περισσότερο χρόνο τους μπροστά στην οθόνη και στα τεχνολογικά μέσα και λιγότερο σε δραστηριότητες στη φύση (Atchley et al., 2012).

Το βλέπουμε και το βιώνουμε καθημερινά γύρω μας. Τις περισσότερες ώρες της ημέρας τις περνούμε σε κλειστούς χώρους και αν βρισκόμαστε έξω δεν είναι λίγες οι φορές που η προσοχή μας είναι στραμμένη είτε σε μια οθόνη, είτε σε κάποιο άλλο τεχνολογικό μέσο. Και τις όποιες φορές βρισκόμαστε στη φύση, το πιο συνηθισμένο είναι να θέλουμε να κυριαρχήσουμε και να επιβάλλουμε την παρουσία μας εκεί, χωρίς να τη σεβόμαστε. Ξεχνάμε το ότι είμαστε μέρος της, ότι είμαστε ένα μαζί της. Ότι εαυτός και φύση δεν είναι δύο διαφορετικές οντότητες, είναι μία (Welling, 2014).

Η Mary Reynolds Thompson στο βιβλίο της «Reclaiming the Wild Soul» σημειώνει χαρακτηριστικά ότι ζούμε σ’ έναν κόσμο που κυριαρχεί στη φύση κι αυτό μας οδηγεί στο να θέλουμε να κυριαρχούμε στα πάντα: στο συνάνθρωπό μας και ακόμη χειρότερα, στο πνεύμα μας. Όπως έγραψε ένας από τους μαθητές της «Με βαραίνουν όλοι οι εσωτερικοί κανόνες του πώς πρέπει να είμαι και έχω αποσυνδεθεί από την αυθόρμητη ροή μέσα μου.» Η επιθυμία μας να κυριαρχήσουμε στο περιβάλλον μας και να το αλλάξουμε μπορεί να μας απομακρύνει από το να βρούμε την πραγματική μας φύση (Thompson, 2014).

Η επαφή με τη φύση μπορεί να μας βοηθήσει να συνδεθούμε ξανά με τον εαυτό μας. Το νιώθουμε όταν περπατούμε στην παραλία, κάνουμε έναν περίπατο στο δάσος, όταν περνούμε από το πάρκο της γειτονιάς μας, όταν ποτίζουμε τα φυτά στο σπίτι μας, αγοράζουμε ένα μπουκέτο λουλούδια ή ακόμη κι όταν βλέπουμε σκηνές από τη φύση σε φωτογραφίες ή σε βίντεο. Όλα αυτά που ενστικτωδώς αισθανόμαστε, έρχονται να μας τα επιβεβαιώσουν οι επιστήμονες και να μας εξηγήσουν γιατί η επαφή με τη φύση μας κάνει να νιώθουμε τόσο ωραία.

Λαμβάνοντας υπόψιν το γεγονός πως περισσότερο από το 50% των ανθρώπων πάνω στη γη ζουν σε αστικές περιοχές και ότι υπολογίζεται πως μέχρι το 2050 αυτό το ποσοστό θ’ αυξηθεί στο 70% (Bratman & al., 2015), καθώς και ότι το περιβάλλον μας παίζει σημαντικό ρόλο στο πώς σκεφτόμαστε και συμπεριφερόμαστε (Atchley et al., 2012) μπορούμε να κατανοήσουμε πόσο μεγάλη αξία έχει η μελέτη της επίδρασης του περιβάλλοντος στον άνθρωπο, όπως επίσης και η ανάπτυξη μεθόδων οι οποίες μπορούν να μειώσουν τις αρνητικές επιδράσεις της αποσύνδεσης.

Οι έρευνες που αποδεικνύουν τις ευεργετικές ιδιότητες που έχει η φύση στον οργανισμό μας ολοένα και πληθαίνουν. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τους Rachel και Stephan Kaplan, όσοι άνθρωποι έχουν άμεση πρόσβαση σε φυσικό περιβάλλον είναι πιο υγιείς σε σχέση με όσους δεν έχουν αυτή την επαφή. Στις πιο μακροπρόθεσμες, έμμεσες συνέπειες περιλαμβάνεται το αυξημένο επίπεδο ικανοποίησης από το σπίτι τους, τη δουλειά και τη ζωή τους γενικότερα (Kaplan & Kaplan, 1989).

Για το σκοπό του παρόντος άρθρου έγινε μια επιλογή των πιο σημαντικών και σχετικών ερευνών με την ψυχική και πνευματική υγεία και τη δημιουργικότητα.

Σύμφωνα με τη Θεωρία της Αποκατάστασης της Προσοχής (Attention Restoration Theory – ART), η οποία αναπτύχθηκε από τους Kaplan το 1980, οι άνθρωποι μπορούν να συγκεντρωθούν καλύτερα όταν βρίσκονται στη φύση ή ακόμη και όταν κοιτούν σκηνές από τη φύση (Kaplan & Kaplan, 1989).

Με έρευνα που βασίστηκε στην παραπάνω θεωρία (ART) επιβεβαιώθηκε το γεγονός ότι η γνωστική λειτουργία του εγκεφάλου αυξάνεται μέσα στο φυσικό περιβάλλον. Ο Marc Berman και οι συνεργάτες του στο Πανεπιστήμιο του Michigan βρήκαν ότι οι φοιτητές που περπατούσαν σε ένα αλσύλλιο είχαν βελτιωμένη επίδοση σε δοκιμασία μνήμης σε σχέση με άλλους φοιτητές που περπατούσαν στους δρόμους μιας πόλης (Berman et al., 2008).

Οι Kaplan σε διαφορετική έρευνά τους κατέληξαν ότι δεν χρειάζεται να τρέξουμε στο δάσος για να έχουμε οφέλη από τη φύση. Ακόμη και το να ρίξουμε μια ματιά στη φύση απ’ το παράθυρο αρκεί. Σύμφωνα με τα ευρήματά τους, οι υπάλληλοι που είχαν θέα στη φύση από τα γραφεία τους είχαν θετικότερη εικόνα για τη δουλειά τους, καλύτερη υγεία και ικανοποίηση απ’ τη ζωή (Kaplan & al, 1998).

Η Frances Kuo έχει αφιερώσει τη ζωή της στο να μελετά την επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος στον άνθρωπο, ιδρύοντας το Human-Environment Research Laboratory (HERL) μαζί με τον συνεργάτη της William Sullivan. Σε έρευνά της συμμετείχαν παιδιά που είχαν διαγνωστεί με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). Έπειτα από δοκιμές βρέθηκε ότι τα παιδιά που έκαναν μια βόλτα για είκοσι λεπτά σε πάρκο ηρεμούσαν πολύ περισσότερο απ’ ό,τι τα παιδιά που έκαναν βόλτα σε αστικά περιβάλλοντα (Taylor & Kuo, 2009).

Σε άλλη έρευνα, ο Bratman και οι συνεργάτες του βρήκαν ότι ενενήντα λεπτά περπατήματος στη φύση μπορεί να μειώσει το αναμάσημα των σκέψεων(επαναλαμβανόμενες αρνητικές σκέψεις) μειώνοντας τη λειτουργία του τμήματος του εγκεφάλου που σχετίζεται με τις ψυχικές ασθένειες. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι δεν συμβαίνει το ίδιο όταν κάποιος περπατά στην πόλη (Bratman & al., 2015).

Ο ίδιος ερευνητής με διαφορετική επιστημονική ομάδα βρήκε ότι η φύση μπορεί να έχει επίδραση και στη γνωστική λειτουργία. Σε σύγκριση με τη βόλτα σε αστικό περιβάλλον η βόλτα στη φύση είχε θετική επίδραση σε συναισθηματικό επίπεδο, μειώνοντας το άγχος, τις επαναλαμβανόμενες σκέψεις και συνέβαλε στη διατήρηση αυτών των  επιδράσεων. Επίσης, είχε θετική επίδραση σε γνωστικό επίπεδο αυξάνοντας την λειτουργία της εργαζόμενης μνήμης, η οποία βοηθά στη μάθηση (Bratman & al., 2015).

Οι Ruth Ann Atchley, ο David L. Strayer και ο Paul Atchley σε έρευνά τους ανακάλυψαν ότι η επανασύνδεση με τη φύση σε συνδυασμό με την αποσύνδεση από την τεχνολογίαμπορεί να βοηθήσει στη δημιουργική επίλυση προβλημάτων. Οι ίδιοι πιστεύουν ότι η τεχνολογία και η ηχορύπανση των αστικών περιοχών αποσπούν την προσοχή μας και μειώνουν τη συγκέντρωσή μας. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνάς τους, οι συμμετέχοντες αφού περπάτησαν στη φύση κουβαλώντας τα σακίδιά τους για τέσσερις μέρες και δεν τους επιτρεπόταν να χρησιμοποιήσουν οποιοδήποτε τεχνολογικό μέσο, όταν τους ζητήθηκε να επιλύσουν σύνθετα προβλήματα που απαιτούσαν δημιουργικότητα αύξησαν την απόδοσή τους κατά 50%.

Η βόλτα στη φύση, λοιπόν, φαίνεται ότι σχετίζεται και με την αποσύνδεση από την τεχνολογία. Ο Tristan Gooley, συγγραφέας του βιβλίου “How to Connect with Nature” αναφέρει χαρακτηριστικά: «Όταν είμαστε στο σπίτι, δραστηριότητες ουδέτερες για τον εγκέφαλο όπως η παρακολούθηση της τηλεόρασης ή το τσεκάρισμα στα social media, μπορεί να είναι πιο δελεαστικές από το να βάλουμε το παλτό μας και να ξεπορτίσουμε. Παρ’ όλα αυτά όμως, έπειτα από δέκα λεπτά στον φρέσκο αέρα αυτές οι ηλεκτρονικές εγκεφαλο-παγίδες χάνουν τον μαγνητισμό που μας προκαλούσαν.»

Όταν η διαδικασία της δημιουργίας συνδυάζεται με τη φύση τα ευεργετικά αποτελέσματα μπορούν να πολλαπλασιαστούν.

Πώς όμως όλα τα παραπάνω μπορούν να συνδυαστούν με το γράψιμο;

Η Thompson επιμένει πως η τεχνολογία προσθέτει ακόμη ένα στρώμα θορύβου στην ήδη πολύβουη ζωή μας, το οποίο μπορεί να μας κρατήσει μακριά από τη διαίσθησή μας και τη γλώσσα των μη ανθρώπινων όντων, ενώ η σιωπή δημιουργεί χώρο μέσα μας, μας αδειάζει (Thompson, 2014).

Η Tina Welling στο βιβλίο της «Writing Wild» αναφέρει πως πολλοί από εμάς φερόμαστε σαν τουρίστες στην ίδια μας τη ζωή. Ψάχνουμε συνεχώς να βρούμε κάτι εκεί έξω, όταν όλα βρίσκονται μέσα μας (Welling, 2014).

Η ίδια επίσης, ισχυρίζεται ότι πολλές φορές έχουμε την πεποίθηση ότι η φύση είναι ένα μέρος για να ηρεμούμε. Λίγοι από εμάς όμως γνωρίζουμε ότι εκεί μπορούμε επίσης ν’ αναζωογονηθούμε (Welling, 2014). Όπως επίσης και ν’ αποφορτιστούμε.

Η αποφόρτιση, η αναζωογόνηση, η συγκέντρωση, η σιωπή, η ενδοσκόπηση και η επίλυση προβλημάτων όμως, είναι βασικά συστατικά και της δημιουργικής έκφρασης. Όταν η διαδικασία της δημιουργίας συνδυάζεται με τη φύση τα ευεργετικά αποτελέσματα μπορούν να πολλαπλασιαστούν.  

Μία από τις πιο διαδεδομένες δημιουργικές ασχολίες είναι το γράψιμο. Στον κλάδο της ψυχολογίας που λέγεται θεραπευτική ή εκφραστική γραφή, το γράψιμο χρησιμοποιείται ως μέσο για την έκφραση των συναισθημάτων και των σκέψεων. Με άλλα λόγια, το χαρτί μπορεί να γίνει ο καθρέφτης μας και να μας οδηγήσει στην αυτογνωσία και την προσωπική ανάπτυξη. Σύμφωνα με τη Welling, έχουμε την εμπειρία της δύναμης της γλώσσας όταν γράφουμε στα ημερολόγιά μας. Ο εαυτός μεγαλώνει και λάμπει υπό το φως της προσοχής μας. Επεκτεινόμαστε, ξυπνούμε και γινόμαστε εκείνοι που ψάχνουμε στους άλλους. Οι λέξεις μπορούν να μας αλλάξουν.

Όταν, λοιπόν, η διαδικασία του γραψίματος πραγματοποιείται μέσα στο φυσικό περιβάλλον τα οφέλη για τον γράφοντα μπορεί να είναι πολύ περισσότερα απ’ ό,τι αν έγραφε κλεισμένος σ’ ένα γραφείο, βλέποντας μόνο την οθόνη του υπολογιστή του.

Η Welling ισχυρίζεται ότι η ανάγκη της δημιουργίας είναι ένα άγριο πράγμα. Οι δημιουργικοί άνθρωποι χρειάζονται τη φύση, μια επαφή με τον πρωτόγονο άνθρωπο μέσα τους. Ο σύνδεσμος ανάμεσα στο δημιουργικό μυαλό και τη φύση είναι το σώμα (Welling, 2014).

Το ξύπνημα όλων των αισθήσεων που προκαλείται όταν βρισκόμαστε μέσα στη φύση συντελεί στην αύξηση της δημιουργικότητας. Η όραση, η ακοή, η αφή, η γεύση, η όσφρηση οξύνονται κι επανέρχονται σε πρωτόγονα επίπεδα.  

Μέσα στο φυσικό περιβάλλον ο χρόνος γιγαντώνεται κι ως εκ τούτου έχουμε την ευκαιρία της παρατήρησης. H παρατήρηση είτε αναφέρεται στον εξωτερικό κόσμο, είτε στον εσωτερικό, είναι βασικό συστατικό της συγγραφής.

Η Thompson τονίζει ότι έχουμε χάσει την ικανότητα να φανταζόμαστε πέρα από τους προδιαγεγραμμένους χάρτες που μας έχουν δώσει. Έχουμε ξεχάσει τη δύναμη της δικής μας φαντασίας χωρίς τα όρια των αστικών συμβάσεων (Thompson, 2014).

Η απλότητα που επικρατεί στο φυσικό περιβάλλον μπορεί ν’ αδειάσει το μυαλό μας και να μας κάνει να δούμε πιο καθαρά, από διαφορετική, ανανεωμένη οπτική. Η ησυχία και η ηρεμία της φύσης μπορούν να συμβάλλουν στο να στρέψουμε την προσοχή στον εσωτερικό μας κόσμο και ν’ αφουγκραστούμε την εσωτερική φωνή μας. Να δώσουμε προσοχή σε ψυχικά, πνευματικά και σωματικά μηνύματα που διαφορετικά θα προσπερνούσαμε μέσα στη γρήγορη καθημερινότητα.

Στη φύση ξεδιπλώνεται ο εαυτός πλήρης, χωρίς τις αλλοιώσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος. Μέσα στο φυσικό περιβάλλον μπορούμε να είμαστε ο πραγματικός εαυτός μας, όποια κι αν είναι η θέση μας μέσα σ’ αυτό, όποιος κι αν είναι ο ρόλος μας. Εκεί μπορούμε ν’ αποδεχτούμε και ν’ αναδείξουμε τη μοναδικότητά μας, να βρούμε πιο εύκολα τον δρόμο για το προσωπικό μας μονοπάτι. Μπορούμε οραματιστούμε πιο ξεκάθαρα τον αυθεντικό εαυτό μας και να γνωρίσουμε πτυχές του τις οποίες είτε είχαμε ξεχάσει ή παραμελήσει, είτε δεν γνωρίζαμε ότι υπάρχουν.

Η φύση μπορεί να μας δώσει μαθήματα δωρεάν. Αρκεί να είμαστε εκεί για να τα πάρουμε. 

Βιβλιογραφία:

Atchley., R.A., Strayer, D.L., Atchley, P. (2012). Creativity in the Wild: Improving Creative Reasoning through Immersion in Natural Settings. PLoS ONE 7(12): e51474. doi:10.1371/journal.pone.0051474

Berman, G.M., , Jonides, J.,&  Kaplan, S.. (2008). The Cognitive Benefits of Interacting With Nature. Association for Psychological Science. 19(12): 1207-1212.

Bratman, G.N., Hamilton, J.P., Hahn, K.S., Daily, G.C., & Gross, J.J. (2015). Nature experience reduces rumination and subgenual prefrontal cortex activation.  PNAS. 112 (28);8567–8572. doi: 10.1073/pnas.1510459112.

Bratman, G. N., Daily, G. C., Levy, B. J., & Gross, J. J. (2015). The benefits of nature experience: Improved affect and cognition. Landscape and Urban Planning, 138, 41-50.

Faber, A. T., & Kuo, F.E. (2009). Children with attention deficits concentrate better after walk in the park. Journal of Attention Disorders, 12, 402-409.

Gooley, Τ. (2014). How to Connect with Nature. MacMillan, London.

Kaplan, R. & Kaplan, S. (1989). The Experience of Nature: A Psychological Perspective. Cambridge University Press, Cambridge, New York.

Kaplan, R., Kaplan, S., & Ryan, R. L. (1998). With people in mind: Design and management of everyday nature. DC: Island Press. Washington.

Katcher, A. & Beck, A. (1987). Health and caring for living things. Anthrozoos, 1, 175–183.

Thompson, Μ.R. (2014). Reclaiming the Wild Soul. White Cloud Press. Ashland, Oregon.

Welling, T. (2014). Writing Wild. New World Library. Novato, California.

 Website: http://psychografimata.com/20959/i-skepsi-mas-enischiete-otan-perpatame/

psychografimata

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ