Κοινωνική Ψυχολογία: Γιατί και πότε οι ακόλουθοι υπακούν τους ηγέτες.

Η ανάπτυξη της ηγεσίας και η ικανότητα της να επηρεάζει τα άτομα για την επίτευξη των στόχων, φαίνεται να είναι ένα αναπόσπαστο εργαλείο για την εξέλιξη της ανθρώπινης φύσης.

Η Ανάγκη για Ηγεσία

Στην περίπτωση που τα άτομα, τα οποία θεωρούνται και κοινωνικά όντα, δεν είχαν την τάση να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και να οδηγούν τους άλλους ανθρώπους είτε για ν’ αντιμετωπίσουν ενδεχόμενους κινδύνους, είτε για να συντονίζουν σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, το χάος θα κυριαρχούσε.

Είναι δεδομένο ότι η επιβίωση ενός ατόμου βασίζεται στην επιβίωση της ομάδας του, κατά συνέπεια μια ομάδα που έχει αποτελεσματικό ηγέτη θα επωφεληθεί και θα ενισχύσει την επιβίωσή του. Μελέτες αναφέρουν ότι τα άτομα, που αρχικά παίρνουν πρωτοβουλίες σε μια κατάσταση, είναι πιο πιθανό να θεωρηθούν ηγέτες (Vugt et al., 2008).

Ο Gustave Le Bon στο βιβλίο του “Η Ψυχολογία των Μαζών” (1896), αναφέρει ότι οι ακόλουθοι υπολογίζονται ποσοτικά βάσει αναλογικών προτύπων, πράγμα που σημαίνει ότι ένας ακόλουθος που εισέρχεται στην ομάδα άλλων ακολούθων, χάνει την ατομική του ταυτότητα. Γίνεται “κύτταρο” ενός πλήθους που καλύπτεται από την ανωνυμία και την αριθμητική δύναμη.

Σε όλη την διάρκεια της ιστορίας και της πολιτικής, πολλοί αυταρχικοί ηγέτες χρησιμοποίησαν τις αρχές του Le Bon για να επηρεάσουν και να χειραγωγήσουν τις σκέψεις και τις δράσεις των ανθρώπων, όπως ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι (Bendersky, 2007). Μελέτες έχουν δείξει ότι οι δικτατορίες προήλθαν από την αδυναμία των ακολούθων να προστατεύσουν τα δικαιώματά τους κατά των αυταρχικών ηγετών (Vugt. Et al., 2008).  Η κοινωνική επιρροή αυξάνεται ανάλογα με τον αριθμό των πηγών επιρροής, αλλά η κοινωνική επιρροή διαφέρει ανάλογα με τους επιμέρους και τους περιστασιακούς παράγοντες.

Επίσης, η συμμόρφωση, η ενδοτικότητα ή η υπακοή ενός ατόμου εξαρτάται από τη διακύμανση των παραγόντων, όπως τα οφέλη, η στάση, η γνώση και η έκφραση ταυτότητας (MacCoun, 2012). Έτσι, η διαφοροποίηση της συμπεριφοράς των ακολούθων συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με ποιοτικά και περιστασιακά χαρακτηριστικά.

Παράγοντες και κίνητρα υπακοής

Τα άτομα θεωρούνται ιδιαίτερα ευάλωτα σε περιπτώσεις αβεβαιότητας και όταν στερούνται σταθερής αυτοπεποίθησης, καθώς και όταν ο εσωτερικός κοινωνικά προσανατολισμένος εαυτός τους υποφέρει από ασυνέπεια.

Σύμφωνα με τους Cialdini και Goldstein (2004), τα άτομα παρακινούνται να υπακούν στις εντολές, τις ανάγκες και τις απόψεις του ηγέτη με την παρουσία ανταμοιβών. Είναι απίθανο, τα άτομα να μην ασχολούνται με την κριτική αξιολόγηση του περιεχομένου των εντολών ή των απόψεων που θα έδινε ένας αρχηγός, αλλά μπορούν να παραμείνουν στα θετικά αποτελέσματα της υπακοής.

Οι άνθρωποι έχουν επίσης την τάση να συμμορφώνονται ή ακόμη και να υπακούν σε άλλα άτομα που μοιάζουν να μοιράζονται τα ίδια φαινοτυπικά (εξωτερικά εμφανισιακά) χαρακτηριστικά ή την ίδια προέλευση, πολιτισμικό πλαίσιο ή ακόμη και γενέθλια όπως αναφέρουν οι Cialdini & Goldstein.

Αυτό αναφέρεται ως ο «Στόχος του Δεσμού», συμπεριλαμβανομένης της αρεσκείας και της μιμητικής συμπεριφοράς, οι οποίες και οι δύο αποδίδονται σε ασυνείδητες διαδικασίες. Για παράδειγμα, όταν ένα άτομο μιμείται ένα άλλο άτομο, είναι πιθανότερο ότι το μιμούμενο άτομο θα αισθανθεί πιο εξοικειωμένο με το άτομο που μιμείται τη συμπεριφορά του.

Μια άλλη ανθρώπινη τάση, που θα μπορούσε να δώσει κάποιο φως στους λόγους πίσω από τις διαδικασίες κοινωνικής επιρροής και υπακοής, είναι το κίνητρο της κοινωνικής έγκρισης. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι κοινωνίες που θεωρούνται κολεκτιβιστικές είναι πιο πιθανό να προωθήσουν τη συμμόρφωση και την υπακοή σε σύγκριση με τις κοινωνίες που θεωρούνται ατομικιστικές. Επομένως, η πολιτισμική ερμηνεία της συμμόρφωσης, της ενδοτικότητας σε κοινωνικές περιστάσεις και της υπακοής φαίνεται να είναι σημαντική.

Ένα άλλο σημαντικό εύρημα που βασίζεται στην έρευνα, υποδηλώνει ότι τα άτομα μπορούν να τροποποιήσουν τη συμπεριφορά τους όχι μόνο για να ταιριάζουν με τους άλλους και να είναι κοινωνικά εγκεκριμένα, αλλά για προσωπικούς σκοπούς, όπως η αυτοεκτίμηση και η αίσθηση συγγένειας.

Τέλος, μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι η πηγή της αυτογνωσίας και της αυτοεκτίμησης του ατόμου που βασίζεται σε μια εξωτερική πηγή, όπως η επιτυχία, είναι πιο πιθανό να συμμορφώνεται ή να υπακούει σε σχέση με το άτομο που βασίζεται στην εσωτερική πηγή αυτογνωσίας. Δεδομένου ότι η αναζήτηση ουσιαστικών πληροφοριών για τον εαυτό του εσωτερικά, μπορεί να διασφαλίσει την αυτοεικόνα της συνέπειας (Cialdini & Goldstein, 2004).

Αντίληψη της κοινωνικής πραγματικότητας

Η ικανότητα ενός ατόμου να αντιλαμβάνεται την κοινωνική πραγματικότητα και ο ρόλος του σε αυτή, φαίνεται να είναι ένας κρίσιμος προγνωστικός παράγοντας της συμμετοχής του / της στη συμπεριφοριστική τροποποίηση βάσει των δεχόμενων κοινωνικών επιρροών ή εντολών.

Είναι σαφές ότι το πολιτισμικό πλαίσιο μπορεί να διαμορφώσει ή όχι τη κριτική αξιολόγηση μιας κατάστασης που η συμμόρφωση ή η υπακοή εξυπηρετούν κάποιο λειτουργικό στόχο ή στόχο επιβίωσης ή εξυπηρετούν τα συμφέροντα των αρχών.

Συμπερασματικά, η κοινωνική επιρροή που προκαλείται από την εκάστοτε ηγεσία μπορεί να αποδοθεί σε διάφορους μεμονωμένους καθώς και επιμέρους παράγοντες. Ωστόσο, οι ανάγκες των ανθρώπων για κοινωνική έγκριση, για να έχουν την αίσθηση ότι ανήκουν κάπου και για να διατηρήσουν μια σταθερή ιδέα αυτογνωσίας συσχετίζονται με τη συμπεριφοριστική τροποποίηση τους, έχοντας σαν αποτέλεσμα τη συμμόρφωση, την ενδοτικότητα και την υπακοή.

Βιβλιογραφία:

Bendersky, J. W. (2007). ‘Panic’: The impact of Le Bon’s crowd psychology on U.S. military thought. Journal Of The History Of The Behavioral Sciences, 43(3), 257-283. doi:10.1002/jhbs.20239

Cialdini, R. B., & Goldstein, N. J. (2004). Social influence: Compliance and conformity. Annual Review Of Psychology, 55591-621. doi:10.1146/annurev.psych.55.090902.142015

MacCoun, R. J. (2012). The burden of social proof: Shared thresholds and social influence. Psychological Review, 119(2), 345-372. doi:10.1037/a0027121

Van Vugt, M., Hogan, R., & Kaiser, R. B. (2008). Leadership, followership, and evolution: Some lessons from the past. American Psychologist, 63(3), 182-196. doi:10.1037/0003-066X.63.3.182

maxmag

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ