Να ρίχνεις άγκυρα, σημαίνει να επιλέγεις ν’ αράξεις…

Άρθρο: Μένη Κουτσοσίμου
Ψυχολόγος – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
ΜΔΕ στην Κοινωνική Ψυχιατρική-Παιδοψυχιατρική
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων
Μεταδιδάκτωρ Ιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων στην Ποιότητα Υπηρεσιών

… αν όχι σε Λιμάνι… τότε πού;

Δεν θα ξεχάσω ποτέ πως όταν τόλμησα να αρθρώσω τη φράση:

• “Αυτόν επιλέγω, νιώθω ασφάλεια μαζί του, είναι το Λιμάνι μου”, έλαβα την απάντηση από τον καθηγητή μου, ψυχίατρος καλή του ώρα…
• “Μα ποιος σου είπε ότι Εσύ χρειάζεσαι λιμάνι;”, αφήνοντάς με εμβρόντητη. Δεν θα ξεχάσω ποτέ εκείνη την αίσθηση. Μου πήρε καιρό βέβαια για να καταλάβω τι σήμαιναν τα λόγια του… ζούσα στην ψευδαίσθηση της επιλογής μου…

Ας μιλήσουμε λοιπόν για επιλογές, συνειδητές και ασυνείδητες.

Καθημερινά καλούμαστε να επιλέξουμε μεταξύ καταστάσεων, συνθηκών, προσώπων και αντικειμένων που μας προσφέρονται ή που διεκδικούμε στη ροή τους, ακόμη κι όταν δεν γνωρίζουμε εξ αρχής τις προδιαγραφές. Όλη μας η ζωή είναι επιλογές.

Όσο και να διαφωνείς, επιλέγω σημαίνει συγκρούομαι. Αναπόφευκτα, εντοπίζονται αντιθέσεις, εσωτερικές και εξωτερικές, που γεννάνε σύγχυση και δυστυχία, ενώ για να δραπετεύσει κανείς από αυτή τη συνθήκη, παράγει αφοσίωση σε διάφορα μοτίβα, βαφτίζοντάς τα πραγματικές ανάγκες.

Δύο λέξεις στροβιλίζουν στο μυαλό μου: σημαίνον και σημαινόμενο, δύο όροι που συνθέτουν το “εσωτερικό” ενός σημείου, ενός πυρήνα, τον “μεσολαβητή”, εκείνο το κενό μεταξύ του μηνύματος και της ερμηνείας… το πέρασμα από τη φαντασίωση, στο υλικό σχήμα που συνθέτει την επιλογή.

Το σημαίνον είναι με βάση τον Saussure το υλικό όχημα του νοήματος. Με άλλα λόγια θα μπορούσε να ειπωθεί ότι το σημαινόμενο αποτελεί τα συνειδητά και, εν γένει, εξωτερικά χαρακτηριστικά του σημείου, τα οποία και αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις. Το σημαινόμενο είναι το νόημα και πιο συγκεκριμένα οι ερμηνείες που ενδεχομένως κρύβει μέσα του ένα σημείο. Σε αντίθεση με το σημαίνον, το σημαινόμενο είναι μια νοηματική κατασκευή και όχι ένα υλικό αντικείμενο.

Στη σημειολογία, η έννοια του “νόμου” παίζει πολύ σημαντικό ρόλο, όπως θα μπορούσε άλλωστε και στη ζωή. Όπως ακριβώς οι άνθρωποι μπορούν να παίξουν ένα παιχνίδι μαζί, μόνο εφόσον κατέχουν τους νόμους του, έτσι και μπορούν να επικοινωνήσουν και να καταλάβουν ο ένας τον άλλο, μόνο εφόσον κατέχουν τους νόμους του παιχνιδιού της γλώσσας και των σημειωτικών κανόνων.

Όπως παίζουμε με τις λέξεις που μας κατακλύζουν τον τελευταίο καιρό: αριστερά-δεξιά, καλό-κακό, σωστό-λάθος, ναι-όχι, ασφάλεια-καταστροφή, φόβος-συγκίνηση. Λέξεις που εγείρουν τη προσοχή του θεατή-ακροατή και τον καλούν στο παιχνίδι. Χαρακτηριστικό μοτίβο που επαναλαμβάνεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής, είναι η έννοια του χρόνου… επέλεξε τώρα που προλαβαίνεις, τώρα που είσαι νέος και μπορείς, επέλεξε το σωστό για σένα. Όλα γύρω μας κινούνται με γρήγορους ρυθμούς και η ταχύτητα είναι συνεχώς παρούσα μέσα από το σήκωμα της σκόνης και του ίχνους που μένει πίσω στην επιλογή μας.

Κι όμως…

Ο άνθρωπος φαίνεται σαν χαμένος και δυσκίνητος σε αντίθεση με το χάος και την αέναη κίνηση και ροή γύρω του. Βιώνει το περιβάλλον του με επιφυλακτικότητα και δυσπιστία, κάνει αργές και σταθερές κινήσεις. Γιατί ξέρει ότι το παραμικρό λάθος θα του κοστίσει ακριβά. Προσπαθεί να βρει λύση, έχει υπομονή και επιμονή. Κι αν η ζωή πατά σε φιλοσοφικές θεωρίες όπως η ιδέα της αέναης κίνησης και μεταβολής των πραγμάτων, που διατύπωσε πρώτος ο Ηράκλειτος, το στοιχείο της ελεύθερης επιλογής, το ρίσκο του τυχαίου, το απρόβλεπτο, που έχουν και αυτά φιλοσοφικές προεκτάσεις, όπως η θεωρία του χάους, κουμπώνουν απόλυτα στην πραγματικότητα.

Κοινωνικά θέματα όπως είναι το στάτους και η καταξίωση, η παράβαση και η τήρηση, η απόλαυση και ο πειρασμός, η αλήθεια και η συγκάλυψη, η τάξη και η αταξία, ο φόβος και η επιθυμία, προσελκύουν την προσοχή μας στον αγώνα της επιβίωσης και μας καλούν στο παιχνίδι.

Κι εκεί, μέσα σε όλο αυτό το χαμό, εσύ θεωρείς ότι καλείσαι να επιλέξεις.

… πες μου ειλικρινά, πιστεύεις ότι έχεις αυτή την πολυτέλεια, όταν η τράπουλα είναι εξαρχής σημαδεμένη;

Ακόμη κι όταν η μη επιλογή, είναι επιλογή…

Δεν υπάρχει δεδομένη ελευθερία στην επιλογή. Διαλέγεις σύμφωνα με τον τρόπο που έχεις ανατραφεί, σύμφωνα με την κοινωνική, οικονομική και θρησκευτική διαμόρφωσή σου. Η επιλογή σου δυναμώνει, χωρίς εξαίρεση, αυτή τη διαμόρφωση, δίχως έξοδο ασφαλείας.

Η επιλογή γεννάει πάντα κάτι… τι δεν καταλαβαίνεις;

Παρακολούθησέ την και θα έχεις επίγνωση αυτού που πραγματικά συμβαίνει.

Παρακολούθησέ την και θα δεις να καραδοκεί, να απαιτεί, να επιμένει, να εκλιπαρεί και πριν το καταλάβεις, θα βρίσκεσαι πιασμένος στο δίχτυ των αναπόφευκτων υποχρεώσεων, ευθυνών και απογνώσεων που φέρνει.

Εσύ είσαι εκείνος που κάνει τις επιλογές, εσύ είσαι εκείνος που σταμάτησε και να τις κάνει, που συμβιβάστηκε.

Κάθε επιλογή βρίσκεται εξαρχής συμβατικά στο γνώριμο πεδίο σου.

Η δράση φέρνει αντίδραση… στο άγνωστο ή στα γνώριμα, τυχαία ή σχεδιασμένα… σε κάθε σημείο… ασταμάτητα στο ταξίδι

Αν είναι κάτι που μου είπε να διαλέξω… να μοιραστούμε αυτή τη Θάλασσα μαζί…

… κι ακούω τη Φωνή σου…

---

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Guiraud, Pierre (2004) Η Σημειολογία. (μετ. Βασιλείου, Σάββας-Βάσος). Αθήνα: Δαίδαλος.

Leeuwen, Theo van (2005) Introducing Social Semiotics. USA: Routledge.

Saussure, Ferdinard (1979) Μαθήματα Γενικής Γλωσσολογίας. Αθήνα: Παπαζήσης.

animartists

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ