"ΤΑ ΑΛΟΓΑ ΤΩΝ ΑΝΔΡΕΙΩΜΕΝΩΝ"

Για τους αρχαίους συγγραφείς και φιλοσόφους το άλογο είναι δώρο θεών, για τους νεότερους επιστήμονες, όπως για παράδειγμα τον ερευνητή Μπυφόν, «η ωραιότερη κατάκτηση του ανθρώπου". Για τον απλό άνθρωπο το πιο αξιοθαύμαστο από όλα τα ζώα. Άλογα θεϊκά, άλογα ξακουσμένα, άλογα της παράδοσης και των θρύλων, υπήρξαν τα πλάσματα εκείνα που υμνήθηκαν περισσότερο από όλα τα άλλα και αγκαλιάστηκαν από την τέχνη σε όλες της τις εκφάνσεις.

Η προσφορά του αλόγου στον άνθρωπο και τον πολιτισμό υπήρξε ανεκτίμητη ενώ η κατοχή του προσέδιδε στον κύριό του κύρος και υπεροχή. Ο δεσμός που αναπτύχθηκε μεταξύ των δύο αυτών πλασμάτων υπήρξε ξεχωριστός. Σε καιρούς ειρήνης το άλογο για τον άνθρωπο ήταν ο ακούραστος βοηθός του στις πιο κοπιαστικές εργασίες, το μέσον με το οποίο κατάφερε να μικρύνει τις χιλιομετρικές αποστάσεις, ο σύντροφός του στο κυνήγι και στην ψυχαγωγία ενώ κατά τη διάρκεια πολέμων το άλογο με το άρμα αποτέλεσε την πρώτη πολεμική μηχανή που συχνά καθόριζε την έκβαση της μάχης. 

Η ιδιαίτερη προσφορά και η αφοσίωση του αλόγου από την αρχαιότητα βρίσκει αρκετούς τρόπους να εκφραστεί μέσω της μυθολογίας και της τέχνης.

Σύμβολο υπερηφάνειας και δύναμης ταυτίστηκε με τους μυθικούς Κενταύρους, ως πολύτιμο αγαθό απέκτησε μεταφυσικές ιδιότητες όπως φαίνεται από το μύθο του Ηρακλή και των σαρκοβόρων Ίππων του Διομήδη, των ιπτάμενων ίππων που έσερναν το χρυσό άρμα του Ήλιου ενώ μέσω των στίχων της Ιλιάδας ο Επικός μας ποιητής εκφράζει αμέριστα το θαυμασμό του για τα άλογα των πολεμιστών παραλληλίζοντάς τα σε γενναιότητα με τους ήρωες κατόχους τους και προσδίδοντάς τους θεϊκές ιδιότητες. 

Εξαίρει για παράδειγμα τα άλογα του Αχιλλέα και του Έκτορα εμφανίζοντάς τα προικισμένα με το χάρισμα της αθανασίας, της ομιλίας και του συναισθήματος. Θαυμάζει την απαράμιλλη ομορφιά και τη γεναιότητα των ορμητικών αλόγων του βασιλιά της Θράκης Ρήσου και τα παινεύει μέσω των λόγων του Νέστωρα προς τους συμπολεμιστές του Αχαιούς:

«Πώς επήρατε τ' άλογα τούτα; Χωθήκατε μες στο στρατό των Τρώων,
ή σας τα έδωσε κάποιος θεός που σας αντάμωσε;
Είναι ολόιδια με τις ακτίνες του Ηλίου[…]
Ποτέ ως τώρα δεν είδα, δεν αντίκρισα άλογα σαν ετούτα"(Κ 547-550).

Ο θαυμασμός για το άλογο αποτυπώνεται επίσης με υπέροχο τρόπο μέσω της τέχνης της γλυπτικής σε αγάλματα και ναούς όπως π.χ στις ζωφόρους του Παρθενώνα με τις Τιτανομαχίες όπου οι χαρισματικές μορφές των ίππων μαγνητίζουν τα βλέματα ενώ λόγω των εξαίσιων λεπτομερειών τους συγκαταλέγονται ανάμεσα στα τελειότερα εικαστικά δημιουργήματα του κόσμου.

Ο ιδιαίτερος δεσμός μεταξύ αλόγου και πολεμιστή υμνήθηκε από την αρχαία έως τη νεότερη ελληνική παράδοση δημιουργώντας θρύλους άσβεστους στο χρόνο. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τέτοιου δυνατού ψυχικού συνδέσμου που απο την ιστορία μεταπήδησε στο θρύλο είναι του Μεγάλου Στρατηλάτη και του Βουκεφάλα. 

'Αλογο περήφανο και ατίθασο που ξεχώριζε για την ομορφιά και τη δύναμή του, σύμφωνα με τις περιγραφές αρχαίων ιστορικών,προσέλκυσε από την πρώτη στιγμή το ενδιαφέρον του Αλέξανδρου . 

Ο Πλούταρχος αναφέρει πως όταν ο Φίλιππος ο Β’ τον αγόρασε από τον Φιλόνικο το Θεσσαλό έφερε τους καλύτερους δαμαστές για να το δαμάσουν κάτι το οποίο εξαιτίας της ατίθασης φύσης του στάθηκε αδύνατον. 

Ο νεαρός τότε Αλέξανδρος, που παρακολουθούσε με ενδιαφέρον όλη τη διαδικασία δήλωσε πως θα ήθελε να προσπαθήσει και ο ίδιος. Αφού οι αμφιβολίες και οι αντιρρήσεις του πατέρα του κάμφθηκαν ο Αλέξανδρος πλησίασε το άλογο και πιάνοντας το από τα χαλινάρια του έστρεψε το κεφάλι προς τον ήλιο. 

Είχε παρατηρήσει πως έδειχνε ανησυχία όταν αντίκριζε τη σκιά εκείνου που το πλησίαζε και σκέφθηκε πως μ’ αυτό τον τρόπο η σκιά του δε θα γινόταν αντιληπτή από εκείνο. 

Περίμενε ωσότου το ζώο ηρεμήσει και τότε ανέβηκε πάνω του παροτρύνοντάς το να καλπάσει. 

Από τότε η μοίρα του περήφανου αυτού αλόγου συνδέθηκε με τη μοίρα του Αλεξάνδρου ώστε να γίνει ο πιο αφοσιωμένος συνοδοιπόρος και συμπολεμιστής του σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Λόγω λευκού σημαδιού σε σχήμα βοδιού που έφερε στο μέσο του μετώπου του τον ονόμασε Βουκεφάλα.

Στην αγάπη του Αλέξανδρου για το Βουκεφάλα αναφέρεται πολύ χαρακτηριστικά ο Αρριανός στο σύγγραμμα του, "Αλέξανδρου Ανάβασις", που αναφέρεται στη μάχη στον Υδάσπη ποταμό, στα 327 π.Χ.:

«Μετά τη νίκη του εναντίον των Ινδών, ο Αλέξανδρος ίδρυσε δύο πόλεις. Τη μια, στο σημείο που δόθηκε η μάχη και σε ανάμνηση της νίκης του την ονόμασε Νίκαια. Την άλλη, στο σημείο που επρόκειτο να διασχίσει τον Υδάσπη, την ονόμασε Βουκεφάλεια, στη μνήμη του αλόγου του, που πέθανε εκεί, όχι επειδή πληγώθηκε στη μάχη, αλλά από την κούραση και τα χρόνια του." 

Η φήμη του πιστού και ατρόμητου Βουκεφάλα ακολουθώντας εκείνη του μεγάλου Στρατηλάτη ταξίδεψε στο χρόνο και ήταν τόσο το δέος που προκαλούσε το άκουσμα του όνοματός του που γύρω από αυτό δημιουργήθηκε έντονη μυθοπλασία η οποία του προσέδιδε καταγωγή ιδιάζουσα αφού τον παρουσίαζε να προέρχεται από την ένωση ελέφαντα με καμήλα ή γιγάντιου αλόγου με γρύπα.

Η δύναμη και η υπεροχή του αλόγου από την αρχαιότητα μεταβαίνουν μέσω των θρύλων και στη Βυζαντινή παράδοση όπου άλογο και πολεμιστής παραμένουν αχώριστοι συνοδοιπόροι και μαχητές.Η μορφή του περνά στη θρησκεία και συνοδεύει τους πιο πολυλατρεμένους καβαλάρηδες της Ορθοδοξίας: τον Άη- Γιώργη, τον Άη- Δημήτρη και τον ‘Αη- Μηνά! 

Οι μεταφυσικές ιδιότητες των αλόγων διατηρούνται ενώ τα ονόματα τους γίνονται περισσότερο «γήινα». Αναλόγως προς το χρώμα τους τα περήφανα τετράποδα συμβολίζουν τη χαρά ή τη λύπη, το θάνατο ή την ανδρειοσύνη. Το λευκό ή το κόκκινο άλογο για παράδειγμα, συμβολίζουν την αγνή αγάπη, το μαύρο το θάνατο, την ορμή και τη δύναμη ενώ ταυτίζεται με τη μοναχική ζωή και τα κατορθώματα των ηρώων Ακριτών μέσω της ακριτικής ποίησης. 

Τα πιο χαρακτηριστικά ονόματα αλόγων με τα οποία αναφέρονται στα δημιουργήματα αυτά της δημοτικής μας παράδοσης είναι "Γρίβας", "Μαύρος" και "Πέπανος" ενώ τα ξεχωριστά τους χαρίσματα και η αφοσίωσή τους εκφράζονται μαζί με τα κατορθώματα των ηρώων κατόχων τους με απαράμιλλο τρόπο μέσω τέλειας στιχουργίας που απορρέει από την πλούσια λαϊκή φαντασία και ξεχειλίζει από έντονες περιγραφές και συναισθήματα γενναιότητας και αυτοθυσίας:

«ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ»

[…] Επήγε το Βλαχόπουλο στη βίγλα να βιγλίση.
Βλέπει Τουρκιά Σαρακηνούς κι Αράπηδες κουρσάρους,
οι κάμποι επρασινίζανε, τα πλάγια κοκκινίζαν.
Άρχισε να τους διαμετράη, διαμετρημούς δεν είχαν.
Να πάει πίσω ντρέπεται, να πάη εμπρός φοβάται.
Σκύβει φιλεί το Μαύρο του, στέκει και τον ρωτάει:
«Δύνεσαι Μαύρε μ’, δύνεσαι στο γαίμα για να πλέξης;
-Δύνομαι, αφέντη, δύνομαι στο γαίμα για να πλέξω,
κι όσους θα κόψη το σπαθί τόσους θενά πατήσω.
Μόν’ δέσε το κεφάλι σου μ’ ένα χρυσό μαντήλι,
μην τύχη λάκκος και ριχτώ και πέσης απ’ τη ζάλη.[…]

Η αφοσίωση και η ευαισθησία των ευγενών τετράποδων επηρέασε σε μεγάλο βαθμό και τη σύγχρονη ποίηση οπλίζοντας με έμπνευση ακόμη και την αξεπέραστη Καβαφική πένα. Με το εξαίσιο δημιούργημα του ποιητή «Τα άλογα του Αχιλλέα» που μπορείτε να απολαύσετε στο οποτικοακουστικό αφιέρωμα που ακολουθεί, σας χαιρετώ αγαπητοί φίλοι και σας εύχομαι να έχετε ένα Σαββατοκύριακο γεμάτο ποιητικές στιγμές!

http://www.youtube.com/watch?v=Y_ruDNeNeQY

ΠΗΓΕΣ:
*Βουκεφάλας-Βικιπαίδεια google
*Ο Βουκεφάλας του Αλέξανδρου, google
*Θέματα από την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, google
*Ἀκριτικά τραγούδια, google
*Φωτογραφία 1η: "O Aλεξανδρος δαμαζει τον Βουκεφαλα",
πίνακας του γερμανου ζωγραφου, F. Schommer, 19ος αιωνας
*Φωτογραφία 2η: «Ο Αυτομέδων και τα άλογα του Αχιλλέα»,πίνακας του Henri Regnault, (1868)
*Φωτογραφία 3η: "Ο Διγενής και το άλογο του"
*Φωτογραφία 4η: "Ο Αη-Δημήτρης ο Μυροβλήτης, αγιογραφία Φώτη Κόντογλου.

ΒΑΣΩ ΜΑΓΓΑΝΑΡΗ

 The Mythologists 

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ