Κάτι αόριστο χαλάει τον ενεστώτα μου…

Άρθρο: Μένη Κουτσοσίμου
Ψυχολόγος – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
ΜΔΕ στην Κοινωνική Ψυχιατρική-Παιδοψυχιατρική
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων
Μεταδιδάκτωρ Ιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων στην Ποιότητα Υπηρεσιών

---

Ασκούμε ελεύθερα το δικαίωμα της επιλογής ή είμαστε εντέλει έρμαια του περιβάλλοντος και της ανατροφής μας;

Πού αρχίζει και πού τελειώνει η ευθύνη που φέρουμε για όσα συμβαίνουν γύρω μας;

Ανατράφηκα κι εκπαιδεύτηκα με την πεποίθηση ότι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο, Άνθρωπο, είναι ακριβώς αυτή η δυνατότητά του να επιλέγει. Θεωρώ δε ότι είμαστε υπεύθυνοι όχι μόνο για όσα επιλέγουμε να κάνουμε αλλά και για όσα δεν κάνουμε. Με δυο λόγια, είμαστε οι επιλογές μας.

Μου φαίνεται όμως ότι εδώ και καιρό επηρεασμένοι από τη βαρύτητα της ύπαρξής μας βουλιάζουμε στη λεγόμενη υπαρξιστική ενοχή. Από τη γέννησή μας, μας συνοδεύει και είναι αναπόφευκτη, καθώς δεν είναι εφικτό να εκπληρώσουμε όλες τις δυνατότητες που έχουμε. Με κάθε μας επιλογή και πράξη πραγματοποιούμε έναν στόχο, μία δυνατότητα αλλά συνάμα αποκλείουμε τόσα άλλα. Η ενοχή μας για όσα δεν πραγματοποιήθηκαν, δεν μπορεί ποτέ να εξαλειφθεί τελείως, παρά μόνο αν ζούμε ταυτοχρόνως δύο και τρεις ζωές, χωρίς κολλήματα ηθικής. Όταν όμως σκαλώνει η ηθική στο μυαλό μου, δεν μιλάμε για αυθεντικότητα. Πώς ορίζεται αλήθεια η αυτοεκπλήρωση μέσα στα όρια της ύπαρξής μας; Από τη στιγμή της γέννησής μας «ριχνόμαστε» μέσα στη ζωή με κάποια δεδομένα που συνθέτουν το βασικό υπέδαφος ανάπτυξής μας. Χτίζουμε τα δεδομένα μας, βάσει των υλικών μας.

• Και πώς ξεφεύγει κανείς από τα απωθημένα του ένστικτα;
• Μόνο διαμέσου της βαθύτερης επίγνωσης των δεδομένων της ύπαρξής μας…

Πόση συνειδητότητα πιστεύεις ότι θα μπορούσες να αντέξεις; Να βρεις δηλαδή το χώρο να κάνεις τον πραγματικό απολογισμό σου και ν’ αφιερώσεις τον απαιτούμενο χρόνο στον εσωτερικό σου προσωπικό διάλογο; Μπορεί να σου ακούγεται απλό, αλλά ο σύγχρονος άνθρωπος και φοβάται να μείνει μόνος και θεωρεί ότι είναι σπατάλη χρόνου το να μην ασχολείται με κάτι «παραγωγικό». Αυτό που αποφεύγει όμως είναι η βουτιά στον πυρήνα του, καθώς αναπόφευκτα στη διαδρομή του θα συναντήσει τις θεμελιώδεις ανησυχίες που βρίσκονται στην ρίζα της ύπαρξής του και που αποτελούν το περιεχόμενο κάθε σύγκρουσης.

Πώς να τα βάλει κανείς με τον Θάνατο (;), την ελευθερία (;), την υπαρξιακή απομόνωση (;) και την έλλειψη νοήματος στη ζωή; Έχετε δοκιμάσει να επιχειρηματολογήσετε στην κουβέντα σας, στο σκεπτικό σας, στη δράση σας; Μπροστά σε τέτοια θεματολογία, το μόνο ασφαλές τοπίο είναι η ενεργοποίηση των μηχανισμών άμυνας. Όταν μιλάμε για τους μεγαλύτερους φόβους ή διλήμματα που διακατέχουν κάθε ανθρώπινο ον, δεν έχουμε και πολλές επιλογές.

Πώς να προλογίσει κανείς τον Θάνατο; Μιλάει από μόνος του χωρίς καν να ακούγεται. Αναπάντητα ερωτήματα τον συνοδεύουν…  τι θα συμβεί; Θα πονέσω; Πώς να αφήσω πίσω μου όλα όσα έχω δημιουργήσει; Πώς θα αντιδράσουν οι άλλοι; Όσο κοινός κι αν είναι ο φόβος του θανάτου για όλους τους ανθρώπους, δεν παύει ωστόσο να προκαλεί και μόνο στο άκουσμά του. Και όσο πιο γρήγορα συνειδητοποιήσεις το πόσο ίσοι είμαστε μπροστά του, τότε μόνο μπορούμε να εκτιμήσουμε αυτά που χαρακτηρίζουμε ασήμαντα… μία ηλιόλουστη μέρα, ένα αληθινό χαμόγελο… στη συνειδητοποίηση ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο. Κι όσο η φυσικότητά του μας καταστρέφει, άλλο τόσο η ιδέα του αποδεικνύεται σωτήρια. Όσο για τη συνειδητότητα του προσωπικού μας θανάτου, αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως ένα έναυσμα που θα μας σπρώξει σε μια ανώτερη κατάσταση ύπαρξης, σε μια κατάσταση μεγαλύτερης επίγνωσης και αυθεντικότητας… από την κατάσταση λησμοσύνης – όπου ξεχνάμε την ουσία της ζωής και απορροφιόμαστε από το ανούσιο – σε μία κατάσταση μνημοσύνης – όπου κανείς μπορεί να εκτιμήσει όχι μόνο το πώς είναι τα πράγματα στην ζωή του αλλά ότι είναι. Σαν να πρόκειται για τις δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος, όπου ζωή και θάνατος συνυπάρχουν. Όσο πιο σύντομα αναγνωρίσουμε την ύπαρξη του θανάτου, τόσο πληρέστερα ζούμε τη ζωή… μία σχέση αντιστρόφως ανάλογη, καθώς όσο πληρέστερα ζούμε τη ζωή τόσο λιγότερο φοβόμαστε το θάνατο. Κι έτσι βγαίνει η εξίσωση… η άρνηση του ενός συνεπάγεται και την άρνηση του άλλου. Ποιος όμως αρνείται ότι μαθαίνοντας να ζει καλά, φροντίζει και το να πεθάνει ακόμη καλύτερα; Το να συνειδητοποιείς ότι τη στιγμή του θανάτου σου εσύ θα πεθάνεις και κανείς άλλος, αντιλαμβάνεσαι ότι εσύ ζεις τη ζωή σου τώρα και κανείς άλλος (για τον οποίο πιθανότατα να «θυσιάζεις» και τη ζωή σου). Μέσα σε αυτή τη δυναμική, ήρθε η ώρα να συνειδητοποιήσεις τι πορεία θα πάρει η ζωή σου στο σήμερα.

Μιλώντας για την Ελευθερία τι θα μπορούσε να σου πρωτοπώ; Μπορεί τα όρια και τα δεδομένα της ύπαρξής μας, τόσο βιολογικά όσο και ψυχοκοινωνικά, να είναι πολύ συγκεκριμένα, παρόλα αυτά όμως οι πιθανότητες και οι δυνατότητες επιλογών που έχουμε μέσα σε αυτά τα δεδομένα είναι εξίσου τεράστιες. Άλλωστε αυτό που έχει σημασία δεν είναι τα γεγονότα αυτά καθαυτά, όπως για παράδειγμα η ύπαρξη μιας χρόνιας ασθένειας, αλλά η στάση που παίρνουμε απέναντι σε αυτά. Όταν λοιπόν νιώσεις ότι είσαι ελεύθερος και ότι μπορείς να επιλέξεις, μέσα από πολλούς δρόμους, το δικό σου μοναδικό, προσωπικό μονοπάτι, το βάρος της ευθύνης και της θέλησης που αυτό συνεπάγεται ενδέχεται και να σε τρομάξει. Και υπάρχουν φορές που θα προσπαθήσεις να ξεφύγεις από την ελευθερία των επιλογών που έχεις βρίσκοντας χιλιάδες δικαιολογίες και δημιουργώντας στο μυαλό σου χιλιάδες εμπόδια που δεν σου «επιτρέπουν» να κάνεις αυτό που πραγματικά θέλεις και χρειάζεσαι. Σαν να φοβάσαι την ίδια σου την ελευθερία. Σαν να υποφέρεις στην προοπτική της ευθύνης να επιλέξεις, καθώς η κίνησή σου θα αποκλείσει ένα πλήθος άλλων επιλογών. Γι’ αυτό κι επιλέγεις να κινείσαι μεταξύ της άρνησης ευθύνης, της μετάθεσης αυτής, της αποφυγής της μέσω αντικατάστασης, είτε με σύνδρομα εξάρτησης, είτε με αδυναμία στο να λάβει αποφάσεις για την ζωή του, είτε με αναβλητικότητα στην πραγματοποίησή τους. Και καθώς σε βολεύει ο μικρόκοσμός σου, χάνεσαι στη μετάφραση. Μία Γιαπωνέζικη παροιμία λέει: «Το να ξέρει κανείς και να μην κάνει, είναι σαν να μην ξέρει». Η συνειδητότητα της ελευθερίας και της ευθύνης που κουβαλάμε στη ζωή δεν είναι συνώνυμη με την έννοια της αλλαγής. Είναι απλά το πρώτο βήμα σε ένα τεράστιο ταξίδι. Και καθώς η διαδικασία της αλλαγής είναι επίπονη και χρονοβόρα, εξαντλείσαι στην προσπάθεια, αφού καμία ουσιαστική αλλαγή δεν επιτυγχάνεται γρήγορα και αβίαστα. Χρειάζεται χρόνο και κυρίως χρειάζεται θέληση για πράξη. Δεν αρκεί να είσαι συνειδητός του τι χρειάζεται να κάνεις. Πρέπει να μπορέσεις να το βάλεις και σε εφαρμογή.

Φτάνοντας αισίως στη μοναξιά χρειάζεται να διαχωρίσεις τη διαπροσωπική απομόνωση που βιώνεται σαν μοναξιά, σχετιζόμενη με την ικανότητά σου να δημιουργείς κοντινές σχέσεις και ικανοποιητικές κοινωνικές επαφές, από την ενδοπροσωπική απομόνωση, που αναφέρεται στην κακή σχέση που έχεις με τον εαυτό σου και που σε ακραίες καταστάσεις οδηγεί στην απόσχιση κομματιών της προσωπικότητάς σου από την συνείδησή σου και τέλος, από την υπαρξιακή απομόνωση, που συνδέεται μ’ εκείνη τη βαθιά εσωτερική γνώση ότι είσαι μόνος, ασχέτως του αν έχεις καλές κοντινές σχέσεις ή όχι. Βαθιά μέσα σου έχεις την επίγνωση ότι κανένας δεν μπορεί να σε κρατήσει στη ζωή όσο και αν σ’ αγαπά κι ενδιαφέρεται για εσένα. Το οφείλεις σ’ Εσένα να φροντίσεις τον εαυτό σου. Κι αυτή ακριβώς είναι η πηγή όλου του άγχους σου, που για να το αποφύγεις και να μη νιώθεις μόνος, καταφεύγεις σε διάφορες «λύσεις». Για παράδειγμα, ερωτεύεσαι παράφορα και έχεις την αίσθηση ότι είσαι ένα με τον Άλλο, ή παραμένεις εξαρτημένος και αρνείσαι να αποχωριστείς σχέσεις που σου παρέχουν ασφάλεια, όπως η μητρική. Αυτό όμως έχει ως αποτέλεσμα την καθήλωση της εξελικτικής σου πορείας. Και καθώς η εξέλιξη αποτελεί τη συνεχή διαδικασία αποχωρισμών μέσω της διαφοροποίησης από τους άλλους, έτσι ώστε να γίνεις ο εαυτός σου, εσύ αρνείσαι πεισματικά να κόψεις τον ομφάλιο λώρο, που συμβολικά είναι και ο πρώτος αποχωρισμός που βιώνεις. Πώς θα μπορούσες να αναπτύξεις και να εξελίξεις την προσωπική σου δυναμική; Καλείσαι να αντιμετωπίσεις το νόημα και το σκοπό της ζωής σου και προκαλείσαι ανοιχτά να τα εκπληρώσεις… στην πραγματικότητα «σπρώχνεσαι» να πας παρακάτω από εκεί που είσαι. Άλλωστε στην εποχή του υπαρξιακού κενού, η όποια παθολογία είναι αποτέλεσμα όχι μόνο της έντασης, αλλά και της έλλειψής της, που οδηγεί στο αίσθημα του κενού, ενώ καμία πραγματική κατάκτηση δεν επιτυγχάνεται εύκολα.

Ολοκληρώνοντας το συλλογισμό μου, επιλέγω να μιλήσω για μία ακόμη φορά για τηνέλλειψη νοήματος στη ζωή. Αμέτρητα τα εις άτοπον απαγωγή ερωτήματα που σε κατακλύζουν… ποιο το όφελος από όλη μου την ζωή; Γιατί να ζω; Γιατί να εύχομαι για κάτι; Γιατί να κάνω κάτι; Υπάρχει κάποιο νόημα στη ζωή μου που δεν θα καταστραφεί από τον αναπόφευκτο θάνατο που με περιμένει;

Θα σου απαντήσω με ερώτηση… Τι θα ήθελες να συμβεί και τι περιμένεις να αποφύγεις; Εδώ εντοπίζεται ένα βαθύ και ουσιαστικό δίλημμα. Κάθε άνθρωπος χρειάζεται νόημα στη ζωή του, όπως και το να ζει κανείς χωρίς νόημα, ιδανικά,στόχους, αξίες επιφέρει δυσφορία. Από την άλλη, το μόνο απόλυτο είναι ότι δεν υπάρχουν απόλυτα, και καθώς ο άνθρωπος δημιουργεί τη ζωή του μέσω των επιλογών του, δεν τίθεται προκαθορισμένο νόημα στο σύμπαν. Ποιο το νόημα λοιπόν να ζητάς προκατασκευασμένα νοήματα;

Ζητώντας το λογαριασμό, ο θάνατος, η ελευθερία και η απομόνωση επιβάλλεται να αντιμετωπιστούν ευθέως και κατάματα. Στην έλλειψη νοήματος είναι δόκιμο να κοιτάξεις πέρα από την ερώτηση. Δεν γλιτώνεις από μία κατά μέτωπο αντιμετώπιση με το συγκεκριμένο νόημα που καλείσαι να επιτελέσεις και που εσύ ο ίδιος χρειάζεται να βρεις. Το νόημα που καλείσαι να εκπληρώσεις, δεν ταυτίζεται μαζί σου. Είναι μπροστά και πέρα από Εσένα. Άλλωστε κάθε ταξίδι, ξεκινά μ’ ένα τόσο δα μικρό βηματάκι.

Κι αν κάποιος/α τολμήσει να ανακόψει αυτή σου την αναζήτηση, θυμήσου να του πεις:

Κάνεις σε παρακαλώ στην άκρη να περάσω;

---

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Κουτσοσίμου Μένη (2015). Σε ψάχνει το νόημα της ζωής. animartists.com

Brenifier, Oscar (2012). Το νόημα της ζωής. Εκδόσεις Πατάκη.

Φρανκλ, Βίκτορ (2010). Το νόημα της ζωής. Εκδόσεις Ψυχογιός.

Μουρακάμι, Χαρούκι (2014). Ο άχρωμος ΤσουκούρουΤαζάκι και τα χρόνια του προσκυνήματός του.  Εκδόσεις Ψυχογιός.

Pausch, Randy (2009). Η Τελευταία Διάλεξη. Εκδόσεις Πατάκη.

Χατζόπουλος, Θανάσης (2004). Ένα μικρό κουτάκι ξύλινο. Εκδόσεις Μεταίχμιο.

animartists

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ