Γιατί είναι τόσο δύσκολο να είμαστε ο εαυτός μας;

Πόσο στ’ αλήθεια ελεύθερες και συνειδητές είναι οι επιλογές μας;  Πόσο είμαστε ο αυθεντικός εαυτός μας; Τι είναι αυτό που πολλές φορές θολώνει τα νερά και νιώθουμε πιεσμένοι, εγκλωβισμένοι, προσποιητοί ή συμβιβασμένοι;
Τις περισσότερες φορές, αυτό που μας δυσκολεύει δεν είναι κάποιος εξωγενής παράγοντας, ή κάποιο γεγονός της ζωής, αλλά οι ίδιες μας οι σκέψεις. 

Ας δούμε 3 κατηγορίες σκέψεων που μας απομακρύνουν από όσα πραγματικά επιθυμούμε,μας μπερδεύουν, δημιουργούν άγχος και δυσφορία.

1. Γνωστικές διαστρεβλώσεις

Είναι παράλογοι και λανθασμένοι τρόποι σκέψης, που είναι βαθιά ριζωμένοι μέσα μας κι επηρεάζουν τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο.  Επειδή δεν βασίζονται στη λογική και στην πραγματικότητα, είναι αναποτελεσματικοί και δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα. Έτσι κυνηγάμε συνεχώς αγχωτικά κάτι άπιαστο κι απομακρυνόμαστε από την ουσία.

Μερικά παραδείγματα είναι:

• Διπολική ή διχοτομική σκέψη: απόλυτες απόψεις, όλα ή τίποτα, άσπρο-μαύρο.
• Ετικέτα:  δεν κάνω απλά ένα λάθος  αλλά «είμαι λάθος».
• Υποτίμηση των θετικών: «δεν έχω πετύχει και τίποτα σημαντικό».
• Αυθαίρετα συμπεράσματα: χωρίς αποδείξεις, κάνουμε σενάρια, «διαβάζουμε» τη σκέψη των άλλων, κρίνουμε καταστάσεις από μια λεπτομέρεια.
• «Πρέπει»: κρίνουμε τον εαυτό μας και τους άλλους με βάση σκέψεις σαν τις παρακάτω:

«Πρέπει να με αποδέχονται και να με αγαπούν».
«Είναι τρομερό να με εγκαταλείψουν / απορρίψουν».
«Πρέπει να ευχαριστώ τους πάντες και να ζω σύμφωνα με τις προσδοκίες τους».
«Πρέπει να ασχολούμαι με τα προβλήματα των άλλων».
«Πρέπει να πετυχαίνω και να είμαι τέλειος/α».

2. Διλήμματα

Βρισκόμαστε σε δίλημμα όταν θεωρούμε πως όλες οι εναλλακτικές είναι εξίσου δύσκολες, κάτι σαν «μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα».  Έτσι παρόλο που δεν περνάμε καλά, βασανιζόμαστε από σκέψεις και μένουμε στάσιμοι. 

Τα συχνά διλήμματα είναι σε θέματα υγείας, εργασίας, σχέσεων και συνήθως αναρωτιόμαστε:

Να επιλέξω αλλαγή ή στασιμότητα;

Να κάνω αυτό που θέλω ή αυτό που πρέπει, ή αυτό που έχω συνηθίσει;

Τι θέλω τελικά; (η ακινησία και οι φόβοι δυσχεραίνουν την ανάγνωση των πραγματικών επιθυμιών και δυνατοτήτων μας)

3. Παγίδες ζωής

Οι παγίδες της ζωής είναι γνωστικά σχήματα, σταθεροί τρόποι σκέψης δηλαδή που έχουν διαμορφωθεί σε μικρή ηλικία κι επηρεάζουν το σύνολο της συμπεριφοράς μας.  Έτσι η ζωή μας γίνεται ένα επαναλαμβανόμενο σενάριο, έχουμε την αίσθηση ότι οι επιλογές μας δεν είναι απόλυτα δικές μας, ότι δεν είμαστε «ο εαυτός μας», νιώθουμε ανήμποροι, ότι δεν υπάρχει διέξοδος.  Μπαίνουμε σε έναν φαύλο κύκλο και συσσωρεύουμε αρνητικά συναισθήματα. 

Ένα παράδειγμα είναι η Παγίδα της Υποταγής: πέφτουμε σε αυτή όταν μονίμως νιώθουμε ότι προηγούνται οι άλλοι, ότι κάτι άλλο είναι πιο σημαντικό από το να ασχοληθούμε με τον εαυτό μας.  Έτσι δεν βάζουμε αποτελεσματικά όρια, δεν διεκδικούμε, νιώθουμε ενοχές όταν ασχολούμαστε με τις δικές μας επιθυμίες κι ανάγκες. 

Άλλα παραδείγματα είναι η Παγίδα της Μειονεκτικότητας (όταν νιώθουμε ανασφαλείς, ανεπαρκείς, ανάξιοι, αδύναμοι κι έτσι δεν διεκδικούμε, ή αμφιβάλλουμε ακόμα και για το τι πραγματικά θέλουμε) και η Παγίδα των Ανελαστικών Προτύπων (δηλαδή το κυνήγι της τελειότητας: ποτέ δεν είναι όλα τακτοποιημένα όπως τα θέλουμε, δεν είμαστε ικανοποιημένοι, ή έτοιμοι για κάποιο βήμα).

Μερικοί τρόποι  να αλλάξουμε όλες αυτές τις σκέψεις:

Μαθαίνουμε να τις αναγνωρίζουμε και να τις ονομάζουμε (π.χ. υποτίμηση θετικών, επιθυμία σε αντίθεση  με «πρέπει», παγίδα υποταγής). 

Αποκτάμε επίγνωση της προέλευσης τους.  Για παράδειγμα μπορεί οι γονείς μας να ήταν υπερβολικά κατευθυντικοί, επικριτικοί, απόμακροι, καταπιεστικοί κ.λπ.

Καταγράφουμε γεγονότα, σκέψεις και αντιδράσεις σε ένα «ημερολόγιο». 

Αναλύουμε τις σκέψεις μας και ελέγχουμε την ορθότητά τους με βάση την πραγματικότητα. 

Καταγράφουμε εναλλακτικές ερμηνείες, οργανώνουμε ένα σχέδιο δράσης, το εφαρμόζουμε και αξιολογούμε τα αποτελέσματα.

Εξασκούμαστε στη διεκδίκηση και τη σωστή απόδοση ευθυνών.

Ζυγίζουμε το κόστος – όφελος στο εδώ και τώρα.

Χαλαρώνουμε και παίρνουμε χρόνο.

Επιλύουμε τα ηθικά διλήμματα.

Γινόμαστε προνοητικοί, αντί να είμαστε μονίμως αντιδραστικοί. 

Δρούμε χωρίς να περιμένουμε να είναι τέλειες οι συνθήκες ή η ιδανική απόφαση.

Επαναξιολογούμε τις σχέσεις μας και αποφεύγουμε τους χειριστικούς ανθρώπους που δημιουργούν ενοχές.

Τέλος προσπαθούμε να γνωρίσουμε τον αυθεντικό μας εαυτό. Σαν ξεκίνημα, προτείνονται οι εξής ερωτήσεις:

Με τι και ποιον περνάω καλά; Κάνω αυτό που αγαπώ;
Τι ήθελα παλιότερα;  Πώς με φαντάζομαι μετά 20 χρόνια;
Πώς φροντίζω τον εαυτό μου;

Ένα μέρος αυτής της φροντίδας, είναι η αλλαγή των δυσλειτουργικών σκέψεων που μας καταδυναστεύουν!

Βιβλιογραφία:

1. Burns, D. D. (1997). Αισθανθείτε καλά! Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
2. Cohen, E. D. (2010, July 27). Dilemma Thinking may be Wrecking Your Life. Psychology Today.  Retrieved from Psychologytoday.com 3. Young, J. E., & Klosko, J. S. (1996). Ανακαλύπτοντας ξανά τη ζωή σας. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.

Αρθρογράφος: ΤΖΙΝΑ ΧΟΝΔΡΟΥ
Ψυχολόγος

e-psychology

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ