Ο άνθρωπος ως αντικείμενο

Αξίζει να ρίξουμε μία ματιά στην λεζάντα της φωτογραφίας, όσο και στις δεκάδες παρόμοιες που κατακλύζουν αυτόν τον καιρό τους τοίχους ανθρώπων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης:

“Πριν κοιτάξεις άλλη γυναίκα σκέψου πρώτα πόσοι θα ήθελαν τη δική σου…..”

Εκ πρώτης όψεως η συγκεκριμένη φράση ενδέχεται να ξυπνήσει κάτι ρομαντικό μέσα μας. Ενδέχεται να μας βάλει ίσως να ξανασκεφτούμε το πως συμπεριφερόμαστε και το τι συμπεριφορές αντιμετωπίζουμε στην σχέση μας. Ίσως για λίγες μέρες ακόμη και να αλλάξουμε τις συμπεριφορές μας.

Εάν μάλιστα ταυτιστούμε με την εικόνα που δημιουργεί η εν λόγω φράση, ένας άντρας μπορεί κάλλιστα να σκεφτεί τις πρώτες μέρες γνωριμίας με την τρέχουσα σύντροφό του, και πόσο πολύ την ποθούσε. Πιθανότατα να το επεκτείνει στην σκέψη ότι “τον ίδιο πόθο γι αυτήν μπορεί σήμερα να τρέφουν άλλοι άντρες”. Μία γυναίκα από την άλλη πλευρά μπορεί να ξεκινήσει να σκέφτεται πάνω στο πόσο ποθητή είναι από διάφορους άντρες, και ίσως να νιώσει διαφορετικά για τον τρόπο με τον οποίο της φέρεται ο τρέχοντας σύντροφός της.

Όλα τα παραπάνω συνιστούν μέρος του θέματος που θα ήθελα να εξετάσουμε. Διότι οι ολοένα και αυξανόμενες “ρομαντικές” (εγώ προτιμώ να τις λέω γλυκανάλατες) ατάκες που συναντάμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δίνουν με σαφή τρόπο το στίγμα συλλογισμών που συχνά κάνουμε, οι οποίοι δημιουργούν προβλήματα. Προβλήματα για τα οποία εμείς οι ίδιοι διαμαρτυρόμαστε.

Ας δούμε με ποιο τρόπο συμβαίνει αυτό, εξετάζοντας ταυτόχρονα πόσα πράγματα μαθαίνουμε από αυτήν την φαινομενικά ακίνδυνη και απλή φράση.

Κατ’ αρχάς με ξενίζει η λέξη “γυναίκα”. Θα περίμενα από μία φράση τέτοιου περιεχομένου, που θέλει να περάσει ένα “αγνό” μήνυμα αγάπης, να χρησιμοποιεί στην θέση της, την λέξη άνθρωπος.

“Πριν κοιτάξεις άλλον άνθρωπο σκέψου πρώτα πόσοι θα ήθελαν τον δικό σου”

Το πρώτο βήμα που γίνεται λοιπόν, με την επιλογή της λέξης γυναίκα, είναι ότι ο άνθρωπος αυτός ξεκινάει να προσδιορίζεται με βάση τα βιολογικά (εκ πρώτης όψεως) και τα κοινωνικά προσδιορισμένα (με μια βαθύτερη ανάλυση), χαρακτηριστικά του φύλου του. Στην συγκεκριμένη φράση ο άνθρωπος δεν αντιμετωπίζεται σύμφωνα με χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ή του εγώ του. Αυτά είναι αδιάφορα. Η πληροφορία που μας ενδιαφέρει γι αυτόν τον άνθρωπο είναι ότι είναι γυναίκα.

Όσοι έχουν ασχοληθεί με το θέμα των σεξιστικών αλλά και οποιασδήποτε άλλης μορφής διακρίσεων, ξέρουν ότι η βάση πάνω στην οποία χτίζονται και αναπαράγονται είναι ακριβώς αυτή: Οι κατηγορίες των ανθρώπων ξεκινούν να είναι διακριτές και άνισες από εκείνη ακριβώς την στιγμή, την οποία τις ορίζουμε. Δίνουμε σε αυτές μία οντότητα και στην συνέχεια θεωρούμε την κατηγορία την οποία μόλις ορίσαμε (γυναίκα), πιο σημαντική από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ανθρώπου που τυγχάνει να εντάσσεται σε αυτήν, και σαφώς διαφορετική από την κατηγορία “άνθρωπος” (γιατί όλοι οι άνθρωποι δεν είναι γυναίκες).

Με την επιλογή της λέξης “γυναίκα” έχουμε άμεσα διασαφηνίσει ότι υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που έχουν μεταξύ τους τουλάχιστον ένα κοινό γνώρισμα το οποίο δεν το έχουν οι υπόλοιποι. Και σε αυτό ακριβώς το κοινό γνώρισμα αναφέρεται η συνέχεια της πρότασης. Ποιο είναι αυτό; Ότι είναι ποθητές.

Πράγματι, εάν η πρόταση είχε τη μορφή “Πριν κοιτάξεις άλλον άνθρωπο σκέψου πρώτα πόσοι θα ήθελαν τον δικό σου”, τότε όλοι οι άνθρωποι (είτε άντρες είτε γυναίκες) οι οποίοι την διάβαζαν θα μπορούσαν να ταυτιστούν και με τα δύο πρόσωπα στα οποία αναφέρονται (εμένα που θα κοιτάξω άλλον άνθρωπο, ή εμένα που ο σύντροφός μου κοιτάει άλλον άνθρωπο). Στη συγκεκριμένη περίπτωση όμως, όπως είδαμε στις πρώτες παραγράφους, η πρόταση καλεί τους άντρες και τις γυναίκες να ταυτιστούν με διαφορετικούς ρόλους, δημιουργώντας άμεσα απόσταση ανάμεσά τους. Μία απόσταση η οποία δεν είναι κάτι υπαρκτό, δεν αποτελεί μια φυσική νομοτέλεια. Με την επιλογή όμως της λέξης σε αυτή την “ακίνδυνη” πρόταση, δημιουργείται, ενισχύεται, αναπαράγεται.

Ακόμα χειρότερα γίνονται τα πράγματα όταν κοιτάξουμε την ταύτιση την οποία αναφέραμε ότι μας καλεί να κάνουμε η εν λόγω πρόταση. Κοινωνικά στερεότυπα του χειρίστου είδους, και πάλι διαχωρισμένα σύμφωνα με το φύλο. Ο άντρας θα κοιτάξει άλλη γυναίκα (ξενοκοιτάξει). Ο άντρας είναι αυτός που κοιτάει. Η γυναίκα είναι αυτή που κοιτάζεται.

Και κάπως έτσι, ρομαντικά, ακίνδυνα, αγαπησιάρικα, η γυναίκα έχει οριστεί ως κάτι διαφορετικό από τον άντρα και έχει μετουσιωθεί σε ένα “έργο τέχνης” το οποίο το κοιτάζουν, το ποθούν, το θαυμάζουν ίσως. Δυστυχώς όμως όσο όμορφο και αν είναι αυτό το έργο, δεν παύει να μοιράζεται την κοινή ιδιότητα όλων των έργων τέχνης: Είναι αντικείμενο. Βρίσκεται εκεί έξω για να ομορφαίνει τον κόσμο, δεν ενεργεί, απλώς κοιτάζεται και ποθείται.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο να μην ήταν αρκετά ισχυρή η αντικειμενοποίησή της γυναίκας, έρχεται το τέλος της πρότασης να την ισχυροποιήσει ακόμη περισσότερο. “…σκέψου πόσοι θα ήθελαν τη δική σου”. Η έννοια της ιδιοκτησίας των ανθρώπων, η αναγωγή τους σε υλικά αγαθά που μπορεί κάποιος να τα έχει δικά του, μια έννοια που δεν μπορούμε να νοηθούμε καν από τότε που σταματήσαμε να έχουμε σκλάβους, μπαίνει και πάλι στο προσκήνιο με το πρόσχημα του έρωτα. Ο άνθρωπος (μάλλον η γυναίκα στην συγκεκριμένη περίπτωση) είναι κάτι που μπορείς να έχεις δικό σου.

Σκέψου άντρα: Σκέψου πόσοι θα ήθελαν την δική σου δουλεία. Σκέψου πόσοι θα ήθελαν το δικό σου αμάξι. Σκέψου πόσοι θα ήθελαν τη δική σου γυναίκα. Τόσο απλά: Με μια φράση σαν αυτή, ισοπεδώνονται αγώνες αιώνων του φεμινιστικού αλλά και του ανθρωπιστικού κινήματος.

Το ιλαρόν της υπόθεσης: Πολλοί από τους ανθρώπους που αναρτούν αυτή την φράση (είτε άντρες, είτε γυναίκες), διαμαρτύρονται πολύ συχνά στην καθημερινότητά τους για το σεξισμό, τον φαλλοκρατισμό και την άνιση μεταχείριση των φύλων. Και παρόλα αυτά η συγκεκριμένη φράση, φάρος του πόσο βαθειά έχουν ενσωματώσει και αναπαράγουν όλα τα παραπάνω, τους φαίνεται ελκυστική, φυσιολογική, ακόμη και ρομαντική.

Κλείνοντας, για να δούμε το θέμα και από μία διαφορετική οπτική γωνία, μου θύμισε η φράση αυτή μια παλιά αγαπημένη φράση του Oscar Wilde: “Είναι πάρα πολλά πράγματα αυτά που θα πετούσαμε εαν δε φοβόμασταν ότι κάποιος άλλος θα σκύψει και θα τα μαζέψει”. Σε αυτόν ακριβώς τον φόβο απευθύνεται αυτή η πρόταση.

Κοιτάς αλλού; Δεν σε ενδιαφέρει ο άνθρωπός σου; Τον έχεις για πέταμα; Οκ. Αλλά πριν τον πετάξεις σκέψου πόσοι θα ήθελαν να σκύψουν να τον μαζέψουν και ίσως να αλλάξεις γνώμη. Όχι γιατί τον θέλεις. Αλλά επειδή είναι δικός σου, κτήμα σου, και δεν θα ήθελες αυτό το κτήμα να το έχει κάποιος άλλος, μ;

Επίκληση στην κτητικότητα, επίκληση στην ιδιοκτησία. Εντάξει, τι να κάνουμε, άντε, όλα καλά.

Όμως, βρε παίδες, ο Wilde όταν είπε “πράγματα” δεν μιλούσε για ανθρώπους...

paradeisis

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ