Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ: 1. Η αφύπνιση είναι στην ουσία της μια ανείπωτη εμπειρία. Τι είναι το Ζεν κι από που προήλθε;

Τετάρτη 18 Δεκεμβρίου 2013

1. Η αφύπνιση είναι στην ουσία της μια ανείπωτη εμπειρία. Τι είναι το Ζεν κι από που προήλθε;

Η ιστορία του ΖΕΝ
(Α' μέρος)

Τι είναι το Ζεν κι από που προήλθε;

«Είναι διαλογισμός»
«Είναι ο ήχος που κάνει ένα χέρι, όταν χειροκροτεί!»

Αυτές είναι κάποιες απαντήσεις που πιθανώς θα μπορούσε να πάρει κανείς, εάν τυχαία ρωτούσε κάποιον, τι είναι το Ζεν.
Τι σημαίνουν όμως αυτές οι ιδέες μέσα στην παράδοση του Ζεν;
Και ποιος είναι ο σκοπός του διαλογισμού ή του κοάν μέσα στην παράδοση του Ζεν;
Για να γίνει κατανοητό το Ζεν, είναι απαραίτητο να γνωρίσουμε την καταγωγή και την εξέλιξή του ως μια εξαιρετικά μοναδική βουδιστική πρακτική.

Ο Ρυόκαν, δάσκαλος του Ζεν ζούσε πολύ απλά σε μία μικρή καλύβα στους πρόποδες ενός βουνού. Ένα απόγευμα επισκέφτηκε την καλύβα ένας κλέφτης, αλλά είδε πως δεν υπήρχε τίποτε για να κλέψει. Γυρνώντας ο Ρυόκαν βρήκε τον κλέφτη και του είπε: «Ίσως έχεις έρθει από μακριά για να με επισκεφτείς και δεν πρέπει να γυρίσεις πίσω με άδεια χέρια. Σε παρακαλώ πάρε τα ρούχα μου ως δώρο». Ο κλέφτης μπερδεύτηκε. Πήρε όμως τα ρούχα και έφυγε. Ο Ρυόκαν στεκόταν γυμνός και κοίταζε το φεγγάρι. «Αχ καημένε φίλε» συλλογίστηκε, «μακάρι να μπορούσα να σου χαρίσω αυτό το πανέμορφο φεγγάρι...»

Πολλοί κλάδοι του Βουδισμού στην Κίνα προέρχονται από την Ινδία.

Το Ch'an (τζαν) ήταν ένας από αυτούς τους κλάδους. Η προέλευσή του εντοπίζεται σε ένα σύνθετο σύστημα διαλογισμού από την Ινδία, που αποτελούσε βασική πρακτική για τον πρώιμο Βουδισμό.

Αυτός ο παραδοσιακός τρόπος διαλογισμού ονομάζεται dhyana yoga. Τόσο σημαντικό ήταν αυτό το σύστημα διαλογισμού, που το όνομα Ch'an, καθώς και το αντίστοιχο ιαπωνικό «Ζεν» προέρχονται από αυτό, έχοντας ως ρίζα την ινδική λέξη «dhyana».

Ο στόχος του dhyana είναι να ηρεμήσει το νου και να επιτρέψει στον ασκούμενο να κοιτάξει μέσα στην ίδια του τη συνείδηση, χωρίς περισπασμούς από τον έξω κόσμο. Το να κοιτάξει κανείς προς τα μέσα του και να απελευθερωθεί από τους περισπασμούς μέσω ενός ενδοσκοπικού διαλογισμού, είναι ένας τρόπος για να φτάσει σε ανώτερα επίπεδα συνειδητότητας.

Ο παραδοσιακός ινδικός διαλογισμός dhyana είχε τέσσερις βαθμίδες μετά την αρχική προετοιμασία της ανεύρεσης ενός διδασκάλου. Η ευθύνη του δασκάλου βρισκόταν στο να διδάξει στον μαθητή τι να κάνει, δίνοντάς του ένα κατάλληλο αντικείμενο διαλογισμού, ανάλογα με τις ανάγκες του.
Ο μαθητής τότε έβρισκε ένα μέρος για διαλογισμό και συγκεντρωνόταν στο αντικείμενο του διαλογισμού.

Στις τέσσερις βαθμίδες του dhyana, διάφορα είδη περισπασμών εμφανίζονται για να αποσπάσουν το μαθητή, μέχρι που αυτός οδηγείται από την ταραχώδη δραστηριότητα του κόσμου, σε μια ήρεμη και εστιασμένη νοητική συγκέντρωση.

Μία μέρα ο Μαντζούσρι, διδάσκαλος (βουδισάτβα) της σοφίας, επισκέφτηκε μία συγκέντρωση φωτισμένων. Όταν έφτασε, όλοι είχαν φύγει εκτός από τον Βούδα Σακυαμούνι και ένα κορίτσι, που καθόταν σε ένα χώρο με απαράμιλλη αγνότητα και είχε πέσει σε βαθύ διαλογισμό. Ο Μαντζούσρι ρώτησε τον Βούδα, πως ήταν δυνατόν ένα απλό κορίτσι να μπορεί να φτάσει σε τέτοιο βαθύ διαλογισμό, που ούτε εκείνος δεν μπορούσε να επιτύχει. Ο Βούδας αποκρίθηκε, «κάνε την να βγει από το διαλογισμό και ρώτησέ την μόνος σου». Έτσι ο Μαντζούσρι έκανε τρεις στροφές γύρω από την κοπέλα (τρόπος για να δείξει την ευλάβειά του) και μετά χτύπησε τα δάχτυλά του. Εκείνη απέμεινε σε βαθύ διαλογισμό. Μετά προσπάθησε να την αποσπάσει, χρησιμοποιώντας όλες τις μαγικές του δυνάμεις - προσπάθησε ακόμα και να την μεταφέρει στους υψηλότερους ουρανούς. Τίποτε δεν πετύχαινε, τόσο βαθιά ήταν η συγκέντρωσή της. Αλλά ξαφνικά, κάτω από τη γη ξεπήδησε ο Μόμυο, που δεν ήταν φωτισμένος. Χτύπησε μία φορά τα δάχτυλά του και το κορίτσι ξύπνησε.

Όταν ο Βουδισμός έκανε την εμφάνισή του στην Κίνα, από τα πρώτα ινδικά κείμενα που μεταφράστηκαν στην κινεζική γλώσσα, ήταν κείμενα που αφορούσαν διαλογισμούς. Εν τούτοις, συχνά φαινόντουσαν δυσνόητα και ακατάληπτα για τους Κινέζους. Μέσα από τα κείμενα αυτά, η πρακτική του διαλογισμού βρήκε ένα νέο χώρο έκφρασης μέσα σε ένα κλάδο του βουδισμού.

Η Dhyana yoga υιοθετήθηκε από την Κίνα, καθώς το περιεχόμενό της απλουστεύτηκε και το Ch'an έγινε ένας σημαντικός κλάδος του κινέζικου Βουδισμού. Αν και το Ch'an διατήρησε το διαλογισμό αποσκοπώντας στην προσέγγιση νέων επιπέδων συνειδητότητας, καθώς και τη σημασία της σχέσης δασκάλου-μαθητή της dhyana yoga, εξελίχθηκε πέρα από το να αποτελεί απλά σύστημα και έγινε δρόμος ζωής γι' αυτούς που το εξασκούσαν.

Έλεγχος ή μη έλεγχος;

Το ίδιο ζάρι δείχνει δύο πρόσωπα. Μη έλεγχος ή έλεγχος. Και τα δύο είναι ένα θλιβερό λάθος.

Η βασική ιδέα του Ch'an είναι η ανακάλυψη της βουδικής φύσης του ανθρώπου μέσα από διαρκή διαλογισμό και ενδοσκόπηση.

Αυτή η ιδέα ωστόσο χρειάζεται διευκρίνιση, ώστε να γίνει κατανοητή η θέση της μέσα στην παράδοση του Ch'an. Επιφανειακά φαίνεται να είναι ένας σχετικά απλός και εύκολα εξασκήσιμος στόχος, εν τούτοις κοιτώντας βαθύτερα μέσα στο Ch'an, μπορεί κανείς να διαπιστώσει, ότι δεν υπάρχει κάποια συμφωνία σχετικά με τον κατάλληλο τρόπο διαλογισμού, ώστε να ανακαλύψει κάποιος τη βουδική του φύση. Το ίδιο το Ch'an χωρίστηκε σε πολλές σχολές, αρκετές από τις οποίες παρήκμασαν και εξαφανίστηκαν. Επέζησε η βόρεια και η νότια σχολή, σχηματίζοντας τους δύο κύριους κλάδους του Ch'an. Ωστόσο, πριν εξεταστούν οι διαφορές τους, μια ματιά στις ομοιότητες μεταξύ τους μπορεί να αποκαλύψει το τι σημαίνει να ασκεί κάποιος το Ch'an.

Το ινδικό dhyana ήταν μια μέθοδος σταδιακής αυτοβελτίωσης.

Όταν το dhyana υιοθετήθηκε από την Κίνα, το Ch'an παραμέρισε το δρόμο της σταδιακής προσέγγισης στη φώτιση, υποστηρίζοντας την άμεση αφύπνιση. Το Ch'an μπορούσε να λειτουργήσει χωρίς τα στάδια της βαθμιαίας αφύπνισης.

Το Samadhi (κατάσταση συνειδησιακής φώτισης) και το prajna (σοφία) ήταν συγκεκριμένα βήματα στον ινδικό διαλογισμό, αλλά στην υιοθέτηση αυτών των πρακτικών από την Κίνα, το samadhi και το prajna έπαψαν να είναι στάδια της πρακτικής, αλλά θεωρήθηκαν καταστάσεις μέσα στο νου, που είναι πάντοτε παρούσες.

Με τους όρους της πρακτικής διαλογισμού του Ch'an, τα στάδια του dhyana αντιμετωπίζονταν ως πάντα παρόντα, για το λόγο αυτό η ξαφνική φώτιση θεωρήθηκε εξ ολοκλήρου εφικτή.

Τελικά το Ch'an κατέληξε να αποβάλλει και το samadhi και το prajna, εφόσον αποτελούσαν πια ήδη ένα τμήμα του αφυπνισμένου νου.

Έχει ένας σκύλος βουδική φύση; Αυτή είναι η πιο σημαντική ερώτηση. Εάν απαντήσεις ναι ή όχι, Θα χάσεις τη βουδική σου φύση.

Η άμεση αφύπνιση είναι απλά η ξαφνική συνειδητοποίηση της βουδικής μας φύσης.

Είναι από αυτό το σημείο και έπειτα, που το Ch'an αφήνει εντελώς πίσω του την ινδική του καταγωγή και γίνεται μια παράδοση με μια απαράμιλλη κινέζικη απόχρωση. Το μόνο εμφανές ίχνος του dhyana yoga μέσα στο Ch'an, είναι η σχέση μεταξύ δασκάλου και μαθητή. Ο μαθητής εκτελεί όλες τις ασκήσεις κάτω από την καθοδήγηση του διδασκάλου, ο οποίος αποφασίζει για την κατάσταση της προόδου και της κατανόησης του μαθητή, μέχρι που τελικά μεταβιβάζει τις διδασκαλίες του σε αυτόν. Ωστόσο, η μεταβίβαση της διδασκαλίας διέρχεται από μια ξαφνική καμπή. Μέσα στο Ch'an, ο δάσκαλος περνά τη διδασκαλία στο μαθητή μέσα από μια άμεση νοητική μεταβίβαση. Το κατά πόσον αυτή η μεταβίβαση αποτελεί κάποια μορφή τηλεπαθητικής μεταφοράς ή όχι, δεν είναι σημαντικό. Αυτό που έχει σημασία είναι περισσότερο το συμβολικό νόημα πίσω από αυτό.

Η αφύπνιση είναι στην ουσία της μια ανείπωτη εμπειρία.

Καμιά γλωσσική περιγραφή δε θα μπορούσε ποτέ να ελπίζει να συλλάβει την ουσία της εμπειρίας, έτσι η μοναδική πρακτική οδηγία στο Ch'an συνίσταται στην άμεση μεταβίβαση της εμπειρίας της αφύπνισης.

Το Ch'an δίνει έμφαση στην αποφυγή της προσκόλλησης στη γλώσσα, αξιώνοντας ότι είναι μια μεταβίβαση του Βουδισμού έξω από τα ιερά βιβλία και τονίζει τη σημασία του διαλογισμού.
Οι λέξεις δε θεωρούνται αναγκαίες για την μετάδοση των ιδεών, λόγω του ότι όταν κάποιος αφυπνιστεί, έχει υπερβεί τις νοητικές διακρίσεις και αντιλαμβάνεται μόνο το αδιαφοροποίητο.
Οι λέξεις χρησιμεύουν μόνο για να περιγράψουν και να διαφοροποιήσουν ένα πράγμα από ένα άλλο, αλλά ο αφυπνισμένος νους βρίσκεται πίσω από αυτές τις διαφοροποιήσεις. Σ' αυτήν την αδιαφοροποίητη κατάσταση βρίσκει κάποιος τη βουδική του φύση μέσα στο Ch'an.

Η αίσθηση του να είσαι παρόν μαζί με όλα τα όντα, βιώνεται μέσα από μια άμεση, στιγμιαία και διαισθητική αντίληψη.

Ο διαλογισμός είναι ο τρόπος για να φτάσει κάποιος σ' αυτή την διαισθητική αντίληψη μέσα στη βουδική του φύση. Αυτό οδηγεί στη φώτιση, που είναι η αναγνώριση της ενότητας του παντός, σαν ένα αδιαφοροποίητο όλον.
Βασικά, το φως υπάρχει μέσα σε καθέναν από εμάς, μόνο που χρειάζεται να το συνειδητοποιήσουμε.
Κατά κάποιον τρόπο, η αποδοχή του εαυτού και της ζωής όπως είναι, μας κάνει να αφυπνιστούμε. Αυτή η κατάσταση ύπαρξης είναι η ίδια για όλους τους ασκούμενους στο Ch'an, αλλά διαφορετικοί δάσκαλοι είχαν διαφορετικές μεθόδους, ώστε να φέρουν τους μαθητές τους στην κατάσταση της φώτισης.

Ένας μοναχός είδε μια χελώνα στον κήπο του μοναστηριού του Νταϊζούι και ρώτησε τον δάσκαλο: «Όλα τα ζώα σκεπάζουν τα κοκάλα τους με σάρκα και δέρμα. Γιατί αυτό το ζώο σκεπάζει τη σάρκα και το δέρμα του με κόκαλα;» Τότε ο δάσκαλος Νταϊζούι έβγαλε το σανδάλι του και σκέπασε μ' αυτό τη χελώνα.