Η διαχρονικότητα του V for Vendetta

Αν υπάρχει μία ταινία που θα ξαναέβλεπα με την ίδια επιθυμία, όσες φορές κι αν την έχω δει στο παρελθόν, αυτή είναι το V for Vendetta. Πρόκειται για την κινηματογραφική μεταφορά από τους Άντι και Λάρι Γουακόφσκι -  οι δημιουργοί της τριλογίας Matrix - του graphic novel του Alan Moore με τον ομώνυμο τίτλο και είναι, στις μέρες που διανύουμε, πιο επίκαιρη από ποτέ. Ακολουθεί το γιατί. 

«Remember, remember, the Fifth of November: the gunpowder treason and plot. I know of no reason why the gunpowder treason should ever be forgot».
«Θυμήσου, θυμήσου την 5η του Νοέμβρη, της πυρίτιδας τη συνωμοσία. Δεν ξέρω αιτία για την οποία θα πρέπει ποτέ, της πυρίτιδας να ξεχαστεί η προδοσία.  

Η πλοκή (graphic novel και ταινία)
Το όνομά του ήταν Γκάι Φωλκς, ένας Άγγλος στρατιώτης από το Γιορκ, και ήταν επικεφαλής μιας ομάδας Καθολικών με σκοπό να ανατινάξει το κτίριο του Βρετανικού Κοινοβουλίου στις 5 Νοεμβρίου του 1605. Τα ξημερώματα της ίδιας ημέρας, συνελήφθη και καταδικάστηκε σε απαγχονισμό με την κατηγορία της απόπειρας δολοφονίας εναντίον του βασιλιά Ιάκωβου Α’, ο οποίος ασκούσε τυραννικό καθεστώς. Το σχέδιό του δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, ωστόσο, η 5η Νοεμβρίου έχει καθιερωθεί ως Νύχτα του Γκάι Φώκς (Guy Fawks Night or Bonfire Night)με πυροτεχνήματα να λάμπουν στον αέρα, ένα ομοίωμα του να καίγεται στη φωτιά και την απαγγελία των παραπάνω στίχων ως ένδειξη αναγνώρισης και μνήμης.

Η Συνωμοσία της Πυρίτιδας ήθελε να ανατρέψει ένα καταπιεστικό καθεστώς και θεωρούσε ότι η ακραία δράση ήταν η μόνη λύση. Το ίδιο πιστεύει και ο - εμπνευσμένος από τον Γκάι Φώκς - ήρωας στο κόμικ του Alan Moore, V for Vendetta. Το V for Vendetta είναι ένα κόμικ που αποτελείται από 10 τεύχη, γραμμένο από τον Moore και εικονογραφημένο από τον David Loyd. Κεντρικός ήρωας είναι ένας μασκοφόρος με το όνομα V και σκηνικό αποτελεί ένα δυστοπικό, μελλοντικό Ηνωμένο Βασίλειο το οποίο έχει υποστεί μεγάλες καταστροφές ως συνέπεια ενός πυρηνικού πολέμου που μόλις τελείωσε. Οι περισσότερες καταστροφές είναι έμμεσες και αφορούν πλημμύρες και καλλιέργειες. Ωστόσο, αυτό αρκεί για να προκαλέσει μεγάλη αναταραχή και οικονομική ανασφάλεια στη χώρα, κάτι που δίνει «έδαφος» για την έλευση στην εξουσία ενός φασιστικού πολιτικού κόμματος, του Norsefire. 

Εκμεταλλευόμενο το φόβο και το αδιέξοδο των πολιτών και υποσχόμενο να επαναφέρει την τάξη και την ηρεμία στη χώρα, αποκτά τον πλήρη έλεγχο και επιβάλλει ένα απολυταρχικό καθεστώς στο οποίο οι άνθρωποι υπακούν υπό την απειλή της ανασφάλειας και του χάους σε κάθε αντίθετη περίπτωση. Το Κόμμα - όπως αποκαλείται - εξορίζει κάθε πιθανό αντίπαλό του σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στην κατηγορία αυτή ανήκει κάθε είδους μειονότητα, φυλετική, θρησκευτική ή άλλη όπως οι Μαύροι, οι Ινδιάνοι και οι Πακιστανοί καθώς και οι Μουσουλμάνοι και οι ομοφυλόφιλοι αλλά και οι αντιφρονούντες, αριστεροί. Αποκτά, επίσης, αυξανόμενη επιρροή σε μέλη της Εκκλησίας και τηλεοπτικούς σταθμούς, επιρροή που φθάνει ως και τον πλήρη έλεγχο της ενημέρωσης των πολιτών μέσω προπαγάνδας. Επίσης, παντού υπάρχουν συστήματα παρακολούθησης, με τα ονόματα Eye και Ear (για οπτική και ακουστική επιτήρηση, αντίστοιχα) αλλά και τα μέλη της μυστικής αστυνομίας με το όνομα Fingermen.

Η ιστορία ξεκινά τις παραμονές της 5ης Νοεμβρίου, όταν δύο από τα μέλη των Fingermen, επιτίθενται σε μία νεαρή κοπέλα, την Evey Hammond, με σκοπό να τη βιάσουν και να τη σκοτώσουν. Η κοπέλα σώζεται τελικά από ένα μασκοφόρο άνδρα, τον V, ο οποίος εξουδετερώνει αμέσως τους αντιπάλους του χρησιμοποιώντας ανεπτυγμένες πολεμικές τεχνικές. Στη συνέχεια, ο V πηγαίνει την Evey σε μία στέγη από όπου παρακολουθούν την εκτίναξη με εκρηκτικά των κτιρίων του Κοινοβουλίου (του Δικαστηρίου, σύμφωνα με την ταινία), ενέργεια σχεδιασμένη από τον ίδιο, ως σύμβολο μιας επικείμενης επανάστασης ενάντια στο φασιστικό καθεστώς που κυριαρχεί.

Η Evey μαθαίνει για το παρελθόν του V κι εκείνος για το δικό της. Πρόκειται για έναν άνθρωπο με επαναστατική ιδεολογία, ορμώμενο από δύο κίνητρα: να αφυπνίσει το λαό της χώρας του και να τον οδηγήσει στην επανάσταση μέσω της δράσης και της ανυπακοής καθώς και, ένα πιο προσωπικό κίνητρο, να εκδικηθεί για το κακό που του έχουν κάνει στο παρελθόν, όταν ο ίδιος βρισκόταν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και αποτελούσε αντικείμενο ιατρικών πειραμάτων διεξαγόμενων από μέλη της σημερινής κυβέρνησης. Η Evey έχει επίσης ένα οδυνηρό παρελθόν, καθώς οι γονείς της ήταν πολιτικοί ακτιβιστές τους οποίους το καθεστώς συνέλαβε όταν η ίδια ήταν 12 χρονών και δεν τους ξαναείδε από τότε. Διαφωνεί, ωστόσο, με τις μεθόδους του V και ενώ καταλαβαίνει τα κίνητρά του, προσπαθεί να του αλλάξει γνώμη. Εκείνος όμως, ανυποχώρητος, συνεχίζει να σκοτώνει μέλη της κυβέρνησης για να εκδικηθεί.

Κάποια στιγμή, ο V καταλαμβάνει το κτίριο της δημόσιας τηλεόρασης και απευθύνει διάγγελμα στον κόσμο του Ηνωμένου Βασιλείου, προτείνοντάς τους να ξεπεράσουν το φόβο που καλλιεργείται από την κυβέρνηση προκειμένου να τους ελέγχει και να διεκδικήσουν ξανά τις αξίες της ισότητας, της δικαιοσύνης και της ελευθερίας, ως αναφαίρετα δικαιώματά τους. Η απελευθέρωση από τους φόβους, είναι αυτό που προσφέρει και στην Evey, οργανώνοντας ένα σχέδιο ψεύτικης σύλληψης και εγκλεισμού της όπου της δίνεται η επιλογή της συνεργασίας με το «σύστημα» ή του θανάτου. Στο «κελί» της, βρίσκει ένα γράμμα από μία ηθοποιό με το όνομα Βάλερι, η οποία καταδικάστηκε επειδή ήταν λεσβία. Εμπνευσμένη από το θάρρος και το κουράγιο της κοπέλας - η οποία στην πραγματικότητα ήταν συγκρατούμενη στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Λάκερχιλ - αρνείται να συνεργαστεί και αφήνεται ελεύθερη.

Τότε συνειδητοποιεί ότι η «φυλάκισή» της ήταν εικονική κι ενώ αρχικά θυμώνει έντονα με το σχέδιο του V, τελικά καταλαβαίνει ότι σκοπό είχε να την κάνει να ανακαλύψει την αλήθεια για τον εαυτό της και να αποδεχθεί αυτό που είναι. Γίνεται, έτσι, σύμμαχος του V και συνεχιστής του «έργου» του. Όταν ο V πεθαίνει στα χέρια της, από θανάσιμο τραύμα που του προκάλεσε ο επικεφαλής της αστυνομίας, η Evey, χωρίς να του αφαιρέσει τη μάσκα, τον βάζει στο βαγόνι ενός τρένου γεμισμένου με εκρηκτικά και «πυροδοτεί» την εκτίναξη του φημισμένου 10 Downing Street, της πρωθυπουργικής κατοικίας στην Αγγλία.

Σχετικά με τον Alan Moore 
Ο Άλαν Μουρ, γεννημένος το 1954 στο Νορθάμπτον της Αγγλίας, είναι ίσως ο σημαντικότερος συγγραφέας κόμικς στον κόσμο. Ξεκίνησε την πορεία του στο χώρο, στα τέλη της δεκαετίας του ’70, συνεργαζόμενος με τα αγγλικά περιοδικά 2000 AD και Warrior και κάνοντας σημαντικές δουλειές. Το 1983, προκάλεσε το ενδιαφέρον της DC Comics μέσω της οποίας «ζωντανεύει» τους ήρωες Batman και Superman. Τρία χρόνια αργότερα, το 1986, γράφει τη σειρά Watchmen, που αποτελείται από 12 τεύχη, χρησιμοποιώντας πρωτόγνωρες αφηγηματικές τεχνικές  και κερδίζοντας εκθειαστικές κριτικές. Το Watchmen κέρδισε το λογοτεχνικό βραβείο Hugo και το 2005 συμπεριλήφθηκε στη λίστα του Time με τα 100 σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα από το 1923. Ο Μουρ έχει κερδίσει 9 φορές το βραβείο Eisner  καλύτερου συγγραφέα, το σημαντικότερο στα αμερικάνικα κόμικς.

Εκτός από κόμικς, ο Μουρ έχει γράψει ένα μυθιστόρημα με τον τίτλο Voice of the Fire ενώ ασχολείται επίσης με τη μουσική και τη μαγεία. Λατρεύει μια φιδίσια θεότητα που ονομάζεται Glycon. Όσον αφορά την κινηματογραφική μεταφορά του V for Vendetta, ο Μουρ μάλλον δεν ήταν ενθουσιασμένος με το αποτέλεσμα, αφού αρνήθηκε να συμπεριληφθεί το όνομά του στους δημιουργούς της ταινίας. Την ίδια τακτική έχει κρατήσει σε κάθε «μεταφορά» των έργων του στη «μεγάλη οθόνη». Συγκεκριμένα για το V for Vendetta, ανέφερε ότι η ταινία αποτυγχάνει να μεταδώσει το μήνυμα του αρχικού έργου, το οποίο αποτελούσε κριτικό σχόλιο για τα φαινόμενα του φασισμού και την αναρχίας στην κοινωνία της Αγγλίας. Απουσιάζει η αναρχική ιδεολογία του που είχε στα κόμικ και παρουσιάζεται ως «πολεμιστής για την ελευεθερία». Το γεγονός αυτό προκάλεσε αρκετές αρνητικές κριτικές για την ταινία, ιδιαίτερα από τους φανατικούς του κόμικ.

Κοινωνική και πολιτική επιρροή
Ένα από τα χαρακτηριστικά που κάνει το V for Vendetta διαφορετικό και ξεχωριστό, είναι η διαχρονικότητα των κύριων θεμάτων του και η «εφαρμογή» τους σε κάθε κοινωνία, ιδιαίτερα σε αυτή της σημερινής εποχής. Κυρίως στο κόμικ, και λιγότερο στην ταινία, το κυρίαρχο θέμα είναι οι δύο συγκρουόμενες πολιτικές ιδεολογίες, του φασισμού και του αναρχισμού. Το Kόμμα του Norsefire μοιράζεται πολλά στοιχεία της φασιστικής ιδεολογίας όπως η ξενοφοβία, η επιβολή κυριαρχίας μέσα από το φόβο και τον εξαναγκασμό και η υπακοή σε έναν ισχυρό ηγέτη. Από την άλλη, ο V επιθυμεί μία ελεύθερη κοινωνία όπου ο λαός δεν θα φοβάται την Κυβέρνηση αλλά η Κυβέρνηση θα φοβάται το λαό της.

Πιστεύει ότι η βία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για «ευγενή σκοπό», ως μέσο απόδοσης δικαιοσύνης. Πιστεύει, επίσης, στη δύναμη των λέξεων που χρησιμοποιούνται ως σύμβολα ιδεών, ενώ θεωρεί τις ιδέες ικανές να αλλάξουν ένα κόσμο γιατί, σε αντίθεση με τους ανθρώπους, είναι αθάνατες. Τι σημαίνει, όμως, «ελευθερία» σε μια κοινωνία όπως η σημερινή, με τόσα αντικρουόμενα στοιχεία μέσα της; Πώς ακριβώς ορίζεται και που ακριβώς σταματάει; Ή μήπως δεν σταματάει πουθενά (στοιχείο της αναρχίας); Ελευθερία σκέψης σημαίνει και ελευθερία πράξεων; Και πόσο ελεύθερη τελικά είναι η σκέψη μας όταν βλέπουμε φαινόμενα λογοκρισίας στον τύπο και την τηλεόραση ενώ οι περισσότερες ειδήσεις είναι μονομερώς κατευθυνόμενες;

Αλήθεια, σε τι διαφέρει η σημερινή κοινωνία από αυτή του κόμικ και της ταινίας, εκτός ίσως από το ότι δεν έχουν ακόμη πλήρως καταλυθεί όλα τα συνταγματικά μας δικαιώματα; Η οικονομική κρίση έχει αφαιρέσει από πολλούς το δικαίωμα στην εργασία και εκτός από το πρακτικό κομμάτι της έλλειψης χρημάτων, είναι επίσης σημαντικός και ο περιορισμός της ανθρώπινης  δημιουργικότητας μέσα από μια δουλειά που να σε «εκφράζει». Κι έτσι λοιπόν, περνάμε στην «κρίση ταυτότητας» ή συνείδησης που είναι αποτέλεσμα - ή και αιτία, αν θέλετε, μεταξύ άλλων - της οικονομικής κρίσης.

Η ταυτότητα, ή αλλιώς ο χαρακτήρας, του V είναι το δεύτερο κύριο θέμα του έργου, και έχει κι αυτό πολλές συμβολικές προεκτάσεις. Η ταυτότητα του V αποκρύπτεται επιμελώς και δίνονται μόνο αποσπασματικά στοιχεία του παρελθόντος του από τους άλλους ήρωες. Αυτό ενισχύει τη «συμβολοποίησή» του και την αμφισημία του ως «ιδέα» περισσότερο παρά «άνθρωπος». Οι πράξεις του είναι αφηγηματικά και σκηνοθετικά ουδέτερες  καθώς αφήνεται στον αναγνώστη/θεατή να αποφασίσει αν πρόκειται για ένα τρελό ή έναν αναρχικό, αν έχει δίκιο ή άδικο.

Αλήθεια, το σημερινό πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό έχει ανάγκη από έναν ήρωα ή από έναν αντι-ήρωα; Οι πράξεις του V είναι ηθικά αμφιλεγόμενες, το ίδιο όμως συμβαίνει και με την κοινωνία στο σύνολό της. Η «είσοδος» στο πολιτικό σκηνικό του εθνικιστικού κόμματος της Χ.Α. εγείρει το ερώτημα της νομιμοποίησης της βίας για την επίτευξη ενός ανώτερου σκοπού, είτε της σταθερότητας και της φυλετικής «καθαρότητας» από τη μία, είτε της ελευθερίας από την άλλη. Ο V στη σημερινή κοινωνία θα ήταν αναρχικός ή… χρυσαυγίτης; Κι οι δύο χρησιμοποιούν τη βία για να επιτύχουν ένα στόχο, άρα ποια η διαφορά τους; Κι όμως, διαφορά υπάρχει και βρίσκεται στην αιτία που την προκαλεί.

Ο V σκοτώνει εκείνους που του στέρησαν την ταυτότητά του, παραμορφώνοντάς τον ανεπανόρθωτα όταν τον χρησιμοποίησαν για ιατρικά πειράματα στο όνομα της «επιστήμης», η οποία «υπηρετούσε» το απολυταρχικό καθεστώς του πλήρους ελέγχου και της υποταγής. Σκοτώνει εκείνους που είναι υπεύθυνοι για το θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης - όπου στέλνονταν όλοι όσοι θεωρούνταν «εχθροί» του κράτους - κάθε είδους μειονότητα, φυλετική, θρησκευτική ή άλλη. Οι πράξεις βίας του έχουν μία αιτία και δεν εξετάζουμε αν είναι επαρκής, μόνο το ότι είναι πραγματική καθώς βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα.

Από την άλλη, οι πράξεις βίας που προέρχονται από κάθε ακροδεξιό, εξτρεμιστικό ή εθνικιστικό καθεστώς, βασισμένο στην ιδεολογία του φασισμού και του ναζισμού, δεν έχουν καμία πραγματική αιτιολογία. Κύρια κίνητρά τους είναι το μίσος για το διαφορετικό και η εμμονή στη φυλετική «καθαρότητα», γεγονός που σημαίνει ότι ένας νεοναζί ίσως θα σκότωνε έναν αλλόθρησκο, έναν αριστερό, έναν ομοφυλόφιλο, με μοναδική αιτία τη διαφορετικότητά τους, η οποία θεωρείται απειλή για την έννομη τάξη. Η οποία τάξη εξασφαλίζει με τη σειρά της, την ψευδαίσθηση ασφάλειας και ηρεμίας στους πολίτες έτσι ώστε να χειραγωγούνται μέσω του φόβου της αναρχίας και της αστάθειας.

Κλείνοντας, σας παραθέτω αποσπάσματα από την ομιλία του V σε μετάφραση. Σας θυμίζουν... κάτι;«Γιατί, ενώ το γκλόμπ υποκαθιστά το διάλογο, οι λέξεις πάντα θα διατηρούν τη δύναμή τους. Οι λέξεις, μεταφέρουν νοήματα, και για όσους ακούνε, εκφράζουν την αλήθεια. Και η αλήθεια είναι ότι κάτι τρομερό συμβαίνει στη χώρα. Βία και αδικία, αδιαλλαξία και καταπίεση. Κι αν κάποτε διαμαρτυρόσασταν, σκεφτόσασταν ή μιλούσατε, τώρα έχετε κάμερες και συστήματα παρακολούθησης που αναγκάζουν την υποταγή σας.
Πώς συνέβη; Ποιος ευθύνεται γι' αυτό; Κάποιοι σίγουρα φταίνε περισσότερο από άλλους, οι οποίοι και θα λογοδοτήσουν. Αλλά για να πούμε την αλήθεια, αν ψάχνετε για ενόχους, το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να κοιταχτείτε στον καθρέπτη. Ξέρω γιατί το κάνατε, ξέρω γιατί φοβάστε. Ποιος δεν θα φοβόταν; Πόλεμος, τρόμος, αρρώστιες. Υπάρχουν χιλιάδες προβλήματα που «συνωμότησαν» στο να διαφθείρουν τα κίνητρά σας και να σας «κλέψουν» την κοινή λογική σας. Ο φόβος, σας κυριάρχησε. Και μέσα στον πανικό σας, πιστέψατε στον Ανώτατο Καγκελάριο Άνταμ Σάτλερ. Σας υποσχέθηκε τάξη και ειρήνη. Και το μόνο που ζήτησε ως αντάλλαγμα ήταν η σιωπηλή υποταγή σας.  

Χθες το βράδυ, διέκοψα τη σιωπή σας. Χθες, ανατίναξα τα Δικαστήρια για να θυμίσω στη χώρα όλα όσα έχουν ξεχαστεί. Πριν 400 χρόνια, ένας σπουδαίος άνθρωπος, θέλησε να χαράξει την 5η Νοεμβρίου για πάντα στη μνήμη μας. Στόχος του ήταν να θυμίσει στον κόσμο ότι η δικαιοσύνη και η ελευθερία, δεν είναι απλές λέξεις, είναι τρόπος ζωής. Έτσι λοιπόν, αν δεν βλέπετε τίποτα, αν τα εγκλήματα της κυβέρνησής σας,  σας παραμένουν άγνωστα, τότε σβήστε την 5η Νοέμβρη από τη μνήμη σας. Αλλά, αν βλέπετε ό,τι βλέπω, αν νιώθετε ό,τι νιώθω και αν ψάχνετε ό,τι ψάχνω κι εγώ, τότε σας ζητώ να σταθείτε δίπλα μου, σε ένα χρόνο από σήμερα, έξω από της πύλες του Κοινοβουλίου και θα τους προσφέρουμε μαζί μία 5η Νοέμβρη που δεν θα ξεχαστεί ποτέ».

Ακολουθούν το βίντεο με την ομιλία του V, καθώς επίσης και το ορχηστρικό κομμάτι  1812 Overture του Tchaikovsky που «συνοδεύει» ακουστικά τον V στην τελευταία του κατοικία, στο τέλος της ταινίας.