Η ξεχασμένη τέχνη της διπλωματίας Μέρος Δεύτερο

Η ξεχασμένη τέχνη της διπλωματίας Μέρος Πρώτο

Από τον Αναστάσιο Ν. Πανά

Μέρος δεύτερο

Ο Μαρκ Τουέιν είχε πει: «Το δούνε και λαβείν είναι η βάση της διπλωματίας – να δίνεις ένα και να παίρνεις δέκα». Το παράδειγμα που ακολουθεί δείχνει πόσο δίκιο είχε.

Αριστερά: προτομή του αυτοκράτορα Δομιτιανού (βασ. 81-96 μ.Χ.). Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης. Δεξιά: ρωμαϊκό γλυπτό από την Αγορά της Σμύρνης, που εικονίζει πιθανώς τον Σκοπελιανό.

Ο τύραννος και ο ρήτορας

Στο τέλος του 1ου αι. μ.Χ., ο αυτοκράτορας Δομιτιανός, επειδή πίστευε ότι το κρασί οδηγεί σε εξεγέρσεις και επαναστάσεις, διέταξε να ξεριζωθούν όλα τα αμπέλια στη Μικρά Ασία και να μην φυτευτούν άλλα. Αυτό, όπως αντιλαμβάνεται κανείς, απειλούσε με οικονομική καταστροφή όλες τις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, κυρίως όμως ήταν οδυνηρό για τη Σμύρνη η οποία έβγαζε και εμπορευόταν ένα από τα πιο φημισμένα κρασιά. Οι αντιπρόσωποι των ελληνικών πόλεων συναντήθηκαν στη Σμύσρνη κι αποφάσισαν να στείλουν κατεπείγουσα πρεσβεία στη Ρώμη για να μεταπείσουν τον αυτοκράτορα.

Ο Δομιτιανός, γιος του Βεσπασιανού και αδελφός του Τίτου, όταν ανέλαβε την εξουσία άρχισε να κυβερνά απολυταρχικά, μειώνοντας τις εξουσίες της συγκλήτου και επιβάλλοντας ένα καθεστώς που δεν απείχε πολύ από την τυραννία. Όταν οι φιλόσοφοι και οι άνθρωποι των γραμμάτων αντιτάχθηκαν στην αυταρχικότητά του, ο Δομιτιανός αντέδρασε με διώξεις, εξορίες και εκτελέσεις των αντιφρονούντων. Πολλοί φιλόσοφοι, επειδή θεωρήθηκαν ύποπτοι συνωμοσίας, φυλακίστηκαν και οι υπόλοιποι διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν την Ιταλία. Αυτόν λοιπόν τον τύραννο έπρεπε να μεταπείσει η ελληνική πρεσβεία.

Έτυχε τότε ο πιο φημισμένος ρήτορας στη Σμύρνη να είναι ο Σκοπελιανός. Σε αυτόν έπεσε ο κλήρος να πάει στον αυτοκράτορα, που τον περιέβαλαν 24 σωματοφύλακες, σε μια αποστολή λιγότερο διπλωματική και περισσότερο αυτοκτονίας, καθώς ο Δομιτιανός θεωρούσε τους φιλοσόφους και τους διανοούμενους εχθρούς του. Είχε φυλακίσει και εξορίσει πολλούς, ενώ άλλους τους είχε εκτελέσει. Ο Σκοπελιανός λοιπόν έπρεπε να μαγέψει αυτό το θηρίο σαν άλλος Ορφέας.

Αυτός οδήγησε την πρεσβεία σε τέτοια ανέλπιστη επιτυχία, ώστε όχι μόνο επιτράπηκε ξανά το φύτεμα των αμπελιών, αλλά βγήκε νέος νόμος που επέβαλε πρόστιμο σε όσους δεν φύτευαν αμπέλια! Επιπλέον ο Δομιτιανός του πρόσφερε πολλά δώρα, άξια ενός βασιλιά, και τον έστειλε πίσω στην πατρίδα του με εγκώμια και επαίνους.

Πώς πέτυχε ο Σκοπελιανός αυτό το ανέλπιστο θαύμα;

Η αλήθεια είναι ότι δεν γνωρίζουμε. Πιθανόν επειδή προσέγγισε τον Δομιτιανό ως άνθρωπο, απευθυνόμενος σε αυτόν ως φίλο, και δεν τον είδε σαν άρχοντα ή τύραννο ή κάποιον που έχει δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω στους άλλους. Κάθε άνθρωπος, όσο σκληρός, δυνατός ή παράλογος κι αν είναι, έχει μέσα του έναν πυρήνα, αυτόν που ο Επίκτητος ονομάζει «αγαθή προαίρεση». Αυτός ο πυρήνας δεν έχει καμία σχέση με τα εξωτερικά πράγματα – τις θέσεις και τις τιμές, την εξουσία, τον πλούτο και όλα αυτά που κάνουν κάποιον να ξεχωρίζει από τους άλλους. Απευθυνόμενος σε αυτόν τον πυρήνα, ο ρήτορας ανάγκασε τον Δομιτιανό να τον ξαναθυμηθεί, έτσι ώστε, προσωρινά τουλάχιστον, ο τύραννος ξέχασε ότι είναι ένας σκληρός αφέντης, έχοντας μεταφερθεί συνειδησιακά σε έναν άλλο χώρο όπου η ψυχή του ανθρώπου αναπνέει ελεύθερα, δίχως να τον βασανίζουν οι έγνοιες και οι μέριμνες που μας ανησυχούν όλους καθημερινά∙ πολύ περισσότερο κάποιον που αγωνιά για την εξουσία του κι έχει μάθει να βλέπει όσους έχουν διαφορετική γνώμη από αυτόν ως αντίπαλους και εχθρούς.

Αυτό το πέτυχε μέσω του λόγου που εκφώνησε, ο οποίος ήταν λαμπρός, όπως μας πληροφορεί ο Φιλόστρατος στους Βίους των σοφιστών. Πιθανόν να κολάκευσε τον Δομιτιανό, πιθανόν να τον έκανε να γελάσει. Το βέβαιο είναι ότι μέσα στο σκοτάδι στο οποίο είχε βυθιστεί ο τύραννος, ο Σκοπελιανός έδρασε σαν ήλιος, σαν ένας φωτεινός νους, βγάζοντάς τον από εκεί, όπως έβγαλε από το σκοτεινό άντρο της στο φως την Λερναία Ύδρα ο Ηρακλής καθιστώντας την έτσι ακίνδυνη. Γιατί κάθε ύπαρξη, όσο ταπεινή ή φοβερή κι αν είναι, στρέφεται προς το φως για να πάρει ζωή, ώστε κάποτε να απελευθερωθεί από τα δεσμά.

Γνωρίζοντας τον τρόπο με τον οποίο συνέτασσαν τους λόγους τους τότε οι ρήτορες, δεν θα απείχαμε πολύ από την αλήθεια αν λέγαμε ότι στην αρχή της ομιλίας του ο Σκοπελιανός προσπάθησε, με λόγια μαλακά και κολακευτικά, να καταπραΰνει την καχυποψία του τυράννου. Στη συνέχεια άρχισε να τον συμβουλεύει για το επίμαχο θέμα, που ήταν τα αμπέλια, μιλώντας του ως φίλος και λέγοντας ότι ο Διόνυσος/Βάκχος είναι το θεϊκό στοιχείο μέσα στον άνθρωπο που έχει πεθάνει και πρέπει να αναστηθεί. Διατάσσοντας να ξεριζωθούν τα αμπέλια, σύμβολο του θεού, είναι σαν να διέταζε να ξεριζωθεί η ψυχή μέσα από τον άνθρωπο. Πιθανόν να του αφηγήθηκε την ιστορία του Πενθέα και να του θύμισε το τραγικό τέλος που είχε όταν θέλησε να τα βάλει με τον θεό. Συνεχίζοντας να μιλά ατάραχα και συγκεφαλαιώνοντας συμβούλεψε τον αυτοκράτορα να γίνει συνλειτουργός του θεού και συμπότης του, επιτρέποντας στους ανθρώπους να συνεχίσουν να κάνουν σπονδές στον Βάκχο, συμπεριλαμβάνοντας τώρα στις επικλήσεις τους και το όνομα του βασιλιά ως σωτήρα και προστάτη τους.

Ο Ντένις Ρόντμαν με τον Κιμ Γιονγκ Ουν κατά την επίσκεψη του πρώτου στη Βόρεια Κορέα το 2014.

Ντένις Ρόντμαν: διπλωματία in vivo

Αυτή την περίοδο ο κόσμος κρατά την ανάσα του βλέποντας να κλιμακώνεται η αντιπαράθεση μεταξύ Βόρειας Κορέας και Ηνωμένων Πολιτειών, ιδίως μετά την δοκιμή που πραγματοποίησε η πρώτη με βόμβα υδρογόνου, με τον Κιμ Γιονγκ Ουν να απειλεί ότι θα χτυπήσει με πυραύλους αμερικανικό έδαφος και τον Ντόναλντ Τραμπ να απαντά «εάν η Βόρεια Κορέα μας απειλήσει, τότε θα βρεθεί αντιμέτωπη με φωτιά και οργή τέτοια που δεν έχει δει ξανά ο κόσμος». Μια ακόμη απόδειξη του ισχυρισμού μας ότι η διπλωματία έχει πεταχτεί στα σκουπίδια.

Αυτό που αδυνατεί να κάνει σήμερα η κάπως καουμπόικη αμερικανική εξωτερική πολιτική και οι διπλωμάτες καριέρας με τις ακριβοπληρωμένες περγαμηνές, το έκανε ένας πρώην μπασκετμπολίστας, ο Ντένις Ρόντμαν, που από το 2013 έχει επισκεφτεί τη Βόρεια Κορέα έξι φορές και έχει έρθει κοντά με τον Κιμ Γιονγκ Ουν, με τον οποίο, όπως λέει, διατηρεί μια γνήσια φιλία.

Μιλώντας στο περιοδικό DuJour, ο Ρόντμαν διέλυσε το μύθο ότι ο Κιμ είναι ένας επικίνδυνος και παρανοϊκός ηγέτης, επισημαίνοντας πως είναι ένας απλός άνθρωπος «ακριβώς όπως οποιοσδήποτε άλλος», που «δεν θέλει να βομβαρδίσει κανέναν».

«Κάνει αστεία και του αρέσει να παίζει μπάσκετ, πινγκ πονγκ και να κολυμπάει. Αγαπάει την αμερικάνικη μουσική της δεκαετίας του 1980. Κάνει καραόκε… Έχει ένα συγκρότημα με 13 κορίτσια που παίζουν βιολί… Αγαπάει τους Doors και τον Τζίμι Χέντριξ… Όταν πήγα για πρώτη φορά, η μπάντα έπαιξε για τέσσερις ώρες μόνο δύο τραγούδια: τα σάουντρακ του Ρόκι και του Ντάλας».

Και ολοκλήρωσε το πορτρέτο του Κιμ λέγοντας: «Όταν πήγα για πρώτη φορά εκεί (το κράτος) ήταν έτσι… κομμουνιστικό. Στεγνό και θλιβερό… Όπως στο The Walking Dead. Αλλά την τρίτη φορά που πήγα στην Πιονγκγιάνγκ άλλαξαν πολλά… Χτίζει όλα αυτά τα νέα συγκροτήματα και τα ξενοδοχεία. Δημιούργησε το μεγαλύτερο πάρκο νερού στον κόσμο, ένα χιονοδρομικό κέντρο και μια μεγάλη αίθουσα μπόουλινγκ».

Μίλησαν και για τα πυρηνικά όπλα που διαθέτει η Βόρεια Κορέα. «Ο λόγος για τον οποίο έχει πυρηνικές βόμβες (o Κιμ Γιονγκ Ουν) είναι επειδή ξέρει ότι οι Αμερικανοί μπορεί να επέμβουν. Μου είπε: “Δεν θέλω να βομβαρδίσω κανέναν. Αλλά έχουμε πυρηνικά όπλα επειδή είμαστε μια τόσο μικρή χώρα… Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας”… Θέλουν απλώς οι Αμερικανοί και η κυβέρνησή τους να ξέρουν ότι δεν μισούν τους Αμερικανούς. Θέλουν να συνεργαστούν με τις ΗΠΑ».

Αναμφίβολα, η in vivo (και μερικές φορές in vino) επιρροή του Ρόντμαν πάνω στον βορειοκορεάτη ηγέτη ήταν θετική σε αντίθεση με την in vitro συμπεριφορά του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Τον έκανε να νιώσει ότι δεν είναι απομονωμένος, ότι είναι κι αυτός μέλος της μεγάλης ανθρώπινης οικογένειας και τον ενέπνευσε να ασχοληθεί με έργα ειρηνικά. Με τις επισκέψεις του έσπασε τρόπον τινά το εμπάργκο και τις κυρώσεις που έχουν επιβάλει ο ΟΗΕ και οι άλλες χώρες στη Βόρεια Κορέα, απαγορεύοντας μεταξύ άλλων να εισαχθούν στη χώρα φάρμακα πρώτης γραμμής και μηχανήματα απαραίτητα για διαγνωστικές εξετάσεις, με αποτέλεσμα να πλήττεται η δημόσια υγεία και ο λαός της Βόρειας Κορέας.

Ο Ντένις Ρόντμαν αφηγείται κάποιο αστείο στον Κιμ Γιονγκ Ουν σε μια από τις επισκέψεις του.

Ο τύραννος και ο ποιητής

Θα κάνουμε περισσότερο εναργή την εικόνα που θέλουμε να δώσουμε με ένα παράδειγμα άσκησης κακής διπλωματίας. Αν και έχουν περάσει από τότε δύο χιλιάδες τετρακόσια χρόνια, επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο τα όσα αναφέραμε πιο πάνω.

Υπάρχουν άνθρωποι ωμοί, δεσποτικοί και φιλόδοξοι που όταν τύχει και πάρουν στα χέρια τους την εξουσία, γίνονται ακόμη χειρότεροι, καθώς στον κακό χαρακτήρα τους προστίθεται και η κακία που έχει από τη φύση της η εξουσία. Στην αρχαιότητα αυτούς τους αποκαλούσαν τυράννους και ένας από τους πιο ονομαστούς ήταν ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος, ο τύραννος των Συρακουσών. Αυτός αφού απελευθέρωσε τις Συρακούσες από τους Καρχηδόνιους, κατέλαβε το 405 π.Χ. πραξικοπηματικά την εξουσία και τη διατήρησε για 38 χρόνια, εξοντώνοντας τους αντιπάλους του και θανατώνοντας πολλούς συμπολίτες του για να προμηθευτεί χρήματα δημεύοντας τις περιουσίες τους.

Όπως είπαμε και πιο πάνω, δεν υπάρχει άνθρωπος καθ’ ολοκληρίαν κακός ή καλός. Κάθε άνθρωπος είναι μείγμα θετικών και αρνητικών ιδιοτήτων, αδυναμιών και αρετών, έχοντας ορισμένα τμήματα της ψυχής του φωτεινά και άλλα βυθισμένα στο σκοτάδι και την άγνοια. Το θέμα είναι ποιο από τα δύο υπερτερεί, αν δηλαδή είναι περισσότερα τα φωτεινά τμήματα ή αν είναι περισσότερα τα σκοτεινά. Και γι’ αυτό αποκαλούμε πνευματικά εξελιγμένο εκείνον που καταφέρνει να μεταστοιχειώσει τα αρνητικά τμήματα της ψυχής του σε θετικά, τα ελαττώματα και τις αδυναμίες του σε αρετές και το σκοτάδι που μέσα του σε φως. Το ζήτημα είναι πού θα επικεντρωθεί κάποιος – στα θετικά ή στα αρνητικά στοιχεία του άλλου;

Έτσι κι ο Διονύσιος, μπορεί να ήταν τύραννος, θεωρούσε όμως τον εαυτό του μεγάλο ποιητή και στην αυλή του φιλοξενούσε ποιητές και φιλοσόφους επειδή του άρεσε να τον κολακεύουν όταν τους διάβαζε τα έργα που είχε γράψει. Και αυτή ήταν η θετική πλευρά του χαρακτήρα του.

Ανάμεσα στους διανοούμενους που φιλοξενούσε ήταν και ο τραγικός ποιητής Αντιφών από την Αθήνα (δεν πρέπει να συγχέεται με τον ρήτορα Αντιφώντα). Αυτός, αν και ο ίδιος ήταν μέτριος ποιητής και χωρίς να εκτιμά ότι τρωγόπινε στην αυλή του τυράννου και δεχόταν από αυτόν χρήματα, συνήθιζε να εξευτελίζει τις τραγωδίες του Διονύσιου, που για τον Διονύσιο ήταν σημαντικότερες ακόμη και από την εξουσία.

Μια μέρα που ο Διονύσιος ρώτησε ποιο μέρος της γης βγάζει τον καλύτερο χαλκό, ο Αντιφών είπε: «Ο καλύτερος είναι της Αθήνας, από τον οποίο έχουν κατασκευαστεί τα αγάλματα του Αρμόδιου και του Αριστογείτονα», αναφερόμενος στους δύο ήρωες της δημοκρατίας που σκότωσαν στην Αθήνα τον τύραννο Ίππαρχο. Αυτά τα λόγια τον οδήγησαν στον θάνατο με την κατηγορία ότι υπονομεύει ότι υπονομεύει την εξουσία του Διονύσιου και προσπαθεί να στρέψει τους Σικελιώτες εναντίον του.

Όπως παρατηρεί εύστοχα ο Φιλόστρατος, «ο Αντιφών διέπραξε μέγα σφάλμα ερχόμενος σε σύγκρουση με τον τύραννο, κάτω από την εξουσία του οποίου επέλεξε να ζει και όχι στο δημοκρατικό καθεστώς της πατρίδας του. Επιπλέον, αποτρέποντας τον Διονύσιο από την συγγραφή τραγωδιών, στην πραγματικότητα τον απέτρεπε από το να είναι ήρεμος, επειδή τέτοιου είδους ενασχολήσεις κάνουν τους ανθρώπους αμέριμνους∙ και ειδικότερα οι τύραννοι είναι πιο ανεκτοί για τους υπηκόους τους όταν είναι χαλαροί μάλλον παρά σε υπερδιέγερση∙ διότι, αν είναι χαλαροί, θα κάνουν λιγότερους φόνους, θα διαπράξουν λιγότερες βίαιες πράξεις και αρπαγές.

»Ο τύραννος που ασχολείται με την τραγωδία, μοιάζει με γιατρό που είναι άρρωστος και προσπαθεί να θεραπεύσει τον εαυτό του. Εκτός αυτού, η σύνθεση των μύθων, οι μονωδίες, οι ρυθμοί του χορού και η παρουσίαση στη σκηνή χαρακτήρων, οι περισσότεροι των οποίων πρέπει να έχουν ήθος χρηστό, μεταβάλλουν την αδιαλλαξία και ωμότητα των τυράννων, όπως τα φάρμακα γιατρεύουν τις αρρώστιες. Αυτά δεν πρέπει να θεωρηθούν κατηγορίες σε βάρος του Αντιφώντα, αλλά συμβουλές που απευθύνονται σε όλους, για να μην προκαλούν τους τυράννους ούτε να εξοργίζουν ανθρώπους με χαρακτήρα κτηνώδη».

youmagazine

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ