«Η Φουστανέλα και ο Θεόφιλος»

Κάτι η Εθνική Γιορτή της 25ης Μαρτίου που ξημερώνει, κάτι το ημερολόγιο, που μας υπενθυμίζει πως σαν σήμερα έφυγε ο λαϊκός μας ζωγράφος Θεόφιλος με οδήγησαν στη σκέψη να σας μιλήσω για το παραδοσιακό ένδυμα των αντρών της Επανάστασης, τη «φουστανέλα».
Την λευκή, κοντή πολύπτυχη, που φτιαχνόταν από πολλά τριγωνικά κομμάτια υφάσματος σουρωμένα στη μέση. Ένα ρούχο , που χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τους Αρβανίτες, πολλοί από τους οποίους πολέμησαν υπέρ της Επανάστασης του 1821, και στη συνέχεια υιοθετήθηκε ως η επίσημη ελληνική ενδυμασία.

Κάποιοι συνδέουν τη φουστανέλα με τους αρχαίους ελληνικούς χιτώνες και συγκεκριμένα πως αποτελεί εξέλιξη του ανδρικού δωρικού χιτώνα.
Στο Σπήλαιο του Πανός στις νότιες πλαγιές του Υμηττού έχει βρεθεί ανάγλυφο του Αρχέδημου, ο οποίος φοράει φουστανέλα (6ος αιώνας π.χ.)
Σε όστρακα και κεραμικά αγγεία, εμφανίζονται οπλοφόροι πολεμιστές να φορούν την βαριά πολύπτυχη φουστανέλα.
Άλλοι πάλι υποστηρίζουν πως η φουστανέλα κατάγεται από ρωμαϊκό στρατιωτικό ένδυμα, που φοριόταν από τους μισθοφόρους των Ρωμαίων στον χώρο της Ηπείρου, μνημονεύοντας ως αποδεικτικό στοιχείο γλυπτά αγάλματα, όπως εκείνο στο αρχαιολογικό μουσείο της Επιδαύρου, το ακέφαλο άγαλμα ρωμαίου αξιωματούχου, όπου φαίνεται καθαρά ότι φοράει μία φούστα πάνω από κοντό χιτώνα. 

Ο αρχαιολόγος Άρθουρ Έβανς, θεωρούσε τη φουστανέλα ως ένα ιλλυρικό στοιχείο που επιβίωσε ανάμεσα στους σλαβόφωνους πληθυσμούς.
Ο Γιάννης Τσαρούχης υποστήριζε την ινδική καταγωγή της φουστανέλας, καθόσον έμοιαζε με το λευκό ένδυμα των μαχαραγιάδων με τη φούστα φτιαγμένη από πολλά ισοσκελή τρίγωνα από μουσελίνα.

Η λέξη «φουστανέλα» προέρχεται από το ιταλικό «Fustagno», που σημαίνει ύφασμα, που κι αυτό με τη σειρά του έχει τη ρίζα του στο Φουστάτ, μια Αιγυπτιακή πόλη, στην οποία κατασκευαζόταν ένα βαμβακερό, ανθεκτικό ύφασμα, με το οποίο γίνονταν τα πανιά στα καράβια, τις λεγόμενες «φούστες».Οι Έλληνες, αυτά τα υφάσματα τα αποκοκαλούσαν «ξύλινα», κι οι Λατίνοι από το fustis που σήμαινε ξύλο έδωσαν το όνομα στις φουστανέλες.

*****

Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ ή Θεόφιλος Κεφαλάς όπως ήταν το πραγματικό του όνομα είναι ο μεγαλύτερος λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης κι έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα 24 Μαρτίου του 1934.
Γνωστός απλά και ως Θεόφιλος, το κυρίαρχο στοιχείο του έργου του είναι η ελληνικότητά του και η εικονογράφηση της ελληνικής λαϊκής παράδοσης και Ιστορίας.

Ο Θεόφιλος ήταν ένας «φτωχός φουστανελάς», όπως αναφέρει σε ομιλία του γι’ αυτόν ο ποιητής μας, Γιώργος Σεφέρης.
Συγκεκριμένα:

«Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας φτωχός φουστανελάς που είχε τη μανία να ζωγραφίζει. Τον έλεγαν Θεόφιλο. Τα πινέλα του τα κουβαλούσε στο σελάχι του, εκεί που οι πρόγονοί του βάζαν τις πιστόλες και τα μαχαίρια τους. Τριγύριζε στα χωριά της Μυτιλήνης και του Πηλίου και ζωγράφιζε. Ο κόσμος τον περιγελούσε. Ο Θεόφιλος, ωστόσο, δεν έπαυε να ζωγραφίζει σε ό,τι έβρισκε. Είδα πίνακές του φτιαγμένους πάνω σε κάμποτο, πάνω σε πρόστυχο χαρτόνι. Τους θαύμαζαν κάτι νέοι που τους έλεγαν ανισόρροπους οι ακαδημαϊκοί.
Έτσι κυλούσε η ζωή του και πέθανε ο Θεόφιλος, και μια μέρα ήρθε ένας ταξιδιώτης από τα Παρίσια. Είδε αυτή τη ζωγραφική, μάζεψε καμιά πενηνταριά κομμάτια, τα τύλιξε και πήγε να τα δείξει στους φωτισμένους κριτικούς που κάθονται κοντά στο Σηκουάνα.
Και οι φωτισμένοι κριτικοί βγήκαν κι έγραψαν πως ο Θεόφιλος ήταν σπουδαίος ζωγράφος. Και μείναμε μ’ ανοιχτό το στόμα στην Αθήνα!»

Η ακριβής χρονολογία γέννησης του Θεόφιλου δεν είναι γνωστή. Ωστόσο θεωρείται πως γεννήθηκε κατά το διάστημα1867–1870 στην Βαρειά της Μυτιλήνης.
Εκτός από την ζωγραφική του δραστηριότητα, ο Θεόφιλος συμμετείχε στην διοργάνωση λαϊκών θεατρικών παραστάσεων στις εθνικές γιορτές και την περίοδο της Αποκριάς, όπου κρατούσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο, άλλοτε ντυμένος σαν Μεγαλέξανδρος και άλλοτε σαν ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης, με εξοπλισμό και κουστούμια που έφτιαχνε ο ίδιος.

Η ζωή του ήταν πολύ δύσκολη εξαιτίας του κόσμου που τον χλεύαζε, επειδή κυκλοφορούσε φορώντας την παραδοσιακή φουστανέλα, που δεν αποχωριζόταν ποτέ.

Το 1961 έργα του Θεόφιλου εκτέθηκαν στο Μουσείο του Λούβρου. Ήταν ο «Θρίαμβος του φουστανελά», που μπήκε στις αίθουσες του πιο λαμπρού μουσείου και οι Λουδοβίκοι συναντήθηκαν με τον Θησέα, τον Περικλή, τον Κατσαντώνη, τον Διάκο, τον Κολοκοτρώνη, τον Ανδρούτσο, τον Μεγαλέξανδρο!!!

Έργα απλά, ελεύθερα, γεμάτα φως, σοφία και που ενθουσίασαν τους επισκέπτες «οι οποίοι εξεφράζοντο μετά θαυμασμού δια την πρωτοτυπίαν του ζωγράφου Θεόφιλου, που θεωρείται ως ο πρωτοπόρος της λαϊκής αυτής τεχνοτροπίας»!
Εναν δημιουργό ξετρελαμένο με την Ελλάδα, με τους αρχαίους θεούς της και τους ήρωες της Επανάστασης του '21!!!

Εικόνες:
4.Θραύσματα αγγείων με Έλληνες πολεμιστές που φορούν Φουστανέλες(12ο αι.)
1.Ο Θεόφιλος, φορώντας τη φουστανέλα που δεν αποχωριζόταν ποτέ, με την αδελφή του το 1904.(Έργο του Γ.Τσαρούχη)
2.Ο καπετάν Ανδρούτσος, έργο του Θεόφιλου.
3.Ο Αθανάσιος Διάκος, έργο του Θεόφιλου.

Πηγές:
«Η Ελληνική ενδυμασία. Από την αρχαιότητα ως τις αρχές του 20ου αιώνα», Ι.Παπαντωνίου, Φυλλάδιο Μουσείου Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης, Εφημ.ΈΘΝΟΣ, Βικιπαίδεια, Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, Μουσείο Έργων Θεόφιλου , Εφημ.Ελευθεροτυπία.

ELPIDA NOUSA

The Mythologists

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ