Πότε κι από ποιόν κτίστηκαν τα ιταλικά κτήρια της Ρόδου!

Ο Στάμος Παπασταματίου, δίνει τις πληροφορίες από το πλούσιο αρχείο του

Πώς θα ήταν η Ρόδος αν δεν είχε τα ιταλικά κτήριά της; Ρητορικό το ερώτημα!

Οι Ιταλοί κατακτητές έκαναν τη Ρόδο ομορφότερη, αυτό δεν μπορείς παρά να τους το αναγνωρίσεις. Ροδίτες δούλεψαν για να τα χτίσουν, αλλά οι αποφάσεις ήταν δικές τους και οι σχεδιασμοί.

Άλλωστε σήμερα δεν μας ενδιαφέρει η πατρότητα των κτηρίων, αλλά το ότι υπάρχουν κι οι σύγχρονοι πολλές φορές δεν έχουν τη δυνατότητα ούτε να τα συντηρήσουν! Εδώ είν΄ το θέμα.

Όπως επίσης και το ότι οι Ιταλοί έφτιαξαν Γκολφ, στη Ρόδο του 1930, κι η Ρόδος του 2016 δεν έχει. Αλλά αυτή είναι μια ιστορία που θα την πούμε μια άλλη φορά.

Ο Στάμος Παπασταματίου, αρχιτέκτονας με κουλτούρα ιταλική και γνώσεις, έχει εξαιρετικό αρχείο που αφορά την ιστορική μας κληρονομιά. Του ζήτησα να δούμε ένα- ένα τα κτήρια της πόλης. Πότε χτίστηκαν κι από ποιόν.

Τις τελευταίες μέρες ήρθε και πάλι το θέμα στην επικαιρότητα!

ΕΡ.  Οι Ιταλοί  φαίνεται ότι προχώρησαν αμέσως με την άφιξή τους σε καίριες παρεμβάσεις, που έδιναν εκτός των άλλων και το δικό τους χρώμα και αισθητική στο νησί!
Το αρχιτεκτονικό έργο τόσο σε επίπεδο κτηρίων όσο και σε πολεοδομικές και χωροταξικές επεμβάσεις και σχέδια, το οποίο παρήχθη κατά την περίοδο της ιταλικής κατοχής, είναι εντυπωσιακό σε μορφολογία, πληρότητα και όγκο. Εμείς εδώ σήμερα θα μιλήσουμε μόνο τεχνικά, χωρίς να εξετάσουμε κανένα άλλο παράγοντα: εθνικό, οικονομικό ή άλλο. Οι Ιταλοί, στην αρχή προσπάθησαν να πείσουν ότι ήρθαν ως ελευθερωτές. Μετά τους καλάρεσε η Ρόδος, ήταν μια πολύ καλή βάση για να ελέγχουν όλη την Ανατολική Μεσόγειο.

ΕΡ.  Ποιό ήταν το πρώτο που έκαναν και άνοιξαν το δρόμο για μεγάλες παρεμβάσεις στις χρήσεις γης και στην αρχιτεκτονική;
Είναι χαρακτηριστικό ότι όλες οι αποικίες οι Ιταλικές, (Αβησσυνία, Λιβύη και άλλες) ανήκαν στο υπουργείο Αποικιών της Ιταλίας, ενώ η Δωδεκάνησος ήταν αυτόνομη διοικητικά, υπαγόταν στο υπουργείο Εξωτερικών της Ιταλίας και λεγόταν «Governo dele Isole Italiane Dell Egeo», δηλαδή Κυβέρνηση των Ιταλικών Νήσων του Αιγαίου. Από την πρωτη στιγμη της κατοχής , με διάταγμα  του στρατηγού Porta της 28/4/20 η περιοχή γύρω από τα τείχη της παλιάς πόλης κηρύσσεται “zona monumentale” δηλαδή «μνημειακή ζώνη» με αποτέλεσμα τον ασφυκτικό έλεγχο οποιασδήποτε κατασκευής και άλλης διακαιοπραξίας καθώς και δικαιωμα απαλλοτρίωσης.Ο πρώτος πολιτικός διοικητής δε ο Μάριο Λάγκο, ήταν ένας ικανότατος διπλωμάτης ο οποίος έβγαλε ένα διάταγμα (11 Απριλίου 1924) με το οποίο γινόταν δυνατό να διαταχθούν  απαλλοτριώσεις όλων των εκτάσεων και των κτηρίων τα οποία σχεδόν στο σύνολό τους είχαν Τούρκοι στην κατοχή τους. Σύμφωνα με αυτό το διάταγμα όλες οι εκτάσεις γύρω από τα τείχη της Ρόδου, απαλλοτριώθηκαν για λόγους κοινής ωφέλειας.

ΕΡ. Ισχύει ότι το κέντρο της πόλης ήταν ένα απέραντο νεκροταφείο κατά την Οθωμανική κατοχή;

Το 1926 λοιπόν έγινε το Ρυθμιστικό Σχέδιο της πόλης της Ρόδου, ανάλογο μ΄ αυτά που υπάρχουν σε όλα τα κράτη της Δύσης, αλλά όχι και στην Ελλάδα. Η Ρόδος λοιπόν από το 1926  είχε πολεοδομικό σχεδιασμό  που καθόριζε την επεκταση της πόλης και τις χρήσεις της γης. Έτσι αναδείχτηκε το μνημείο της Παλιάς Πόλης. Μέχρι τότε γύρω από τα τείχη είχε νεκροταφεία τούρκικα. Τά διάταγματα περί προστασίας του 1920 και 1924 ήταν πρωτοποριακό πολεοδομικά, ακόμα και για την ίδια την Ιταλία. Περνώντας ο καιρός το διάταγμα αυτό εφαρμόστηκε και για άλλα σημεία της πόλης της Ρόδου όπως η περιοχή της Ακαδημίας, του Εθνικού, του Δημαρχείου, κι έτσι απαλλοτριώθηκαν και εκτάσεις ιδιωτών αφού είχαν σχεδιάσει να χτίσουν μέχρι την περιοχή του  Άη Γιάννη, του Νηρέα και μέχρι το Βενετόκλειο. Αρχίζουν να κάνουν υποδομές: δρόμους, ύδρευση, αποχέτευση, φωτισμούς, και κτήρια διοικητικά και στρατιωτικά.

ΕΡ. Ποια αρχιτεκτονικά στιλ ακολούθησαν;
Είχαν πρότυπα αναγεννησιακά, μπαρόκ, βενετσιάνικα, γοτθικά και αραμπέσκ.
Κτήρια με εκλεκτικό στιλ είναι: το Ταχυδρομείο, η Τράπεζα της Ιταλίας (Τράπεζα Ελλάδος σήμερα), ο Κεντρικός Στρατώνας (Κτήριο Αστυνομίας δηλαδή Τμήμα Τάξης), Διοικητήριο (Περιφέρεια) η Καλλιθέα, το Έλλη, ο Ναυτικός Όμιλος, Η Ακαδημία 
Κτήρια Αραμπέσκ
Η Νέα Αγορά και το ξενοδοχείο των Ρόδων (πρώτη μορφή)
Φασιστικό Στιλ (Μνημειακό)
Το Δικαστήριο, το Θέρμαι, η Καπνοβιομηχανία, το σημερινό Χημείο (στις 100 Χουρμαδιές),  και το Κτήριο των Προσκόπων (απέναντι από την Ακαδημία).
Διεθνές Στιλ
Αλευρόμυλος με το σιλό, Σαν Φραγκίσκο, Εθνικό Θέατρο, Ενυδρείο.

 

ALBERGO DELLE ROSE

ΕΡ.  Έχετε τα στοιχεία και είναι πολύ ενδιαφέρον να τα δώσουμε στη δημοσιότητα. Τις χρονολογίες που χτίστηκαν και τους αρχιτέκτονες που τα επέβλεψαν, με βάση σπάνιες ιταλικές εκδόσεις που έχετε στην κατοχή σας. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν αυτή την καταγραφή!
Πέρα από τα κτήρια στα οποία θα κάνουμε αναφορά και βρίσκονται στην πόλη της Ρόδου, έχτισαν πολλά κτήρια και στα χωριά στα οποία δεν θα αναφερθούμε εδώ. Να πούμε μόνο για το Έλαφος και Ελαφίνα ότι το έχτισαν από το 1928 έως το 1930 από τον αρχιτέκτονα  Πετράκο. Και τον Φιλέρημο από το 1931 έως 1933 πάλι από  τον αρχιτέκτονα  Πετράκο. Επίσης οι περισσότεροι από τους Ιταλούς Αρχιτέκτονες ήταν κάτοικοι Ρόδου, εκτός από τους αρχιτέκτονες του Καστέλο και του Νοσοκομείου για τα οποία θα μιλήσουμε.

Ιταλικά Κτήρια
Το ξενοδοχείο των Ρόδων χτίστηκε από το 1925 έως το 1927  από τους αρχιτέκτονες Πλατανία και Φλορεστάνο Ντι Φάουστο
Το Θέρμαι το 1937 με αρχιτέκτονα τον Πετράκο
Η Στρατιωτική Λέσχη το 1932 από τον Μπερναμπίτι
Το Κτήριο της Αρχιεπισκοπής από το 1925 έως το 1929 από τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο και τον Πετράκο

Το Στάδιο, το οποίο ονόμασαν «Στάδιο Μουσολίνι» ξεκίνησε το 1932 από  τον αρχιτέκτονα Μπερναμπίτι. Είχε και ποδηλατόδρομο.
Η Οικοκυρική (Σχολείο)  Τότε δίδασκαν καλόγριες μοναχές. Το 1926 από τους Πετράκο και Φλορεστάνο Ντι Φάουστο
Η Τράπεζα της Ιταλίας (Ελλάδος σήμερα) 1931 έως το 1933  με αρχιτέκτονες τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο  και τον Τζιλ

Banco di Roma (Εθνική τράπεζα στην Παλιά Πόλη) το 1930 από τον Μπερναμπίτι
Λέσχη Προσκόπων Το 1932 από τους Λομπάρντι και Μπερναμπίτι
Λιμεναρχείο   1926 έως 1927 από τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο και τον Μποκαλάτε
 Δημαρχείο  1936 έως το 1939 από τον Μπερναμπίτι
Συγκρότημα Λαϊκών Κατοικιών (επί της Κορδικτώνος και σε όλο το τετράγωνο  είχαν φτιάξει λαϊκές κατοικίες) από το 1941 έως το 1942 Πετράκο
Καζέρμα  (απέναντι από την Πυροσβεστική το Τμήμα Τάξης) από το 1925 έως 1926 Φλορεστάνο Ντι Φάουστο  και Πετράκο

 

Νέα Αγορά

Σχολή Χωροφυλακής 1924 έως 1926 Φλορεστάνο Ντι Φάουστο
Σαν Φραγκίσκο Εκκλησία 1936 έως 1939 Μπερναμπίτι

Ευαγγελισμός 1924 έως 1925 από τους Φλορεστάνο Ντι Φάουστο και Μπερναμπίτι. Πρόκειται για αντιγραφή της παλιάς εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη που είχαν χτίσει οι Ιππότες μπαίνοντας από την κεντρική είσοδο του Καστέλο (δίπλα από το Τούρκικο Σχολείο). Χτίστηκε με βάση γκραβούρες περιηγητών της Ρόδου, του Ρόττιερς του 1828 και Φλαντέν το 1853. Επρόκειτο για τον καθεδρικό ναό των Ιπποτών  μέσα στη Μεσαιωνική Πόλη. Ο ναός αυτός γκρεμίστηκε το 1856 διότι σύμφωνα με καταγεγραμμένες μαρτυρίες έπεσε κεραυνός ή πάνω σε αυτόν ή δίπλα του όπου οι Τούρκοι είχαν δημιουργήσει αποθήκη πυρομαχικών.

Κιόσκι Μουσικής (Τρούλος) το 1929 από τον Πετράκο
Νεκροταφεία Καθολικό, Μουσουλμανικό, Εβραϊκό. Το 1924 από τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο
Λέσχη Κυνηγών (στο πίσω μέρος των Δικαστηρίων στην αυλή με το κιόσκι)  1923 έως 1925 από τον Ντιφάουστο και τον Πετράκο

 

Ακταίον και Δικαστήριο

Ακταίον  1925 έως  1927 από τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο. Ολοκληρώθηκε το 1930
Έως τότε το κτήριο που σε ένα μέρος του προϋπήρχε, στέγαζε την Λέσχη των Ρεφορμιστών Νεότουρκων του Κομιτάτου Ένωση και Πρόοδος ( Κεμαλική Ένωση) που μάχονταν το Σουλτάνο. Με εντολή του Μάριο Λάγκο το 1924 ο Φλορεστάνο Ντι Φάουστο ξεκίνησε την ανακατασκευή του κτηρίου και έκανε επεκτάσεις.

Βίλα Κορώνα (κτήριο που λειτουργεί ο Δήμος δίπλα στο Ρόντα). Το 1927 από το Φλορεστάνο Ντι Φάουστο
Κομάντο Μαρίνα  (Παλιό Στρατολογικό Γραφείο) Ήταν το Ναυαρχείο στο οποίο βρισκόταν και το γραφείο του Ιταλού Ναυάρχου Το 1926 από τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο
Τελωνείο και  Λιμεναρχείο (εντός του Τουριστικού Λιμανιού)  1932 έως 1935 από τον Πετράκο
Το κτήριο που στεγάζεται σήμερα η Πυροσβεστική χρησιμοποιείτο ως Γκαράζ  Το 1924 έως το 1928 από τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο
Γκολφ (στην περιοχή Κορακόνερο λίγο μετά από τα νεκροταφεία στο δρόμο για Καλλιθέα). Το 1928 από τον Μπερναμπίτι

Καλλιθέα 1928 έως το 1930 από τον Μπερναμπίτι και τον Λομπάρντι
Καλλιθέα (το σπίτι του Κηπουρού). Το 1931 από τον Μπερναμπίτι  
Ενυδρείο  1934 έως το 1935 από τον Μπερναμπίτι
Σφαγεία (Ήταν και τότε σφαγεία).Το 1925 από τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο
Αποθήκες (το επιβλητικό κτήριο στην οδό Έρνεστ Μπέβιν).Ήταν γενικές αποθήκες της Τράπεζας της Ιταλίας 
Καπνοβιομηχανία Το 1926 έως το 1927

 

Νομαρχία

Νέα Αγορά  1925 έως 1926 από τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο
Νοσοκομείο 1924 έως το 1939 χτιζόταν τμηματικά από εξειδικευμένους αρχιτέκτονες τον Μπουσκαλιόνε και τον Φαβέρο που έφεραν ειδικά από την Ιταλία
Δικαστήρια 1927 έως 1928 από τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο
Διοικητήριο (Περιφέρεια)  1926 έως 1927 από τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο

Καστέλλο Ήταν σε κακή κατάσταση, ερείπια, Χρησιμοποιείτο ως φυλακή από τους Τούρκους «Ζιντάνι».  Υπήρχε μόνο το περίγραμμα και υπολείμματα από το ισόγειο. Το Καστέλο ξαναχτίστηκε από το 1937 έως το 1940 με βάση γκραβούρες και γραπτές μαρτυρίες που υπήρχαν.  Η εντολή δόθηκε από τον Ντε Βέκκι. Αρχιτέκτονας του έργου ήταν ο Βιττόριο Μεστουρίνο τον οποίο έφερε από την Ιταλία μαζί με 500 έως 600 οικογένειες Ιταλών λιθοξόων που πελεκούσαν την πέτρα.
Πιάτσα του Μεγάλου Σιντριβανιού και γύρω κτήρια στην Μεσαιωνική Πόλη 1929 έως το 1930 από τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο και τον Πετράκο
Ταχυδρομείο (Ήταν Κονάκ Τούρκικο Διοικητήριο)  1927 έως 1928 από τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο
Ορφανοτροφείο Θηλέων 1923 έως 1924 από τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο και τον Τοράσο
Ακαδημία 1924 έως 1925 από τον Μπουσκαλιόνε και τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο

 

TEATRO PUCCINI

Πινακοθήκη (Στην Μεσαιωνική Πόλη)  1929 έως 1930 από τον Λομπάρντι και τον Πετράκο
La Ronda (Ήταν συγκρότημα αναψυχής. Εστιατόριο, καφετέρια, γίνονταν δεξιώσεις). Το 1935 από τον Μπερναμπίτι
ΝΟΡ  (Ήταν πεδίο σκοποβολής με αυτόματο εκτοξευτήρα πιάτων)  1931 έως 1932 από τον Μπερναμπίτι

Θέατρο Puccini Εθνικό Θέατρο 1936 έως 1937 από τον Μπερναμπίτι
Βίλα Ντελγκοβερναντόρε (Ροδιακή Έπαυλη)
Υποθέτουν ότι υπήρχε εκεί τούρκικη κατασκευή.  Ανακατασκευάστηκε το 1925 από τον Φλορεστάνο Ντι Φάουστο και έγινε κατοικία του Μάριο Λάγκο και ύστερα του Ντε Βέκκι. Εκεί φιλοξενήθηκε και ο βασιλιάς της Ιταλίας Βιττόριο Εμμανουέλε.

 Η ΡΟΔΙΑΚΗ

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ