Ο ΜΑΝΤΗΣ ΜΕΛΑΜΠΟΔΑΣ

Βάσω Δενδροπούλου

Ο Μελάμποδας και οι Προιτίδες στον ναό της Άρτεμης.

Ο Μελάμποδας, ο μεγάλος μάντης, ο άνθρωπος με τα μελανά πόδια, που σύμφωνα με το μύθο η μητέρα του μόλις γεννήθηκε ενώ τον έβαλε στη σκιά ξέχασε τα πόδια του στον ήλιο, ήταν γιος του Αμυθάονα και της Ειδομένης, από το γένος του Κρηθέα και της Τυρώς. Από το γάμο του με μια από τις κόρες του Προίτρου απέκτησε τον Μάντιο, τον Αντιφάτη, τον Άβαντα, την Προνόη και την Μαντώ. Όταν ήταν παιδί βρήκε ένα σκοτωμένο φίδι, το οποίο έθαψε σε κορμό δέντρου. Τα μικρά του φιδιού για να τον ανταμείψουν για την πράξη του, αφού και τα ίδια τα μεγάλωσε, καθάρισαν με τη γλώσσα τους τα αυτιά του κι ο Μελάμποδας μετά από αυτό μπορούσε να καταλαβαίνει τη γλώσσα των πουλιών και όλων των ζώων. Εκτός από μάντης, ήταν γιατρός και ιερέας, ο οποίος υπέβαλε σε καθαρμό τους αρρώστους μέσα από μαγικά βότανα.

Ο ίδιος με τον αδερφό του τον Βίαντα έφυγαν από τη Θεσσαλία και πήγαν στην Πύλο, στο θείο τους το Νηλέα, όπου ο Βίαντας θέλησε να παντρευτεί την Πηρώ την κόρη του Νηλέα. Εκείνος όμως του ζήτησε για αντάλλαγμα τα βόδια του Φύλακου, ή σύμφωνα με άλλους του Ίφικλου του γιου του Φύλακου. Τα βόδια φυλάσσονταν από ένα σκυλί τόσο καλά, ώστε κανένας δεν μπορούσε να τα πάρει. Ο Βίαντας ζήτησε τη βοήθεια του Μελάμποδα άν και προέβλεψε πως για να πάρει τα βοδια έπρεπε να μείνει στη φυλακή για ένα χρόνο όπως και έκανε σε μια μικρή καλύβα. Στην καλύβα άκουσε τα σκουλήκια που έτρωγαν ένα δοκάρι της στέγης να λένε πως το ξύλο γινόταν εξαιρετικά λεπτό κι η καλύβα θα κατέρρεε. Απαίτησε, τότε, να τον μεταφέρουν σε άλλη καλύβα. Ο Φύλακας αναγνωρίζοντας πως είχε να κάνει με ένα σπουδαίο μάντη, του ζήτησε να θεραπεύσει το γιο του Ίφικλο, όπως και έγινε, και για ανταμοιβή του έδωσε τα βόδια.

Αλλά και ο Προίτος, ο βασιλιάς του Άργους, του γύρεψε να θεραπεύσει τις κόρες του, οι οποίες πίστευαν πως ήταν αγελάδες. Ο Μελάμποδας του το υποσχέθηκε και ζήτησε το ένα τρίτο του βασιλείου. Ο Προίτος αρνήθηκε αλλά όταν η αρρώστια των παιδιών του χειροτέρεψε δέχτηκε τους όρους. Ο Μελάμποδας τις κυνήγησε στο βουνό και τις υπέβαλε σε καθαρμό με μαγικές ιεροτελεστίες. Θεραπεύτηκαν όλες εκτός από την Ιφινόη, η οποία πέθανε από κούραση. Ο Προίτος έδωσε τις άλλες δυο κόρες του την Ιφιάνασσα και την Λυσίππη στον Βίαντα και τον Μελάποδα κι έτσι οι απόγονοι του Αμυθάοντα βασίλεψαν στο Άργος.

Στο μύθο των Αμυθαονιδών υπάρχουν ενδείξεις για μετακινήσεις αχαϊκών φυλών - τουλάχιστον από τη Θεσσαλία στην Πελοπόννησο- και την εγκατάστασή τους αρχικά στη Μεσσηνία και Τριφυλία και αργότερα στην Αργολίδα όπου εγκαθίδρυσαν ειρηνικά αχαϊκές δυναστείες. Τα φίδια τα όπου καθαρίζουν την ακοή κάποιου καθιστώντας τον ικανό να καταλαβαίνει τη γλώσσα των πουλιών και των ζώων, τα συναντάμε στην Κασσάνδρα και τον Έλενο, καθώς και σε πολλές αρχαίες διηγήσεις και νεότερα παραμύθια σε διάφορες παραλλαγές. Και στους μύθους των άλλων μεγάλων μάντεων, του Ίαμου, του Μόψου, του Πολύιδου, του Τειρεσία, τα φίδια παίζουν ένα σημαντικό ρόλο. Ο μυθος του Μελάμποδα σχηματίστηκε αρχικά έξω από την επίδραση της απολλώνιας θρησκείας, της οποίας το ιερατείο έκανε προσπάθειες να προσδέσει και τον Μελάμποδα στο άρμα του θεού της , που αποτελούσε το κατεστημένο της μαντικής.

Ο Μελάμποδας, όπως φαίνεται, ήταν απόστολος της λατρείας του Διονύσου. Η συγγένεια του Διονύσου με τις χθόνιες θεότητες εξηγεί την προέλευση της μαντικής ικανότητας του Μελάμποδα. Το δώρο της πρόγνωσης το παίρνει από τη γη, από όπου πηγάζει κάθε γνώση και κάθε αλήθεια. Και τα φίδια τα οποία καθάρισαν την ακοήυ του είναι κατεξοχήν χθόνια στοιχεία. Ο Μελάμπους είναι πάνω απ΄ όλα ένας γιατρός της ψυχής και του σώματος, που χρησιμοποιεί τη μαντική του για να ανακαλύψει τις αιτίες των ασθενειών, όσο και τα φάρμακα που θα τις θεραπεύσουν. Τέτοιο είναι και το "μελαμπόδιον", είδος ελλεβόρου (σκάρφης), που το χρησιμοποιούσαν για να θεραπεύσουν τις ψυχικές παθήσεις.

Όσο για την κλοπή των βοδιών, η υποχρέωση του γαμπρού να εκτελέσει έναν προκαθορισμένο και εξαιρετικά δύσκολο άθλο, που συνδυάζεται με την απαίτηση επιθυμητών "έδνων" από τον μέλλοντα πεθερό. Έτσι, ο πατέρας της νύφης, μαζί με το πολυπόθητο κοπάδι, αποκτά κι έναν άξιο γαμπρό, γιατί για να έχει περάσει τη δοκιμασία, θα πει πως διαθέτει δύναμη, εξυπνάδα, τόλμη, ίσως και την εύνοια κάποιου θεού, όλες δηλαδή τις αρετές που ανταποκρίνονταμ στο ιδεώδες του αγαθού άνδρα της εποχής. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η ωραία Πηρώ είναι το έπαθλο της λεβεντιάς.

Σε αντάλλαγμα των υπηρεσιών του ο Μελάμπους παίρνει, όπως είχε προσυμφωνηθεί, τα δυο τρία του βασιλείου του Προίτου, που τα μοιράζεται με τον αδελφό του τον Βίαντα, ευεργετώντας τον γι΄ άλλη μια φορά. Οι δυο Αμυθαονίδες παντρεύονται τις θυγατέρες του Προίτου. Εγκαθιδρύεται έτσι στο Άργος μια τριπλή ηγεμονία από Μελαμποδίδες, Βιαντίδες και Προιτίδες, που διαρκεί για ένα μεγάλο διάστημα. Στο σημείο αυτό ο μύθος παρουσιάζει ορισμένες αντιφάσεις. Ο Βίας εδώ, παντρεύεται την Λυσίππη, ενώ η προηγούμενη περιπέτεια του Μελάμποδα στη Φυλάκη, όπως είδαμε, δεν απέβλεπε παρά στο να πάρει τελικά γυναίκα του ο Βίας την κόρη του Νηλέα, την ωραία Πηρώ. Ή θα έπρεπε, λοιπόν, να είχε πεθάνει η πρώτη γυναίκα του ή την είχε χωρίσει, κάτι το οποίο δεν μαρτυρείται πουθενά. Αντίθετα, στην κορυφή του γενεαλογικού δέντρου των Βιαντιδών ως μητέρα παραδίδεται ομόφωνα η Πηρώ.

ΠΗΓΕΣ: PIERRE GRIMAL "Λεξικό της Ελληνικής και Ρωμαϊκής Μυθολογίας, Ι. ΚΑΚΡΙΔΗΣ, "Ελληνική Μυθολογία".

The Mythologists

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ