Θεόφιλος Βέϊκος
Ἀυτάρ ἐγώ παλίνορσος ἐλεύσομαι ἐς πόρον ὕμνων,
τόν πρότερον κατέλεξα, λόγου λόγον ἐξοχετεύων,
κεῖνον· ἔπει Νεῖκος μέν ἐνέρτατον ἵκετο βένθος
δίνης, ἐν δέ μέσῃ Φιλότης στροφάλιγγι γένηται,
ἐν τῇ δή τάδε πάντα συνέρχεται ἕν μόνον εἶναι
οὐκ ἄφαρ, ἀλλά θελημά συνιστάμεν’ ἄλλοθεν ἄλλα.
(Β 35, 1)Ἀυτάρ ἐγώ παλίνορσος ἐλεύσομαι ἐς πόρον ὕμνων,
τόν πρότερον κατέλεξα, λόγου λόγον ἐξοχετεύων,
κεῖνον· ἔπει Νεῖκος μέν ἐνέρτατον ἵκετο βένθος
δίνης, ἐν δέ μέσῃ Φιλότης στροφάλιγγι γένηται,
ἐν τῇ δή τάδε πάντα συνέρχεται ἕν μόνον εἶναι
οὐκ ἄφαρ, ἀλλά θελημά συνιστάμεν’ ἄλλοθεν ἄλλα.
Ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο παρουσιάζονται, γενικά συνδεδεμένες μέσα στό κείμενο τοῦ Ἐμπεδοκλή οἱ δυνάμεις Φιλότης καί Νεῖκος μοῦ φαινόταν τόσο τέλειος, ὥστε νά φαντάζωμαι ὅτι ὁ φιλόσοφος βρῆκε ἕνα θαυμάσιο ὑποκατάστατο τῆς κοσμικῆς δικαιοσύνης: ἕνα ἀκριβές καί ταιριαστό μέτρο ἰσορροπίας πάνω στό ὁποῖο σταθμίζεται τό κοσμικό γίγνεσθαι, ἀδιάφορο πρός ποιά κατεύθυνση τείνει κάθε φορά ἡ πορεία τοῦ κόσμου. Μέ βάση αὐτή τή γενική ἐντύπωση, ἦταν φυσικό νά βλέπω στό Β 35, 3-4, ὅπως ὅλοι γενικά οἱ μελετητές, τήν περιγραφή τῆς ἥττας τοῦ Νείκους κατά τή στιγμή πού ἡ δύναμη τῆς Φιλότητας ἔφθανε στό κορύφωμά της. Ἡ ἑρμηνεία αὐτή παρουσιάζεται εὔλογη ἀπό τους ἑπόμενους στίχους τοῦ ἀποσπάσματος αὐτοῦ, στούς ὁποίους διαγράφεται κίνηση ἀπό τήν πολλαπλότητα στήν ἑνότητα.
Ἀπέναντι σ’ αὐτή τήν κοινά παραδεκτήν ἑρμηνεία, ὁ Burnet πρότεινε μιάν ἄλλη, ἐντελῶς ἀντίθετη ἑρμηνεία πάνω στό Β 35, 3-4, μόνο πού δέν φρόντισε νά τήν παρουσιάση θεμελιωμένη καί νά ἐπιμείνη σ’ αὐτήν : ἐνῶ, καθώς κυριαρχεῖ ἡ Φιλοτητα στή μάζα τῆς σφαίρας, τό Νεῖκος περιβάλλει ἀπέξω τή σφαίρα αὐτή, στήν ἀντίθετη φάση τοῦ κόσμου, ὅταν δηλαδή τό Νεῖκος ἀρχίση νά εἰσέρχεται στή σφαιρόμορφη κοσμική μάζα καί νά ἀσκῆ ἐπιρροή πάνω στά στοιχεῖα, ἡ Φιλοτητα βρίσκεται στό κέντρο καί δέν βγαίνει ἔξω ἀπό τόν κόσμο τοῦ Νείκους. Τήν ἑρμηνεία αὐτή τήν προσέχει τελευταία ὁ Guthrie καί προαναγγέλλει μία ὁλοκληρωμένη καί θεμελιωμένη ἑρμηνεία τοῦ O’ Brien πού ὑπόσχεται νά ξεκαθαρίση τό ὅλο πρόβλημα τῆς σημασίας τοῦ, Β 35. Πράγματι, ὁ O’ Brien προσπαθεῖ νά παρουσιάση μιά θεμελιωμένη ἑρμηνεία τοῦ ἀποσπάσματος αὐτοῦ ἀπό τή σκοπιά πού ὑπεδειξεν ὁ Burnet. Πρέπει ὁμως νά σημειωθῆ ἀκόμα ὅτι ὁ Zeller καί ὁ v. Arnim εἶχαν παρατηρήσει ὅτι τά γεγονότα στό Β 35, 3-4 προηγοῦνται τοῦ σχηματισμοῦ τῶν θνητῶν πραγμάτων, ὅπως αὐτός περιγράφεται στό ὑπόλοιπο ἀπόσπασμα. Ὁ Ο’Brien ξεκινᾶ ἀκριβῶς ἀπ’ αὐτή τή διαπίστωση: οἱ στίχοι 3-4 περιγράφουν γεγονότα πού ἀρχίζουν πρίν τά στοιχεῖα ἀρχίσουν νά συνέρχωνται: αὐτή θά εἶναι ἡ ὥρα τοῦ ὁλοκληρωμένου Νείκους καί τότε ἀκριβῶς ἡ Φιλοτητα βρίσκεται ἕν μέση στροφάλιγγι, στό μέσο τῶν στοιχείων. Ἡ ἑρμηνεία αὐτή δίνει γενικά βάσιμη ἀπάντηση στό ἁπλό ἐρώτημα, πού πηγαίνει ἡ Φιλοτητα ὅταν κυρίαρχῆ τό Νεῖκος. Γιατί ἐνῶ εἶναι φανερό ὅτι, ὅταν ἐπικρατῆ ἡ Φιλοτητα, τό Νεῖκος ὁδηγεῖται ἐπ’ἔσχατα τέρματα κύκλου, δέν εἶναι δυνατό, ἀντίθετα, νά γίνη ἀποδεκτό ὅτι, κατά τό χρόνο πού κυριαρχεῖ τό Νεῖκος, ἡ Φιλοτητα ὁδηγεῖται κι’ αὐτή ἔξω ἀπό τόν κόσμο . Ἡ θέση τοῦ Ο’ Brien εἶναι ὅτι ἡ Φιλοτητα ὁδηγεῖται κατά τή διάρκεια τῆς κυριαρχίας τοῦ Νείκους στό κέντρο τοῦ κόσμου καί, ἀντίστροφα, ὅταν ἡ ἴδια κυρίαρχη, ἐπεκτείνεται ἀπό τό κέντρο καί ὁδηγεῖ τό Νεῖκος στήν περιφέρεια.
Ἡ μελέτη αὐτή βασίζεται εἰδικά στήν ἄποψη ὅτι ἡ δίνη ἀποτελεῖ τό καθοδηγητικό σχῆμα γιά τήν ἑρμηνεία τῶν κοσμολογικῶν γεγονότων, τά ὁποῖα συνδέονται οὐσιαστικά μέ τήν κοσμογονική φάση πού ἀπεικονίζεται στό Β 35, 3-4, καί προσφέρει μίαν ἄλλη θεμελίωση καί ἐνίσχυση τῆς ἄποψης τῶν Burnet, Guthrie καί Ο’ Brien.
Ἡ δίνη ἀποτελεῖ ἕνα ἀπό τά κύρια φυσικά πρότυπα πού ἔπαιξαν ἀποφασιστικό ρόλο στή διαμόρφωση ὁρισμένων προσωκρατικῶν κοσμολογικῶν συστημάτων. Ὁ ρόλος αὐτός ἀπηχεῖϊται ἰδιαίτερα στόν Ἀριστοφάνη,
Νέφ. 828 Δῖνος βασιλεύει τόν Δι’ ἐξεληλακὠς
Ἄν διασώζεται ἐδῶ μιά χαρακτηριστική ἀντίληψη τῆς πρώιμης ἑλληνικῆς κοσμολογίας (πράγμα πού συχνά παρατηρεῖται στίς Νεφέλες τοῦ Ἀριστοφάνη ), πρέπει νά σκεφθοῦμε ὅτι τό σχῆμα δίνη ἡ δῖνος ἐξυπηρετοῦσε τήν παράσταση ὁρισμένων κοσμολογικῶν φάσεων κατ’ ἀναλογία μίας δίνης νεροῦ ἤ ἀνέμου.
Στόν Ἐμπεδοκλή εἰδικά, ἡ δίνη μαρτυρεῖ ὅτι τό πρότυπο, σύμφωνα μέ τό ὁποῖο σχεδιάστηκε ὁ κινούμενος κόσμος στήν κοσμογονική αὐτή φάση πού ἀπεικονίζεται στό Β 35, 3-4 ἦταν ἡ δίνη ἀνέμου, ἡ ὁποία ἐξυπηρετεῖ τήν παράσταση τῆς πολλαπλότητας. Ἐπιπλέον, ἡ δίνη ἦταν γενικά πολύ κατάλληλο σχῆμα γιά νά παρασταθῆ, μ’ αὐτό, τό κοσμογονικό στάδιο κατά τό χρόνο τῆς ἐξακολουθητικῆς ἐξασθένησης τῆς Φιλοτητας. Πρόκειται γιά τή φάση ἐκείνη, πού εἶναι καί ἡ πιό ρευστή, κατά τήν ὁποία ἡ σφαίρα, τό βασίλειο τῆς Φιλοτητας, μετασχηματίζεται σέ δίνη. Αὐτή ἡ ἀλλαγή δέν περιγράφεται στά σωζόμενα ἀποσπάσματα τοῦ Ἐμπεδοκλῆ. Τό κενό παρουσιάζεται καθαρά ἀνάμεσα στήν ἀπεικόνιση τοῦ Σφαίρου ὡς μίας ἰσορροπημένης σφαιρικῆς μάζας πού ὅλες οἱ συστατικές δυνάμεις της εἶναι ἴσες (Β 29,3) — κι αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ Φιλοτητα ἔχει ἐπιτύχει τήν ἐξισορρόπηση ὅλων τῶν ἀντίθετων ροπῶν μέσα στή σφαιρόμορφη αὐτή κοσμική μάζα —, καί στήν περιγραφή τῆς αὔξησης τοῦ Νείκους τοῦ ὁποίου ἡ ἐνέργεια κατορθώνει νά κλονίση τά μέλη τοῦ θεοῦ Σφαίρου καί νά τά ἐξαρθρώση, προκαλώντας σ’ αὐτά ἁλυσσωτές κινήσεις (Β 31 πάντα γάρ ἑξείης πελεμίζετο γυῖα θεοῖο). Οἱ μεταβολές αὐτές ἐξηγοῦνται βέβαια, μέ τό γεγονός ὅτι ἡ ἐνδυνάμωση τοῦ Νείκους καί ἡ ἐπιρροή του πάνω στίς συνεκτικές δυνάμεις τοῦ Σφαίρου συνεπάγεται μιά κίνηση πού χαλαρώνει καί διαλύει τίς συνεκτικές δυνάμεις τῶν στοιχείων. Πῶς γίνεται ἐν συνεχεία τό πέρασμα στή δίνη (Β 35, 3-4), δέν περιγράφεται στό κείμενο τοῦΰ Ἐμπεδοκλῆ. Ὅ,τι προκύπτει μονάχα ἀπό τους πρώτους στίχους τοῦ Β 35 εἶναι ὅτι τό κοσμικό φαινόμενο τῆς δίνης περιγραφόταν σέ προηγούμενους στίχους τοῦ ἀρχικοῦ ποιήματος καί ὅτι ἡ περιγραφή αὐτή εἶχε διακοπή μέ μιά παρένθεση. Τό ἀπόσπασμα 35 ἄρχιζει ἀκριβῶς καθώς κλείνει ἡ παρένθεση αὐτή (στ. 1-2). Τό κενό λοιπόν αὐτό ἀναπληρώνεται μέ μιά κοσμογονική φάση πού ἀποτελεῖ ἐσωτερική ἀνάγκη τοῦ κοσμολογικοῦ συστήματος τοῦ Ἐμπεδοκλῆ καί μπορεῖ νά περιγραφῆ κατά τόν ἀκόλουθο τρόπο:
Μετά τό θρίαμβο τῆς Φιλοτητας καί μέ τό πλήρωμα τοῦ χρόνου (Β 30,2 τελειομένοιο χρόνοιο), τό Νεῖκος ἄρχιζε νά ἐπενεργῆ βαθμηδόν ἀπό τήν ἐξωτερική ἐπιφάνεια πάνω στή μάζα τῆς σφαίρας καί νά τήν κινῆ. Τήν ἐπενέργεια αὐτή πρέπει νά τή δοῦμε ὡς μιά ὁμοιομερῆ καί συνεχῶς αὐξανόμενη ἀπ’ ὅλα τά σημεῖα τῆς σφαίρας δράση, πού συνεπάγεται μιά διαρκῶς αὐξανόμενη, συγκεντρικά, κίνηση τῆς μάζας τῶν στοιχείων. Ἔτσι, καθώς τό Νεῖκος ἀρχίζει νά διεισδύη ἀπό τήν ἐξωτερική ἐπιφάνεια καί νά ἀσκῆ ἐπιρροή πάνω στά στοιχεῖα, ἀναπτύσσεται βαθμηδόν μέσα στή σφαίρα μιά στροβιλική κίνηση καί ὅλη ἡ μάζα μετασχηματίζεται σιγά σιγά σέ δίνη. Τό Νεῖκος πρέπει νά κίνησε ἀρχικά τίς ἐξωτερικές περιοχές τῆς σφαίρας καί ἡ ἐπιρροή του ἔβαινε ἀνάλογα πρός τήν ὑποχωρητική κίνηση τῆς Φιλοτητας. Καθώς ὑποβάλλονται ἔτσι τά στοιχεῖα σέ κίνηση, συντελεῖται ἡ λειτουργία τοῦ ἀποχωρισμοῦ: τά στοιχεῖα διαγράφουν ὅλο καί πιό διακριτές μεταξύ τους τροχιές, ἀπαλλάσσονται ὅλο καί περισσότερο ἀπό τήν ἐπιρροή της Φιλότητας καί τίθενται ἀντίστοιχα κάτω ἀπό τήν ἐπιρροή τοῦ Νείκους. Μιά καί ἡ δίνη σχηματίζεται κατά τό πέρασμα ἀπό τόν Σφαῖΐρο στόν πολλαπλό κόσμο, εἶναι εὔλογο νά σκεφτοῦμε ὅτι κατά τόν σχηματισμό αὐτόν ἡ Φιλοτητα καί τό Νεῖκος βρίσκονται σέ μιά τελική φάση τοῦ ἀγώνα τους, κάτω ἀπό ὁρισμένες ἀναλογίες τῶν δυνάμεών τους, ἀλλά ἡ ὑπεροχή βαίνει σαφῶς αὐξανόμενη ὑπέρ τοῦ Νείκους καί εἰς βάρος ἀντίστοιχα της δύναμης τῆς Φιλότητας. Μιά τέτοια ἐξακολουθητική αὔξηση τοῦ Νείκους πείθει ὅτι τό πέρασμα στήν πολλαπλότητα δέν γίνεται μέ μιά «ἔκρηξη» ἡ «διάρρηξη» τῆς σφαίρας. Τήν τήρηση τῆς κοσμικῆς τάξης τήν ἐγγυᾶται, ἀκριβῶς ἡ δίνη, μέσα στήν ὁποία τά πάντα κινοῦνται, ἀλλά σύμφωνα μέ μιάν ἀναγκαιότητα, ἡ ὁποία ὑπαγορεύεται ἀπό τήν ἴδια τή φύση τῆς δίνης Συγκεκριμένα, ὅταν ὅλα τά συστατικά στοιχεῖα πού περικλείονται μέσα στή σφαίρα ὑποταχθοῦν κανονικά στή στροβιλική κίνηση, τό Νεῖκος ἔχει ἤδη ὑπερισχύσει καί τίθεται ὡς βάση καί κινητήρια δύναμη τῆς δίνης. Τό Νεῖκος, πού ἡ ἐπενέργεια του ξεκίνησε ἀπό τίς ἐξωτερικές περιοχές τῆς σφαίρας, ἔχει φτάσει τώρα στό ἐνέρτατον βένθος τῆς δίνης, στό κέντρο δηλαδή τοῦ κόσμου. Τά πάντα τώρα περιστρέφονται γύρω ἀπό ἕναν ἄξονα. Ἡ κίνηση ὅμως αὐτή, ὡς ἑνοποιητική, δέν μπορεῖ νά ἀποδοθῆ στό ἴδιο τό Νεῖκος. Ἑπομένως, μιά καί ἡ Φιλοτητα εἶναι ἐγκατεστημένη τώρα, περιορισμένη κατά τόν ἄξονα τῆς δίνης, ἡ ἑνοποιητική αὐτή κίνηση δέν δικαιολογεῖται παρά ὡς κατάλοιπο τῆς ἐξασθενημένης Φιλοτητας.
Ἡ δίνη λοιπόν, σύμφωνα μέ τούς ὁὅρους τοῦ κειμένου (Β 35, 3-4), ἀποτελεΐ ἕνα δυναμικό πεδίο πού ἔχει σχῆμα χοάνης:
Νεῖκος (ἐνέρτατον βένθος δίνης)
Στό κατώτατο βάθος τῆς δίνης-χοάνης, στό μοναδικό σημεῖο ἀπ’ ὅπου εἶναι δυνατό νά ρυθμίζεται ἡ κίνηση καί νά ἐλέγχεται ὅλο τό σύστημα τῆς στροβιλιζόμενης μάζας, βρίσκεται τό Νεῖκος (ἐνέρτατον βένθος). Ἀπό τήν κυρίαρχη αὐτή θέση τοῦ τό Νεῖκος κάνει τά πάντα νά στροβιλίζωνται καί νά ἀποχωρίζωνται μεταξύ τους. Ἡ δίνη ἀποτελεῖ βέβαια τήν ἀπόδειξη ὅτι τό Νεῖκος ἔχει ἐπιτύχει ἀπόλυτη ὑπεροχή μέσα στόν κόσμο, ἀλλά τά στοιχεῖα διαφοροποιοῦνται ἔχοντας ἕνα ἑνοποιητικό κέντρο, πράγμα πού σημαίνει ὅτι ἡ ἐπιρροή τοῦ Νείκους δέν εἶναι ἀπεριόριστη: ὅλες οἱ κινήσεις διαφοροποίησης ἐντάσσονται μέσα στά δρια τῆς δίνης, ἡ ὁποία ἀκριβῶς ἀποτελεῖ ἕνα αὐτόνομο καί ὀργανωμένο σύστημα κίνησης. Χωρίς τή δίνη, θά λάμβανε χώρα μιά ἀπεριόριστη δράση τοῦ Νείκους, πού θά ἔφτανε στό σημεῖο νά φέρη χάος μέσα στόν δημιουργούμενο κόσμο. Παράλληλα, οἱ κινήσεις διέπονται ἀπό μιάν ἀναγκαιότητα σύμφυτη μ’ αὐτή τήν ἴδια τήν ξεχωριστή φύση κάθε στοιχείου: μέ τή διαρκῶς αὐξανόμενη ταχύτητά τους τά στοιχεῖα ἀποχωρίζονται κατά τρόπο πού νά καταλαμβάνουν μιά διατεταγμένη θέση μέσα στό χῶρο τῆς δίνης ἀνάλογη μέ τό εἰδικό βάρος τους. Στό κέντρο καταλαμβάνουν θέση οἱ πιό βαριές συστατικές ὕλες (γῆ), πιό πάνω τό νερό, μετά ὁ ἀέρας καί ἐξωτερικά ὁ αἰθέρας (πῦρ).
Ἡ δίνη ἀποτελεῖ βέβαια ἕνα μεταβλητό καί πλαστικό σύνολο πού προαναγγέλλει ἀπό τήν ἀρχή τήν ὁλοκληρωτική ἐπικράτηση τοῦ Νείκους, ἀλλά ἡ Φιλοότητα δέν μένει ἀμέτοχη στό κοσμογονικό στάδιο πού παρουσιάζεται ἐδῶ. Διαφορετικά δέν θά εἶχε νόημα ἡ χρήση δύο διαφορετικῶν ἐκφράσεων μέ τίς ὁποιες προσδιορίζεται ἀπό τή μιά μεριά ἡ θέση τοῦ Νείκους (ἐνέρτατον βένθος δίνης) καί ἀπό τήν ἄλλη ἡ ἀντίστοιχη θέση τῆς Φιλότητας (ἐν μέσῃ στροφάλιγγι). Ἡ δίνη, λοιπόν, ὡς δυναμικό κοσμογονικό πεδίο, ἐξηγεῖται ἀπό τό γεγονός ὅτι τό Νεῖκος, καί κατά τό χρόνο ἀκόμα της μέγιστης ἀκμής τῆς δύναμής του, κατά τόν ὁποῖο ἔχει περιορίσει τήν Φιλότητα στό ἔσχατο σημεῖο τοῦ κέντρου τοῦ κόσμου, περιορίζεται ταυτόχρονα ἀπ’ αὐτήν τήν ἴδια τήν (ἡττημένη) ἀντίπαλό του. Αὐτό γίνεται σαφές ἄν σκεφτοῦμε ὅτι ἡ μάζα πού πῆρε τό σχῆμα δίνης πλαταίνει ὅλο καί περισσότερο, πράγμα πού συνεπάγεται τήν ἐξακολουθητική μείωση, ὡς πρός τό μῆκος, τοῦ ἄξονα τῆς δίνης, κατά τόν ὁποῖο ἐκτείνεται ἡ Φιλοτητα. Ἡ μείωση αὐτή ὁδηγεῖ στήν τελική ἐξαφάνιση τοῦ ἄξονα τῆς δίνης καί στόν συνακόλουθο περιορισμό τῆς Φιλοτητας σ’ ἕνα ἐλάχιστο σημεῖο-κέντρο, τό ὁποιο ἀκριβῶς περικλείεται ἀπό τό Νεῖκος.
Εἶναι φανερό πῶς ἡ δίνη ἀπεικονίζει τή φάση ἐκείνη τοῦ κόσμου κατά τήν ὁποία γίνεται χαρακτηριστικά ἀντιληπτή ἡ ἐξισορροπητική ἐναλλαγή ὑπεροχῆς τῶν δύο δυνάμεων: ἡ ἴδια ἡ φύση τῆς δίνης προϋποθέτει μιά συμμετοχή τῆς Φιλότητας (ἔστω καί διαρκῶς μειουμένη) καί μιά ἐξακολουθητική αὔξηση τῆς ἐπιρροῆς τοῦ Νείκους, ἡ ὁποία ὅμως βαίνει ὡς ἕνα σημεῖο πλήρους ὁλοκλήρωσης, μετά τό ὁποῖο ἐπέρχεται ἀναγκαστικά ἡ πτώση, ἡ διαρκής ἐξασθένηση τοῦ Νείκους. Ἡ ἴδια ἡ νομοτέλεια πού προσδιορίζει τήν κυριαρχία τοῦ Νείκους προσδιορίζει καί τήν ἥττα του.
Αναδημοσίευση από master-lista + conspiracyfeeds
Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Επειδη Η Ανθρωπινη Ιστορια Δεν Εχει Ειπωθει Ποτε.....Ειπαμε κι εμεις να βαλουμε το χερακι μας!
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.