Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ: 3. Είναι σα να έχεις ένα μάτι, που βλέπει όλες τις μορφές αλλά δεν βλέπει τον εαυτό του. Έτσι είναι ο νους σου.

Τετάρτη 18 Δεκεμβρίου 2013

3. Είναι σα να έχεις ένα μάτι, που βλέπει όλες τις μορφές αλλά δεν βλέπει τον εαυτό του. Έτσι είναι ο νους σου.

Η ιστορία του ΖΕΝ
(Γ' μέρος)

Zazen

Ο ρόλος των κοάν μέσα στο Ζεν.

Το πιο σημαντικό πράγμα είναι να ανακαλύψεις, ποιο είναι το πιο σημαντικό πράγμα.

Η σχολή του Lin-chi είναι γνωστή για τον ιδιαίτερο τρόπο που παρακινεί το άτομο για να φωτιστεί.

Τα κοάν (kung-an) είναι ένα είδος παράδοξων γρίφων: «Ζεν είναι ο ήχος που κάνει το ένα χέρι όταν χειροκροτεί».

Ο καθένας γνωρίζει ότι ένα χέρι από μόνο του δεν μπορεί να χειροκροτήσει, έτσι πώς μπορεί να υπάρχει ο ήχος του ενός χεριού που χειροκροτεί, χωρίς να υπάρχει το δεύτερο χέρι που συμπληρώνει το χειροκρότημα;
Ο μαθητής διαλογίζεται στο κοάν, μέχρι ο δάσκαλος να αποφασίσει ότι ο μαθητής έχει αποκτήσει μια διαισθητική κατανόηση της βαθύτερης σημασίας του κοάν.

Τον ίδιο σκοπό (αυτόν της διαισθητικής κατανόησης) συναντάμε σε διάλογους που αφορούν επίδοξους μαθητές για τη σχολή του Hong-chou του Ma-tsu. Ο μαθητής κάνει μιαν «ανόητη» ερώτηση και παίρνει μια απάντηση που δεν έχει κανένα νόημα. Μια τέτοια απάντηση σε αυτή τη σχολή του Ζεν θα μπορούσε να είναι οτιδήποτε, από μια κραυγή προς το μαθητή, μέχρι μια απλή χειρονομία, όπως το να δείξει ο δάσκαλος με το δάχτυλό του προς κάποιο σημείο, επειδή η προφορική απάντηση δε θα ήταν κατάλληλη για την ερώτηση του μαθητή. Με τέτοιες χωρίς νόημα απαντήσεις σε ερωτήσεις, θα φαινόταν σαν τα κοάν να μην είχαν κάποιο βάσιμο σκοπό. Αυτοί οι διάλογοι όμως, εξυπηρετούσαν ένα πολύ σημαντικό σκοπό. Όπως προαναφέρθηκε, η επίγνωση είναι αληθινά η μόνη διαφορά μεταξύ του αφυπνισμένου και του μη αφυπνισμένου νου. Αποφεύγοντας τη νοητική έπαρση του μαθητή, το κοάν χρησιμοποιείται για να διεγείρει την αφύπνιση. Βοηθά το μαθητή να παραμένει στη θέση του, προστατεύοντάς τον από την πτώση σε μια εγωιστική και αλαζονική στάση.

Το κοάν δε μπορεί να γίνει κατανοητό μέσα από λογικό συλλογισμό. Μπορεί μόνο να κατανοηθεί μέσα από μια αποφατική αντίληψη της ανέκφραστης βουδικής φύσης μέσα στο άτομο.

Όσο βαθιά κι αν είναι η γνώση σου από τη μελέτη των γραφών, δεν είναι μεγαλύτερη από μία τρίχα μαλλιών.

Στην απεραντοσύνη του διαστήματος, όσο σημαντική κι αν φαίνεται η κοσμική σου εμπειρία, δεν είναι περισσότερη από μία σταγόνα νερού σε μια βαθιά ρεματιά.

Υπήρχαν πολυάριθμα κοάν, όλα με το στόχο να βοηθήσουν ένα μαθητή να φτάσει στη φώτιση.

Η σχολή του Yuan-wu-Lin-chi πήγε ένα βήμα παραπέρα. Σε αυτή τη σχολή ένα μονάχα κοάν ήταν αρκετό ώστε να αφυπνίσει το μαθητή, καθώς όλη η διδασκαλία του Ζεν και του Βουδισμού μπορούσε να βρεθεί μέσα στο διαλογισμό.

Ο Ta-Hui το προχώρησε ακόμα περισσότερο. Εισήγαγε την έννοια του διαλογισμού k'an-hua, στον οποίο όλο το κοάν δεν είναι σημαντικό, αντιθέτως είναι το hua-t'ou (φράση κλειδί στο κοάν), που αξίζει την εστίαση του διαλογισμού. Το K'an-hua Ζεν δεν αλλάζει ωστόσο το σκοπό του διαλογισμού. Εξακολουθεί να βοηθά το μαθητή να οδηγηθεί στη φώτιση, ξεπερνώντας τη δυιστική σκέψη, για να φτάσει στην κατανόηση της ανείπωτης ποιότητας της βουδικής φύσης. Όπως το κοάν, έτσι και το hua-t'ou μπορεί να γίνει μόνο κατανοητό μέσα από αποφατική αντίληψη. Είτε ο διαλογισμός γίνεται πάνω σε πολλά κοάν, σε ένα κοάν, ή στο hua-t'ou του κοάν, χρησιμεύει ως μια ώθηση για αφύπνιση και ως ένα εμπόδιο για έπαρση μέσα στο μαθητή.

Είναι σα να έχεις ένα μάτι, που βλέπει όλες τις μορφές αλλά δεν βλέπει τον εαυτό του. Έτσι είναι ο νους σου. Το φως του φτάνει παντού και αγκαλιάζει τα πάντα. Τότε, γιατί δεν μπορεί να γνωρίσει τον εαυτό του;

Η εξέλιξη του Ζεν Η σχολή του Lin-chi μεταδόθηκε στην Ιαπωνία και μεταφράστηκε σε «Rinzai» και το kung-an σε κοάν.

Ο δεύτερος μεγαλύτερος κλάδος του Ζεν, το Ts'ao-tung, επίσης μεταδόθηκε στην Ιαπωνία. Είναι γνωστός ως η σχολή του Soto.

Το Ζεν διατηρεί πολλές ομοιότητες με τον πρόδρομό του, το Ch'an.

Το Ζεν όπως το Ch'an και το dhyana, εξακολουθεί να σημαίνει διαλογισμό.

Η εμπειρία της φώτισης μεταδίδεται άμεσα και η εμπειρία αντιμετωπίζεται ως ταυτόσημη με αυτή του Βούδα Shakyamuni και όλων των προηγούμενων από αυτόν.

Η ανικανότητα της γλώσσας να μεταβιβάσει την εμπειρία της φώτισης, αποτελεί χαρακτηριστικό του Ζεν.

Το Ζεν ακόμη κράτησε την ίδια ιδέα με το Ch'an, ότι η βουδική φύση βρίσκεται μέσα στο άτομο.

Αλλά η σχολή του Soto, όσον αφορά τη μεθοδολογία που χρησιμοποιεί, στρέφεται σε μία θέαση που αποκλίνει από αυτή του Rinzai Zen.

Η φώτιση είναι σαν το φεγγάρι που καθρεφτίζεται στο νερό. Το φεγγάρι δε βρέχεται, ούτε το νερό σπάει. Παρόλο που το φως του είναι ευρύ και μεγαλοπρεπές, το φεγγάρι αντανακλάται ακόμα και σε μια μικρή λασπωμένη λακκούβα.

Όλο το φεγγάρι και ολόκληρος ο ουρανός αντανακλούνται σε μία δροσοσταλίδα στο χορτάρι.

Έχει δειχτεί η σημασία που είχε το κοάν για τη σχολή του Lin-chi, όπως επίσης και η ιδέα της άμεσης φώτισης άμεσης καλλιέργειας.

Η σχολή του Soto δεν κράτησε την ίδια άποψη.
Ο Dogen υποτίμησε το κοάν, δίνοντας μεγαλύτερη σημασία στο zazen (κάθισμα σε διαλογισμό, χωρίς να υπάρχει κάποιο θέμα ή αντικείμενο διαλογισμού, παρά μόνο η πλήρης ηρεμία του νου) και στον καθαρό νου ως δρόμο για να φτάσει το άτομο στη φώτιση. Ακόμη, δεν υπήρχε θέμα άμεσης καλλιέργειας, αλλά αντίθετα μια σταδιακή πορεία ζωής προς την επίγνωση.
Για τον Dogen η πλήρης αφύπνιση δεν μπορούσε να έρθει μονομιάς. Θα μπορούσε να συμβεί μέσα από μια αργή διαδικασία ανάπτυξης. Το Zazen αντιστοιχούσε στην αντίληψη της βουδικής φύσης, ή στην άμεση φώτιση, ωστόσο η άποψη του Dogen ήταν ότι το να φτάσει κανείς στη συνειδητοποίηση της βουδικής του φύσης δεν ήταν κάτι το στατικό, που θα μπορούσε να προσεγγιστεί άμεσα, αλλά αναπτυσσόταν μέσα από κάθε προσπάθεια. Ο Dogen έδωσε έμφαση στη σημασία της απλής πρακτικής του zazen, η οποία εκείνη την εποχή ως απλή πρακτική κυριαρχούσε στα βουδιστικά κινήματα της Ιαπωνίας. Με το κάθισμα στο διαλογισμό, το άτομο καλείται να μη σκέφτεται τίποτε.

Όλα τα πράγματα πρέπει να αφεθούν να φύγουν, συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού.

Στο Soto Zen εμφανίζεται μια σπουδαία ιαπωνική αρχή: «αποκοίμισε το σώμα και το νου», που αναφέρεται ότι σημαίνει το ίδιο με το zazen.

Κατά τον Dosen, το zazen ήταν μια βασική αλήθεια του Βουδισμού. Ήταν ο καλύτερος τρόπος για να φτάσει το άτομο στη φώτιση, επειδή διαμέσου του zazen, το άτομο εξασφάλιζε τη συνειδητοποίηση της βουδικής του φύσης. Στην ουσία, μια από τις κριτικές που ο Dogen εξέφρασε εναντίον της χρήσης των κοάν της σχολής του Rinzai, ήταν ότι η χρήση των κοάν για την επίτευξη της φώτισης, αποτελούσε από μόνη της μία προσκόλληση (προσκόλληση στη φώτιση).
Αυτοί που θεωρούν την καθημερινή ζωή ως εμπόδιο στο Δάρμα, δεν βλέπουν το Δάρμα στις καθημερινές τους δράσεις. Δεν έχουν ακόμα ανακαλύψει, ότι δεν υπάρχει δράση έξω από το Δάρμα.

Σε κάθε περίπτωση, ο διαλογισμός είναι το κλειδί για το Ch'an ή το Ζεν, όποια μορφή κι αν παίρνει αυτός.

Η σύγχρονη πρακτική του Ζεν μοιάζει ελάχιστα με την καταγωγή της από την dhyana yoga, αλλά αυτό έχει μικρή σημασία.

Ακόμη και μέσα από την εξέλιξη, ο βασικός σκοπός είναι περίπου ο ίδιος, είτε ονομάζεται dhyana, Ζεν, ή Ch'an.

Με την πειθαρχημένη εξάσκηση του διαλογισμού, το άτομο είναι ικανό να επιτύχει μεγαλύτερα επίπεδα πνευματικής ανάπτυξης.

Μέσα στο ίδιο το Ch'an εξάλλου, αν και το όνομα της σχολής μπορεί να αλλάζει, οι μέθοδοι των δασκάλων μπορεί να διαφέρουν, ο στόχος που αναζητείται είναι πάντα ο ίδιος: Κάθε άτομο μπορεί να βρει τη βουδική του φύση και να ζήσει κάθε λεπτό και κάθε δράση της ζωής του μέσα στην κατάσταση της φώτισης.

Υπάρχουν χιλιάδες χιλιάδων μαθητές που ασκήθηκαν στο Διαλογισμό και έδρεψαν τους καρπούς του. Μην αμφιβάλλεις για τις δυνατότητές του, εξαιτίας της απλότητας της μεθόδου. Εάν δεν μπορείς να βρεις την αλήθεια εκεί όπου βρίσκεσαι, που αλλού περιμένεις να την βρεις;