Ποιότητα ζωής χωρίς και με δανεικά

Γράφει : ο Νικόλαος Γεωργαντζάς* 

Λέω, ξαναλέω και ματα-ξαναλέω όμως, όπως πολύ σωστά το θέτει ο Θραξ Αναρμόδιος: «Το σύστημα δεν θα παραδοθεί ‘με τη μία’. Δεν θα το νικήσουμε και δεν θα παραιτηθεί τόσο εύκολα. Εχει πολλές εφεδρείες και γνωρίζει πως η κοινωνία είναι δηλητηριασμένη, τραυματισμένη και ευάλωτη» .

Απτό παράδειγμα; Το ερώτημα που κυκλοφορεί πρόσφατα στο διαδίκτυο: «τι θα ήταν καλύτερο από πλευράς μόνον οικονομίας;»

Ίσως γιά μερικούς, που ποσώς τους ενδιαφέρει η πραγματική οικονομία αγαθών και υπηρεσιών, πιό σωστό θα ήταν το ερώτημα: τι θα ήταν καλύτερο από πλευράς μόνον χρηματιστικής; Και γιατί όχι το ερώτημα: τι θα ήταν καλύτερο από πλευράς μόνον θρησκείας; Ή ακόμη πιό δελεαστικά: τι θα ήταν καλύτερο από πλευράς μόνον έρωτα;

Μία σωστή απάντηση βέβαια στο τελευταίο ερώτημα δεν είναι άλλη από τις τηγανιτές πατάτες! Μακροχρόνια όμως, η κατανάλωση τηγανιτής πατάτας είναι ανθυγιεινή γιά τον οργανισμό  .

Επί τοιούτων ερωτήσεων έδωσε μερικές πολύ σωστά τοποθετημένες απαντήσεις το 1986 ο Peter F. Drucker σε ένα άρθρο του με τίτλο ‘The changed world economy’ (Foreign Affairs 64: 768-791). Περιείχε το άρθρο του πολλά πιθανά σενάρια της διεθνούς χρηματιστικής και γιά ‘soft landing’ (ομαλή προσγείωση), αλλά και γιά ‘hard landing’ (ανώμαλη προσγείωση), γιά χώρες όπως, π.χ., οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία.

Δεν υπάρχει λοιπόν κανένα πρόβλημα στις απαντήσεις, όταν κάποιος εισάγει μέσα στις ερωτήσεις την λέξη ‘μόνον’. Είναι γνωστή η ανάλυση τέτοιου είδους σε επιστημονικούς κύκλους ως ανάλυση ‘ceteris paribus’.

Παραβλέποντας προς στιγμήν το ‘μόνον’ ή ‘ceteris paribus’, η επισήμανση των συνεπειών της δεσποτικής ή μοναρχικής κομματοκρατίας είναι ίσως η πιό σημαντική διάγνωση της πηγής της νεοελληνικής πολιτικής κακοδαιμονίας. Μαζί με πολλούς μου συναδέλφους, φοβόμαστε πολύ γιά το μέλλον της Ελλάδος.

Μα ταυτόχρονα οι ενδοιασμοί μας γιά την παρούσα κατάσταση φτάνουν πέρα από τα όρια του παρόντος. Αφορούν τη μοίρα το μέλλοντος της ανθρωπότητος, των γενεών που, από περιφρόνηση γιά το ελληνικό παρόν, θα θεωρούν ως άχρηστη και την πολιτική σοφία της κλασικής Ελλάδος.

Η διαγνωστική καταβολή του Δρ Γιώργου Δ. Κοντογιώργη είναι ίσως η πιό πειστική συνέχεια της πολιτικής διάνοιας του Αριστοτέλη . Και αυτό παρά τη χρήση μίας κάπως διαφορετικής ορολογίας που χρησιμοποιούμε στις από κοινού εργασίες μας.

Επιστρέφοντας στο ‘μόνον’ ή ‘ceteris paribus’, το νυν πολιτικό σύστημα της δεσποτικής κομματοκρατίας είναι τόσο σαθρό, που η μόνη του προσπάθεια είναι να ανακτήσει την δήθεν αξιοπιστία του, γιά να βγεί γρήγορα πάλι στις αγορές γιά δανεικά. Αλλά γνωρίζει πολύ καλά το σαθρό τούτο σύστημα πως τα δανεικά είναι μία λύση με βραχυπρόθεσμο όφελος, πάντα όμως δαπανηρή σε μακροπρόθεσμη βάση.

Ας υποθέσουμε πως η ποιότητα ζωής ενός ανθρώπου, που ζει χωρίς δανεικά, εξαρτάται από το καθαρό του εισόδημα. Όσο ο άνθρωπος δεν χρησιμοποιεί δανεικά ή πιστωτική κάρτα, δεν χρειάζεται να καταβάλει τόκους υπερημερίας επειδή δεν οφείλει χρήματα σε καμμία τράπεζα ή εταιρεία πιστωτικής κάρτας. Ως εκ τούτου, ο άνθρωπος μπορεί να ζει με το καθαρό του εισόδημα και αγορές τοις μετρητοίς, ώστε η ποιότητα ζωής του είναι ίση με καθαρό του εισόδημα.

Το Σχ. 1 δείχνει διαχρονικά την ποιότητα της ζωής ενός ανθρώπου κάτω από δύο καταστάσεις. Η διακεκομμένη γραμμή (α) δείχνει την ποιότητα ζωής του, εάν ο άνθρωπος αυτός δεν χρησιμοποιεί δανεικά ή πιστωτική κάρτα. Η καμπύλη (β) δείχνει την ποιότητα της ζωής του, όταν ο ίδιος άνθρωπος χρησιμοποιεί δανεικά ή πιστωτική κάρτα.

Η ποιότητα ζωής είναι σταθερή και ισούται με το καθαρό εισόδημα, μέχρι που ο άνθρωπος ‘βγεί’ στις αγορές γιά δανεικά. Αμέσως μετά την παραλαβή των δανεικών ή της κάρτας, η ποιότητα ζωής αυξάνεται απότομα. Εκτός από το καθαρό του εισόδημα, έχει τώρα ένα μεγάλο μέρος των διαθεσίμων πιστώσεων. Όταν χρησιμοποιεί δανεικά με την πιστωτική του κάρτα γιά αγορές, η ποιότητα ζωής του αυξάνεται επειδή μπορεί να δαπανά περισσότερο από το καθαρό του εισόδημα.

Καθόσον όμως ο άνθρωπος κάνει αγορές με πιστωτική κάρτα, το υπολειπόμενο πληρωτέο αυξάνεται. Ως εκ τούτου, η διάθεση δανεικών ή πίστωσης μειώνεται, και το ίδιο κάνουν και οι αγορές του με πιστωτική κάρτα. Η διαχρονική συμπεριφορά των αγορών με πιστωτική κάρτα ωθείται από αρνητικές αλληλεπιδράσεις.

Καθώς επέρχεται μείωση στις αγορές με πιστωτική κάρτα, η ποιότητα ζωής του ανθρώπου μειώνεται επίσης. Όταν ο άνθρωπος έχει δαπανήσει ένα ποσό ίσο με το πιστωτικό του όριο, δεν μπορεί πλέον να χρεώνει περισσότερες αγορές στην πιστωτική του κάρτα. Η ποιότητα ζωής του είναι πλέον ίση με τις αγορές του σε μετρητά.

Η ποιότητα ζωής δηλαδή αυξάνεται όταν ο άνθρωπος αρχίζει να χρησιμοποιεί δανεικά ή πιστωτική κάρτα. Κατά τη διάρκεια των επόμενων μηνών, ωστόσο, η ποιότητα ζωής μειώνεται σταδιακά και φθάνει σε τιμή ισορροπίας. Η τιμή ισορροπίας είναι χαμηλότερη από την ποιότητα της ζωής του προτού να αρχίσει να χρησιμοποιεί δανεικά με την πιστωτική κάρτα.

Σχήμα 1: Ποιότητα ζωής (α) χωρίς και (β) με δανεικά ή πιστωτική κάρτα

Εφ’ όσον ο άνθρωπος ακολουθεί την πολιτική του να πληρώνει μόνον τους τόκους γιά το πληρωτέο υπόλοιπο του λογαριασμού του, η ποιότητα ζωής του παραμένει χαμηλότερη (β) από την κατάστασή του (α) χωρίς δανεικά ή πιστωτική κάρτα. Ως εκ’ τούτου, χρησιμοποιώντας δανεικά με την πιστωτική κάρτα, βελτιώνει την ποιότητα ζωής του γιά ένα μικρό χρονικό διάστημα, αλλά μακροχρόνια μειώνει την ποιότητα της ζωής του.

Ο άνθρωπος έχει επίσης ένα τεράστιο χρέος, το υπολειπόμενο πληρωτέο, το οποίο πρέπει επίσης να πληρώσει. Για να αποπληρώσει το δάνειο, οι πληρωμές του θα πρέπει να είναι μεγαλύτερες από ό, τι το ενδιαφέρον του γιά χρηματιστική ισορροπία. Έτσι, οι αγορές μετρητών του θα μειωθούν περαιτέρω. Ως εκ τούτου, το δάνειο θα μειώσει περαιτέρω την ποιότητα της ζωής του.

Το Σχ. 1 δείχνει ότι ένα βραχυπρόθεσμο όφελος μπορεί να αποδειχθεί δαπανηρό σε μακροπρόθεσμη βάση. Τούτη η τράμπα (tradeoff) σε βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα δεν συμβαίνει μόνο στο σύστημα του παραδείγματος, αλλά και σε πολλά άλλα συστήματα όπως, π.χ., στην ελληνική οικονομία. Οι πολιτικές δανεισμού μπορούν να παράγουν εξαιρετικά αποτελέσματα γρήγορα, μόνον όμως όταν γίνονται γιά επενδύσεις οικονομικών κυρίως υποδομών. Αλλά εάν εφαρμοστούν για μεγάλο χρονικό διάστημα, θα αποδειχθούν πάντα επιζήμιες.

Το αντίθετο είναι επίσης αληθές. Οι περισσότερες στρατηγικές που ευνοούν την οικονομία μακροπρόθεσμα, συνήθως έχουν αρνητικές επιπτώσεις σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα. Πριν από τη λήψη αποφάσεων ή την εφαρμογή μιας πολιτικής όμως, οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις κάθε απόφασης και πολιτικής πρέπει να εξετάχονται ενδελεχώς.

Δυστυχώς όμως, όπως και πολλές εταιρείες, έτσι και πολλές χώρες προχωρούν σε δισεκατομμύρια περικοπές λιτότητας σε συνεδριάσεις υπουργικών συμβουλίων, χωρίς καν να εξετάζουν τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις κάθε απόφασης και πολιτικής τους. Τα μέτρα αυτά είναι βεβαίως πολλή καλής αποδοχής από οικονομολόγους, εφ΄ όσον οι ίδιοι τα επιβάλλουν.
Και η Toyota και η BP (από τον Κόλπο του Μεξικού) γνωρίζουν πολύ καλά τις μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις περικοπών λιτότητας. Το ΔΝΤ θα γίνει ποτέ συνετό ή είναι άλλοι οι στόχοι του;

Όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο Θραξ Αναρμόδιος, το νυν πολιτικο-οικονομικό καθεστώς της δεσποτικής κομματοκρατίας δεν θα επιτρέψει στην ελληνική κοινωνία να προχωρήσει άμεσα σε αυθεντική δημοκρατία. Διότι η αυθεντική δημοκρατία ταυτίζεται με την πολιτική αυτοθέμιση και την ελευθερία της κοινωνίας να νομοθετεί επί της οικονομίας και της χρηματιστικής.

Ίσως μάλιστα δεν έχουμε και την πολιτική ωριμότητα ως λαός, στην τωρινή μας κατάσταση, γιά να την εφαρμόσουμε άμεσα αυθεντική δημοκρατία. Και το έθος και το έθνος μας είναι πληγωμένα και σε καταστολή τα τελευταία 190 χρόνια, όχι μόνον στην Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά και εδώ, στην Νέα Υόρκη.

Και πνευματικά και πολιτικά είμαστε προς στιγμήν όλες και όλοι σακάτηδες. Άσε δε από τι πάσχουν τα παρδαλά εκείνα κομματόσκυλα, που δεν θέλουν να καταλάβουν πως και η αριστερά και το κέντρο και η δεξιά είναι πράγματα τέλεια ανθελληνικά.

Ίσως πρέπει λοιπόν να συμβιβαστούμε πάλι, πάλι τράμπα δηλαδή, γιά τα επόμενα 3 ή και 30 χρόνια, στην ιδέα ότι νίκη ολοκληρωτική δεν μπορεί να υπάρξει σε τούτη την φάση. Μπορεί όμως να τεθεί το θεμέλιο γιά την τελική νίκη της πολιτικής σοφίας της κλασικής Ελλάδος.

*O Νικόλαος Κ. Γεωργαντζάς είναι Καθηγητής Συστημικής Δυναμικής
στο Πανεπιστήμιο Fordham, Νέα Υόρκης.

ΥΓ: Το μαθηματικό πρότυπο γιά το Σχ. 1 είναι εδώ (στα Αγγλικά): http://www.atmosedu.com/WSU/esrp310-550/articlesSysDyn/CreditCardModel.pdf

tonoikaipnevmata

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ