Προς τους απανταχού άθρησκους (αλλά όχι άθεους)

                                                      

Από Νίτσε έχω διαβάσει το Τάδε έφη Ζαρατούστρα (1882)  και αν εξαιρέσεις κάποια κομμάτια που τα έχω συζητήσει για τα υπόλοιπα δεν είμαι καθόλου σίγουρος αν έχω καταλάβει κάτι, παρά το γεγονός ότι αυτά που διάβαζα με ενθουσίαζαν... 
Πριν κάτι μήνες έπιασα να διαβάσω χωρίς μεγάλη όρεξη (λόγω της προηγούμενης εμπειρίας μου) το "Πέρα από το καλό και το κακό" (1886). Ξεκινώντας από τον πρόλογο είδα ότι όταν έγραψε αυτό το βιβλίο, (μετά τον Ζαρατούστρα που το θεωρούσε ως το αριστούργημα του) έστειλε ένα αντίγραφο στον μεγάλο ιστορικό Γιάκομπ Μπούκχαρτ γράφοντας στο συνοδευτικό γράμμα: "Παρακαλώ διαβάστε αυτό το βιβλίο (αν και λέει τα ίδια πράγματα με το Ζαρατούστρα μου, αλλά διαφορετικά, πολύ διαφορετικά)".

Διαβάζοντάς το, κατάλαβα ότι είχε δίκιο. Αν ο Ζαρατούστρα ήταν ένα ποίημα, αυτό το βιβλίο ήταν το κλειδί που θα μπορούσε να ξεκλειδώσει το ποίημα.

Ο Νίτσε είναι ο φιλόσοφος με το σφυρί γιατί δεν δίστασε να "διαλύσει" όλους τους προηγούμενους φιλοσόφους, τηρώντας τον κανόνα που αυτός έδωσε στον Ζαρατούστρα για την ελευθερία σε τρία στάδια που διανύει ο άνθρωπος κατά την εξέλιξη του: ανεξαρτητοποίηση από αυθεντίες και δασκάλους - την απόσχιση από αυτούς και την κατάκτηση της ελευθερίας (αρνητική ελευθερία, ελευθερία "από") - την επίτευξη των δικών του αξιών και του τελικού σκοπού (θετική ελευθερία, ελευθερία "προς")¹. ( Το τρίτο βήμα του  Νίτσε, σύμφωνα με το ιστορικό Στόριγκ, ήταν η συγγραφή του Τάδε Έφη Ζαρατούστρα.)

Όπως ήταν φυσιολογικό μια τέτοια δυναμική "εναντίον όλων" ( ο ίδιος έλεγε ότι: "όποιος πρέπει να είναι δημιουργός στο καλό ή στο κακό, αληθώς, πρέπει πρώτα να είναι ένας γκρεμιστής και  να σπάει αξίες ²) δημιούργησε εναντίον του μια κριτική η οποία συνοψίζεται σε εφτά αντί-:

1.) Αντι- μοραλιστής, 2.) αντι- δημοκρατικός, 3.) αντι- σοσιαλιστής, 4.) αντι- φεμινιστής, 5.) αντι- διανοητής, 6.) αντι- πεσιμιστής, 7.) αντι- χριστιανός (λόγω των όλων των παραπάνω...). Ίσως επειδή δεν γίνεται να τα θυμάσαι όλα οι άνθρωποι του κόλλησαν το παρατσούκλι του αντί- χριστου/ άθεου. Είπε βέβαια αυτό το περίφημο "ο Θεός πέθανε" αλλά άλλο εννοούσε. Δείτε αυτό για να καταλάβετε καλύτερα ή απλά στοχαστείτε στο παρακάτω κείμενο:

Υπάρχει μία μεγάλη σκάλα θρησκευτικής αγριότητας με πολλά σκαλιά. Αλλά τρία από αυτά είναι τα πιο σημαντικά. 

Κάποτε οι άνθρωποι θυσίαζαν ανθρώπους στους θεούς τους, ίσως αυτούς τους ανθρώπους που αγαπούσαν περισσότερο - η θυσία του πρωτότοκου³ παρούσα σε όλες τις προ-ιστορικές θρησκείες ανήκει εδώ, όπως και η θυσία του αυτοκράτορα Τιβέριου στη σπηλιά του Μίθρα στο νησί του Καπρί, ο πιο απαίσιος απ' όλους τους Ρωμαϊκούς αναχρονισμούς.

Αργότερα, στην ηθική εποχή της ανθρωπότητας, οι άνθρωποι θυσίαζαν στους θεούς τους τα ισχυρότερα ένστικτα που κατείχαν, την "φύση" τους. Η χαρά αυτής της γιορτής λαμπυρίζει στην  σκληρή ματιά του ασκητή, του εμπνευσμένου "αντι- νατουραλιστή". 

Τελικά: τι έμεινε να θυσιαστεί; Δεν έπρεπε τελικά κάποιος να θυσιάσει κάθε τι παρήγορο, άγιο, θεραπευτικό, όλη την ελπίδα, όλη την πίστη σε μια κρυμμένη αρμονία, σε μια μελλοντική ευτυχία και δικαιοσύνη; Δεν έπρεπε αυτός να θυσιάσει τον ίδιο τον Θεό και από αγριότητα στον εαυτό του να προσκυνήσει πέτρες, ηλιθιότητα, βαρύτητα, μοίρα, τίποτα; Να θυσιάσει το Θεό για τίποτα - αυτό το παράδοξο μυστήριο της εσχάτης αγριότητας έχει φυλαχτεί για την γενιά που ήδη άρχισε να έρχεται: όλοι ξέρουμε κάτι ήδη από αυτό.⁴

ΥΓ. Από το σχόλιο του φίλου Tiktos πήρα αφορμή να συμπληρώσω και τα παρακάτω:
Αδελφέ Τίκτο και εγώ με την πρώτη ανάγνωση αναρωτήθηκα γιατί πρέπει να θυσιάζουμε και τελικά τι είναι αυτό που πρέπει (τουλάχιστον για τον Νίτσε) να θυσιάσουμε.
Δεν νομίζω ότι είναι για να βάλουμε τάξη. Αυτήν την βάζουν οι θρησκείες. Νομίζω ότι η ανάγκη για θυσία προήλθε από την ανάγκη να ευχαριστήσουμε. Ποιόν όμως; Και πώς; Ποιος μπορεί να είναι τόσο σίγουρος για να μας πει και εμάς; Γιατί καλό είναι να αναρωτιόμαστε αν ο Θεός έφτιαξε τον άνθρωπο ή ο άνθρωπος τον Θεό, όχι όμως για να αποδείξουμε ότι δεν υπάρχει θεός (το τρίτο σκαλί της θρησκευτικής βαρβαρότητας) αλλά για να μην πάρουμε τον πρώτο τυχόντα που θα μας πλασάρουν. Ίσως τελικά και τα δύο να συνδυάζονται στο γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι εν δυνάμει θεός.

Το παρακάτω ποίημα είναι του Φ. Πεσσόα και ελπίζω να απαντάει στην ερώτηση σου, η οποία όπως θα κατάλαβες ήταν και δικιά μου ερώτηση.

Οι θεοί μας παραχώρησαν αυτήν την
Ελευθερία: να υποτάξουμε τους εαυτούς μας
Στην κυριαρχία τους με μια πράξη θέλησης.
Είναι καλύτερα να το κάνουμε αυτό
Αφού μόνο στην ψευδαίσθησή της
Βρίσκει η ελευθερία ύπαρξη.

Οι θεοί, τους οποίους αιώνια η μοίρα
Βαραίνει, δεν πράττουν αλλιώς
Στην ήρεμη και αρχαία
Αυτο-κυριαρχούμενη πεποίθηση
Ότι η ζωή τους είναι θεία και ελεύθερη.

Μιμούμενοι τους θεούς, εμείς, τόσο λίγο
Ελεύθεροι όσο αυτοί πάνω στον Όλυμπο,
Σαν αυτούς που πάνω στην άμμο
Παλάτια χτίζουν για την απόλαυση του ματιού
Ας χτίσουμε την ζωή μας έτσι ώστε
Οι θεοί να ξέρουν πως να μας ευχαριστήσουν
Που γίναμε συν - ισότιμοι.

http://monopoihmata.blogspot.com/2009/12/blog-post_21.html

¹ Από το "Η Ιστορία της Φιλοσοφίας" του Ιωακείμ Στόριγκ (Δεύτερο Μέρος, Τρίτο Κεφάλαιο: Διαφωτισμός, ΙΙ. Νίτσε)

² Από το "Τάδε Έφη Ζαρατούστρα". 

³ Οι Θεοί Βάαλ και Τανίτ. Ο Βάαλ σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες ιστορικούς ήταν το αντίστοιχο του Κρόνου που έτρωγε τα παιδιά του. Η Τανίτ ήταν θηλυκή σύντροφός του και προστάτης Θεά της αρχαίας Καρχηδόνας (5ος αι. π.Χ). Στην αρχαία Καρχηδόνα όπου αυτή η θρησκεία γνώρισε καινούργια άνθηση έχουν ανακαλυφτεί χιλιάδες τάφοι μικρών πρωτότοκων παιδιών.

⁴ Από το "Πέρα από το Καλό και το Κακό" (Τρίτο Μέρος: Η Θρησκευτική Φύση, Παράγραφος 55) Το κείμενο στα αγγλικά εδώ στην παράγραφο 55 

ΥΓ2. Η φωτογραφία είναι ένας πίνακας του Wenzel Hablik (1918) με τίτλο: "Το μονοπάτι της ιδιοφυΐας". Απαλλοτριώθηκε από εδώ.   

ΠΗΓΗ

                                       ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ