Έβδομη Πύλη: Τα μυστηριώδη αρχέτυπα

Από τον Ανδρέα Τσάκαλη

Τα αρχέτυπα είναι η γλώσσα του ασυνείδητου, και βρίσκονται πίσω από καθετί που λέμε, σκεπτόμαστε ή πράττουμε στην καθημερινή ζωή.

Σχέδιο του Θεόδωρου Πελεκάνου το 1478, από μια χαμένη αλχημιστική πραγματεία του Συνέσιου (373–414), επισκόπου Πτολεμαΐδας στην Πεντάπολη της Λιβύης. Τα τέσσερα ανθρώπινα πόδια στην κοιλιά του ερπετού συμβολίζουν τον ανδρόγυνο χαρακτήρα του. Πηγή: Wikimedia Commons

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ η λέξη αρχέτυπο προέρχεται από τις λέξεις «αρχή» και «τύπος». Το αρχέτυπο είναι ένα αρχικό πρότυπο, από το οποίο μπορεί κανείς να κάνει αντίτυπα. Αναφέρεται σε μια μοναδική ιδέα ή αρχή που πηγάζει από κάποια αρχέγονη πηγή και εκδηλώνεται με σύμβολα, τα οποία συνθέτουν μια συναρπαστική εικόνα.

Αρχέτυπα υπάρχουν πολλά, μπορούμε όμως να θεωρήσουμε ότι στην πραγματικότητα υπάρχει ένα και μόνο κοσμικό αρχέτυπο, κατά τον τρόπο που οι φιλόσοφοι της αρχαιότητας (Παρμενίδης και άλλοι) απέδειξαν ότι όλα ανάγονται στο Ένα και το πλήθος προβάλλει από αυτό. Παρόμοια, από αυτό το ένα αρχέτυπο, που είναι βασικό, προέρχονται όλα τα υπόλοιπα.

Ο Καρλ Γιουνγκ είναι ο πρώτος που έδωσε τον ορισμό του αρχέτυπου. Ο Γιουνγκ εντόπισε την πηγή όλων των αρχετύπων στη συλλογική ή παγκόσμια ψυχή (συλλογικό ασυνείδητο), σαν αρχαϊκό λείψανο που κληρονομείται σαν προγονική μνήμη. Όπως κληρονομούνται τα φυσικά χαρακτηριστικά, που ανάγονται σε αρχέγονες βιολογικές μορφές, έτσι κληρονομείται και αυτή η μνήμη με τη μορφή αρχέγονων, αρχετυπικών εικόνων.

Αρχετυπικά όνειρα

«Εν το παν». Σχέδιο από το έργο της Κλεοπάτρας της Αλχημίστριας (3ος αι. μ.Χ.)

Θαμμένα στα βάθη του ασυνείδητου, τα αρχέτυπα αναδύονται μερικές φορές στα όνειρα ή στο διαλογισμό. Επειδή τα αρχετυπικά όνειρα είναι σπάνια, για τούτο είναι αλησμόνητα και απίστευτα. Και επειδή αποτελούν μια συμβολική φόρμουλα χωρίς κάποιο συνειδητό ισοδύναμη, πείθουν το άτομο –τουλάχιστον τη στιγμή του ονείρου– ότι του αποκαλύπτουν ανεξιχνίαστα μυστικά του σύμπαντος.

Δυστυχώς, όμως, κατά το ξύπνημα, ξεχνάει κανείς αυτές τις αποκαλύψεις και το μόνο που απομένει είναι μια βαθιά εσωτερική εντύπωση.

Το αρχέτυπο στο όνειρο που ακολουθεί έχει διάφορα νοήματα σε διαφορετικά επίπεδα, ανάλογα με την κοσμοθεωρία, τις εμπειρίες και τη δυνατότητα κατανόησης του καθενός.

Σαν αρχέγονη εικόνα, ο μυθολογικός δράκοντας συμβολίζει την ενεργητικότητα του ατόμου και τη δυναμική και ζωογόνα ενέργεια του πλανήτη. Αλλά τι συμβολίζει στο παρακάτω όνειρο;

«Βρέθηκα σε έναν ερημικό τόπο, όπου υπήρχαν πολλά φίδια. Ψηλά στον ουρανό είδα ένα μεγάλο δράκοντα. Το όνομά του ήταν Πυθαγόρας. Καθώς κατέβαινε ο δράκοντας, έπαιρνε τη μορφή δακτυλίου. Παρατήρησα ότι ο οφιοειδής δακτύλιος είχε πολλά τμήματα κι ένα από αυτά προβλήθηκε έως εμένα».

Το όνειρο συνοδεύεται και από ένα σχόλιο του ίδιου του ονειρευόμενου. Το άτομο έκανε μια ανορθόδοξη ετυμολογική ανάλυση του ονόματος «Πυθ-αγόρας» (πυθώνων αγορά, δηλαδή τόπος όπου συχνάζουν δράκοντες) και νόμισε πως το όνειρο έδειχνε κάποια σχέση του με τη φιλοσοφία του Έλληνα σοφού. (Στην αρχαιότητα οι σοφοί ονομάζονταν «δράκοντες της σοφίας»).

Ενώνοντας τα κομμάτια

Ανεξάρτητα από το σχόλιο και την ερμηνεία, ο δακτυλιοειδής δράκοντας μας θυμίζει το φίδι που τρώει την ουρά του και φέρει την επιγραφή «Εν τω παν» συνδέεται με το αλχημιστικό έργο.

Είναι επίσης γνωστό ότι ο δράκοντας είναι σύμβολο της σοφίας. Έτσι εδώ τονίζεται η ανάγκη να ενώσει τα τμήματά της η οντότητα, που στο όνειρο ονομάζεται «Πυθαγόρας», προκειμένου να δημιουργηθεί ένα ενιαίο, λειτουργικό και εναρμονισμένο σύνολο, όπως όφειλε να κάνει ο Όσιρις του μύθου ή ο μύστης στα Μυστήρια της Ίσιδας και του Όσιρη.

Πράγματι είναι δύσκολο να ενώσει κανείς τα διαφορετικά κομμάτια από τα οποία αποτελείται, και που διασκορπίζει κατά τη διάρκεια της ζωής του σε διάφορα πράγματα, να τα συγκεντρώσει σε ένα ολοκληρωμένο, αρμονικό σύνολο, καθώς σκεπτόμαστε συνεχώς άλλα πράγματα, άλλα πράγματα κάνουμε και άλλα επιθυμούμε.

Κατά τον ίδιο τρόπο, η ζωή μας αποτελείται από διάφορα κομμάτια τα οποία αδυνατούμε να ενώσουμε σε ένα ενιαίο σύνολο. «Οι άνθρωποι πεθαίνουν επειδή δεν μπορούν να ενώσουν την αρχή με το τέλος». Τα αινιγματικά αυτά λόγια ανήκουν στον Αλκμαίωνα Πειρίθου, τον Κροτωνιάτη γιατρό και φιλόσοφο που άκμασε περί το 500 π.Χ.

Ο Ουροβόρος στον πάπυρο Dama Heroub της 21ης δυναστείας. Το φίδι ή δράκος που τρώει
την ουρά τουεντοπίζεται για πρώτη φορά στην αρχαία Αίγυπτο, γύρω στο 1600 π.Χ.
Πηγή: Wikimedia Commons

Ωστόσο, η πλούσια συμβολική εικονοπλασία που χρησιμοποιείται από τη γλώσσα του ασυνείδητου, βρίσκεται πίσω από κάθε λέξη, σκέψη, πράξη και ενέργεια που λέμε, σκεπτόμαστε ή κάνουμε. Αλλά αφού αυτή η εικονοπλασία επισκιάζεται κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης από τις ασχολίες, τη συνομιλία και τις λεκτικές μορφές επικοινωνίας, περνάει απαρατήρητη.

Εκτός από τους έμπειρους διαφημιστές και δημοσιογράφους που ξέρουν ότι ορισμένα σχέδια, σλόγκαν, λέξεις-κλειδιά και μουσικά μοτίβα ελκύουν την προσοχή, η πλειοψηφία των συμβόλων που μας περιβάλλει παραμένει άγνωστη στους περισσότερους ανθρώπους.

Αν και οι εσωτερικές και βαθύτερες έννοιες αποκαλύπτονται μέσω αρχετυπικού συμβολισμού, αυτός λειτουργεί τόσο στα εξωτερικά όσο και στα εσωτερικά πεδία. Επίσης φαίνεται να κρύβει και ταυτόχρονα να αποκαλύπτει, γιατί ένα όνειρο, που φαινομενικά κρύβει κάτι στο συμβολισμό του, στην πραγματικότητα προσφέρει εκείνο που ο ονειρευόμενος ήδη γνωρίζει ασυνείδητα, αλλά αρνείται να δεχτεί, να πιστέψει, να αναγνωρίσει και να συνειδητοποιήσει.

Όταν όμως το κάνει, όταν φέρει στο φως στην αλήθεια και τη συνειδητοποιήσει, τότε του αποκαλύπτεται και ο δρόμος που πρέπει να ακολουθήσει.

Ο Ουροβόρος όφις στη χημεία. Ο τύπος του Βενζολίου που είδε στον ύπνο του
ο Αύγουστος Κεκουλέ το 1865 είχε αυτή τη μορφή. Πηγή: Wikimedia Commons

Το όραμα του Κεκουλέ

«Έστρεψα την πολυθρόνα μου προς τη φωτιά και χαλάρωσα τόσο που ένιωσα πια κοιμισμένος. Τα μικροσκοπικά άτομα άρχισαν πάλι να πηγαινοέρχονται πάνω κάτω μπροστά στα μάτια μου. Σχημάτιζαν μακρόστενες αλυσίδες, πολλά ήταν ενωμένα σφικτά μεταξύ τους, βρίσκονταν όμως σε αδιάκοπη κίνηση. Έβλεπα τις αλυσίδες να μπλέκονται και να περιστρέφονται σαν να ήταν μακρόστενα φίδια. Ένα όμως από αυτά τράβηξε έντονα την προσοχή μου. Τι ήταν αυτό εκεί κάτω; 

»Ένα από τα φίδια είχε δαγκώσει την ίδια την ουρά του και στριφογύριζε μπροστά στα μάτια μου…

»Ξύπνησα με μια ξαφνική έκλαμψη. Όλη την υπόλοιπη νύχτα την πέρασα βγάζοντας τις συνέπειες αυτής της υπόθεσης.

»Λοιπόν, κύριοι, ας μάθουμε να ονειρευόμαστε και τότε ίσως βρούμε την αλήθεια».

Ο άνθρωπος που είδε στον ύπνο του  τον χημικό τύπο του βενζολίου, αυτόν δηλαδή τον οποίο οι συνάδελφοί του χρόνια ολόκληρα κυνηγούσαν, ήταν o χημικός Αύγουστος Φρειδερίκος Κεκουλέ.

Το μονοπάτι που θα οδηγούσε τους χημικούς στις κυκλικές ενώσεις είχε ανοίξει. Ήταν το έτος 1865…

youmagazine

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ